"არ გაზომო დარიშხანი, რადგან ევროკავშირს არა აქვს, ცოტა არასერიოზული და საშიშია"
სურსათის უვნებლობის სფეროში საქართველომ ევროკავშირთან აღებული ვალდებულებების შესრულება 2030-ის ნაცვლად 2026 წელს უნდა დაასრულოს. რამდენიმე თვეა, რაც ქართულმა მხარემ ახალი პროექტი მოამზადა, რომლის თანახმადაც ნორმატიული აქტების რაოდენობა მნიშვნელოვნადაა შემცირებული. მთავრობამ საკანონმდებლო მიახლოების პროგრამების შემუშავება ასოცირების შეთანხმების ხელმოწერის შემდეგ დაიწყო, თავდაპირველი ვარიანტი 2015-2030 წლებში სურსათის უვნებლობის, ვეტერინარიისა და მცენარეთა დაცვის სფეროებში საქართველოს კანონმდებლობის ევროკავშირის 375 ნორმატიულ აქტთან დაახლოებას ითვალისწინებდა. დღეს სურსათის ეროვნული სააგენტო უკვე განახლებული ნუსხით ხელმძღვანელობს.
“ჯერჯერობით ეს არის პროექტის დონეზე, რადგან ევროკავშირს არ დაუმტკიცებია. ახლა ვათანხმებთ ამ ნუსხას. ქართული მხარე მაინც ამ პროექტით ვხელმძღვანელობთ. ევროკავშირის მისიას მოეწონა ეს ვარიანტი, თუმცა ოფიციალურ დამტკიცებას ველოდებით. ახალი ნუსხის შემუშავებისას ყურადღება გამახვილდა ისეთ პროდუქციაზე, რომელსაც ევროკავშირში ექსპორტის მეტი პოტენციალი აქვს. მაგალითად, თაფლის, თევზის შესახებ დოკუმენტებმა წინ გადმოიწია, დაჯგუფდა თემატურად და პაკეტებად შემუშავდა,“ - აცხადებს სურსათის ეროვნული სააგენტოს იურიდიული დეპარტამენტის უფროსი მაკა შუბლაძე.
სურსათის ეროვნულ სააგენტოში ამბობენ, რომ ქართული მხარე ვალდებულებებს ამ ეტაპზე გეგმის მიხედვით ასრულებს, 2015 წელს მხოლოდ რამდენიმე დოკუმენტია დარჩენილი, თუმცა, შესაბამისი პროცედურების გასავლელად პროექტები უკვე მზად არის, უახლოეს მომავალში კი როგორც მთავრობის დადგენილება, ისე დამტკიცდება.
შესრულებული ვალდებულებების პარალელურად სპეციალისტები ევროკავშირის კანონმდებლობასთან დაახლოების გზაზე არსებულ დაბრკოლებებზეც საუბრობენ. ევრაზიის თანამშრომლობის ფონდი უკვე მეხუთე წელია, სურსათის უვნებლობის სახელმწიფო რეგულირების წლიური შეფასებების ორგანიზებას ახდენს. ვახტანგ კობალაძე ჩვენთან ინტერვიუში აცხადებს, რომ მთავარი პრობლემა ვალდებულებების შესრულებიბსას კვალიფიციური სპეციალისტების არასაკმარისი რაოდენობაა.
„კანონმდებლობის შემუშავებას სჭირდება ადამიანური რესურსი, ადეკვატურად უნდა დაიწეროს, არ უნდა იყოს პირდაპირ გადმოღებული ევროკავშირის კანონმდებლობიდან. რაც წერია, იმასაც სათანადო გააზრება და გაგება სჭირდება. იქ არის მაგალითად, დირექტივა, ჩვენთან დირექტივა ვერ იქნება, უნდა იყოს კანონი, ან კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტი, რომელსაც განსხვავებულად შემუშავება სჭირდება. სერიოზული ადამიანური რესურსია საჭირო“, -ამბობს ევრაზიის თანამშრომლობის ფონდის წარმომადგენელი ვახტანგ კობალაძე.
სტრატეგიული კვლევების და განვითარების ცენტრის პროგრამის ხელმძღვანელი ლია თოდუა კონკრეტულ შემთხვევაზე გვიყვება, როდესაც ევროკავშირის კანონმდებლობასთან დაახლოების პროცესში ქართული რეალობა არ გაითვალისწინეს.
“შენიშვნები გვაქვს მაგალითად მიკრობიოლოგიურ, ქიმიურ დამაბინძურებელთა წესებთან დაკავშირებით. პირდაპირ გადმოიღეს ევროპიდან, ასოცირების ხელშეკრულების ვალდებულება