ინტერვიუ თეოდორ ჯონასთან
საქართველოს საინვესტიციო გარემოსთან დაკავშირებული პრობლემების შესასწავლად eugeorgia.info გაესაუბრა DLA Piper-ის იურიდიულ კონსულტანტს თეოდორ ჯონასს, რომელიც იურიდიულ დახმარებას უწევს ინვესტორებს საერთაშორისო ბიზნეს გარიგებებში, ენერგეტიკისა და ინფრასტრუქტურულ პროექტებში.
DLA Piper არის საერთაშორისო იურიდიული კომპანია, რომელიც წარმოდგენილია 30-ზე მეტ ქვეყანაში, მათ შორის საქართველოში. კომპანიის საქმიანობა საქართველოში 2005 წლიდან დაიწყო. DLA Piper Georgia უცხოურ და ადგილობრივ კომპანიებს უწევს იურიდიულ მომსახურებას, ბიზნეს სამართლის, ტრანზაქციებისათვის საჭირო დოკუმენტაციების და სხვადასხვა სამართლებრივი გარემოს კვლევების სახით.
გთავაზობთ ინტერვიუს თეოდორ ჯონასთან
როგორც ვიცით, DLA Piper Georgia არის ინვესტორთა ადგილობრივი გზამკვლევი, ვინ არიან თქვენი კლიენტები, რა სექტორების კომპანიებს ემსახურებით ძირითადად? რომელი ინდუსტრიებიდან არის ყველაზე დიდი მოთხოვნა თქვენს სერვისებზე?
გამორჩეულად უდიდესი სეგმენტი ჩვენს პრაქტიკაში არის ენერგეტიკის სექტორი, რაც მოიცავს, ნავთობისა და გაზის წარმოებასა და ტრანსპორტირებას, მილსადენებს, და ელექტრო ენერგიის წარმოებას, განსაკუთრებით (თუმცა, არამხოლოდ) ჰიდროელექტროსადგურებს. გარდა ამისა, დავასახელებდი უძრავი ქონების განვითარებას: სასტუმროები, ტურიზმისა და მასპინძლობის სექტორი, ასევე საცალო ვაჭრობა. მესამე უმნიშვნელოვანესი სექტორი არის ტელეკომუნიკაციების სექტორი
არის თუ არა მზარდი მოთხოვნა თქვენს სერვისებზე? როგორ შეაფასებდით თქვენი საქმინაობის მთლიან პერიოდს საქართველოში? რომელი ქვეყნებიდან იყვნენ ძირითადად ინვესტორები?
მე ვფიქრობ საკითხი ორი მიმართულებით უნდა განვიხილოთ: პირველი, არის თუ არა გაზრდილი მოთხოვნა ჩვენს სერვისებზე როგორც ერთ-ერთ კონკურენტზე, იმიტომ რომ ძალიან ბევრი ადგილობრივი იურიდიული ფირმაა ბაზარზე, მეორე საკითხია, არის თუ არა ზრდა იმიტომ, რომ რომ გაჩნდა მეტი ახალი ბიზნესი. ეს ასევე დამოკიდებულია იმაზე თუ რის მიმართ ვაკეთებთ შედარებას. მაგალითად, ბოლო პერიოდში 2007 ან 2008 წელთან შედარებით მნიშვნელოვანი ზრდა არ დაფიქსირებულა. 2007-2008 წლები იყო ჩვენს საქმიანობაში უდიდესი ზრდის პერიოდი. 2005 – 2008 წლებში იყო ბუმი საერთაშორისო ფინანსური სერვისების სექტორში, საბანკო სექტორში და უძრავი ქონების სექტორში, რასაც მოყვა 2008 წლის ფინანსური კრიზისი. საქართველოზე, ისევე როგორც სხვა ქვეყნებზე, ამან იქონია გავლენა. ამგვარად, 2006-2008 წლებში ჩვენ გვქონდა მზარდი მოთხოვნა გამოწვეული სართაშორისო ინვესტიციების ჰიპერაქტიურობიდან.
ამის შემდეგ იყო დიდი კლება, რომელიც გაგრძელდა რამდენიმე წელს. ხოლო, ბოლო 8 თვის განმავლობაში საქმიანობა მნიშვნელოვნად გაფართოვდა. ფინანსური კრიზისის შემდგომ, საქართველოში იყვნენ რუსი, უკრაინელი ინვესტორები ან ოლიგარქები, არ იყო გამჭირვალობა, დღეს ჩვენ ვხედავთ მეტ საერთაშორისო, და ევროპულ კომპანებს. არსებითად ახალი კომპანიები არიან ევროპის ქვეყნებიდან და ამერიკიდან. ჩვენ ახლახან ვთანამშრომლობთ ჰოლანდიურ სადაზღვევო კომპანიათან.
რა ფაქტორებს ითვალისწინებენ ინვესტორები? რა არის ძირითადი ბარიერები ინვესტორებისათვის ჩვენს ქვეყანაში?
ინვესტორები აფასებენ ეკონონომიკურ შესაძლებლობებს. ისინი მოდიან საქართველოში იმიტომ რომ აქ ნამდვილად არის ასეთი შესაძლებლობები.
საინტერესოა, ის რომ საქართველო ადაპტირებას ახდენს ევროკავშირის რეგულაციებთან და პრაქტიკასთან, რაც ნამდვილად ქმნის ბიზნესს ქვეყანაში და აგენერირებს უცხოურ ინვესტიციებს.
მაგალითად, ჰოლანდიური კომპანია, შემოვიდა საქართველოს სადაზღვევო ბაზარზე და შეისყიდა ქართული კომპანიის 49% წილი. თქვენი აზრით, რატომ გააკეთა ეს? იმიტომ რომ საქართველოს მთავრობას აქვს ვალდებულება ადაპტირდეს ევროკავშირის კანონმდებლობასთან. ყველა ავტომობილის მფლობელი ვალდებული იქნება დააზღვიოს საკუთარი მანქანა, როგორც ეს ევროკავშირშია. ამგვარად, ეს რეგულაცია, აფართოებს სადაღვევო ბაზარს და ქმნის ახალ შესაძლებლობებს სადაზღვევო კომპანიებისათვის. როგორც კი მთავრობა მიიღებს ამ მოთხოვნებს, ქართული სადაზღვევო კომპანია გააფართოებს თავის ბიზნესს, ჰოლანიურ კომპანიასთან ერთად. მეორე მაგალითია ავტომობილების ტექნიკური შემოწმება. ევროკავშირის მიერ შემოთავაზებულია, რომ უნდა შეიქმნას ინსტიტუტი ვინც გაუწევს ინსპექციას ავტომობილებს, რომ შეამცირონ დაბინძურება. მოგეხსენებათ, ეს დიდი პრობლემაა თბილისისთვის. უამრავი უცხოური კომპანიაა ბაზარზე, რომლებიც აკონტროლებენ ავტომობილების გამართულობას სხვადასხვა ქვეყნებში, ამგვარად ისინიც დაინტერესდებიან ქვეყნით. ეს არის მაგალითი იმისა, რეგულაციების ცვლილება როგორ მოქმედენს ინვესტიციებზე, ამგვარი პოზიტიური ცვლილებები ქმნიან ბიზნესის კეთების დამატებით შესაძლებლობებს.
რაც შეეხება ბარიერებს, ქვეყანაში არ არსებობს არანაირი ბარიერი და დაბრკოლება იმისათვის, რომ ჩამოხვიდე და ინვესტირება გააკეთო. გამორჩეულად ადვილია კომპანიის დაფუძნება, მიწის შეძენა და ტრანსაქციების განხორციელება იმიტომ რომ განსხვავებით, უკრაინისგან, რუსეთისგან, უზბეკეთისგან, აზერბაიჯანისგან ან სომხეთისგან კანონმდებლობა არის მოქნილი. მაგალითად, კონტრაქტების კანონი, რეკლამის კანონი არის საკმაოდ მოქნილი. აქ ჩამოთვლილ ქვეყნებს აქვთ ყველანაირი სახის დამაბრკოლებელი ფაქტორები ინვესტიციების შემოსვლისას.
ის თუ რა დაბრკოლებებია იმისათვის, რომ გააკეთო მომგებიანი ბიზნესი საქართველოში, არის ამბის მეორე ნაწილი. ამაზე ყველა ინვესტორი იტყოდა, რომ უდიდესი პრობლემა არაპროფესიონალი და პარანოიდული საგადასახადო ადმინისტრაციაა. საგადასახადო დარღვევები არის გადამეტებულად აგრესიული, ისე რომ საგადასახადო ადმინისტრირების სისტემა არის რეალური შემაფერხებელი ფაქტორი, რომელიც საშუალებას არ აძლევს ინვესტორს გააკეთოს საიმედო ბიზნესი.
ინვესტორებისთვის უდიდესი პრობლემაა ასევე კვალიფიციური მუშახელის სიმცირე. სამუშაო ძალა არ არის საკმარისად კარგად მომზადებული, რაც განათლების უდიდეს ნაკლოვანებაზე მიუთითებს.
ჩვენ შევხვდით რამდენიმე ინვესტორს და მათ დაასახელეს რამდენიმე მნიშვნელოვანი პრობლემა და დაბრკოლება მათი ბიზნესისათვის. ესენია: სამთავრობო რეგულაციები, საკანონმდებლო საკითხები, სასამართლო სისტემა, სამუშაო ძალის კვალიფიკაცია, ფინანსებზე ხელმისაწვდომობა. რომელთა ნაწილიც თქვენ უკვე ახსენეთ. ნაცნობია ეს პრობლემბი თქვენს პრაქტიკაში? თუ დაამატებდით რაიმეს ამ ჩამონათვალს?
დიახ ვეთანხმები, სასამართლო სისტემა და ფინანსებზე ხელმისაწვდომობა ნამდვილად არის ორი უდიდესი შემაფერხებელები. ფინანსების სიმცირე და ხელმისაწვდომობა უფრო მეტად პრობლემურია ქართული კომპანიებისთვის. უცხოური ბიზნესების უმრავლესობა ფინანსებს მოიზიდავს საერთაშორისო ფინანსური ბაზრებიდან ან საკუთარი წყაროებიდან. თუმცა, რა თქმა უნდა, შიდა კაპიტალის ბაზრები უნდა განვითარდეს და უნდა მივყვეთ ისეთ პოლიტიკას, რომელიც გამოწვევს ბანკების მიერ საპროცენტო განაკვეთების შემცირებას. ეს პოლიტიკა შეიძლება იყო სტაფილოს და ჯოხის მექანიზმზე აგებული. რაც ნიშნავს, ერთდროულად ძლიერ ზეწოლას (ჯოხი) და წამახალისებელ ჯილდოს (სტაფილო), რაც მათ მისცემს ბიძგს, შეამცირონ საპროცენტო განაკვეთები.
რას იტყოდით ბიუროკრატიასთან დაკავშირებით? როგორც ვიცით, ჩვენ გვაქვს 18 სამინისტრო მაშინ, როცა საქართველოს მთლიანი შიდა პროდუქტი ერთ სულ მოსახლეზე თითქმის 4 ათასი დოლარი. ხოლო, მაგალითად, ესტონეთს ყავს 12 სამინისტრო და მათი მთლიანი შიდა პროდუქტი ერთ სულ მოსახლეზე არის 17 ათას დოლარზე მეტი. არის თუ არა ბიუროკრატია შემაფერხებელი ინვესტორებისთვის?
ეს არ არის ძირითადი ბარიერი რა თქმა უნდა. ლტოლვილთა სამინისტროს ან კულტურის სამინისტროს არ აქვს გავლენა ბიზნესზე. ხოლო თუ მთავრობის ხარჯები არარაციონალურად არის გაზრდილი ეს უკვე პრობლემაა.
უდიდესი პრობლემა ბიუროკრატიასთან დაკავშირებული არის, როდესაც ბიუროკრატია ხელს უშლის ბიზნესს და როცა ისინი არიან არაკომპეტენტურნი. სახეზე გვაქვს ამის რამდენიმე მაგალითი შემოსავლების სამსახურთან დაკავშირებით, რომელიც გადამეტებულად აფასებს გადასახადებს, როდესაც ისინი უტარებენ აუდიტორულ შემოწმებას კომპანიებს. არასწორი საგადასახადო შემოწმების გასწორება მოითხოვს დამატებით ხარჯებს და სირთულეებს, რაც შეიძლება თვეობით და წლობით გაგრძელდეს. მეორე მაგალითია, თბილისის მერია, რომელიც არის განსაკუთრებით გამაღიზიანებელი, იმიტომ რომ ისინი ჩვეულებრივ მოქალაქეებს და პატარა ბიზნესებს ურთულებენ ისეთი ნებართვების აღებას, რომელიც საჭიროა ისტორიული ნაგებობების აღდგენისა და განახლებისათვის, რომ მოხდეს ამ შენობების გადარჩენა და შენარჩუნება. მათ ვერ შეძლეს კანონის აღსრულება მაშინ, როცა ირღვეოდა მშენებლობის კოდექსი (საინტერესოა ზედამხედველობის ბიურო რას აკეთებს ამ დროს) და ისინი იძლევიან ნებართვას ნებისმიერ მსხვილ დეველოპერზე, განსაკუთრებით ბიძინა ივანიშვილზე, ააშენონ ნებისმიერი რამ, რაც მათ მოესურვებათ ისტორიულ უბანსა თუ დაცულ ტერიტორიებზე, არ აქვს მნიშვნელობა კულტურულად და ისტორიულად რამდენად შეუსაბამოა იგი. კანონის ასეთი უთანასწორო აღსრულება არ არის კარგი ბიზნესისათვის.
დედოლარიზაციის გეგმის ერთ-ერთი პუნქტის მიხედვით ყველა საქონლისა და მომსახურების ფასი უნდა გამოცხადდეს ლარში. უძრავი ქონების ყიდვით დაინტერესებული ინვესტორისთვის რამდენად დამაიმედებელია ეს სიახლე?
ეს ჩვეულებრივი მოვლენაა სხვა ქვეყნებში, ამერიკაში უძრავი ქონების ფასები დოლარში არის გამოცხადებული, ისრაელში შეკელში და თურქეთში ლირებში. ფასები ეროვნულ ვალუტაში უნდა გამოცხადდეს და უცხოელი ინვესტორებს მოუწევთ ამასთან შეგუება. ეს რა თქმა უნდა შექმნის განხვავებულ სავალუტო რისკებს, რაც გავლენას მოახდენს ხალხის ქცევაზე.
არ ვთვლი, რომ ამას ექნება შესამჩნევი უარყოფითი ეფექტი ინვესტორებზე, იმიტომ რომ არ იცვლება მათი უფლება თავისუფლად შემოიტანონ ვალუტა, თავისუფლად მოხადინონ დოლარის ლარში კონვერტაცია. ვალუტის კონვერტაცია არის თავისუფალი, ეს არის მთავარი და მე ვერ ვხედავ დიდ პრობლემას ამაში.
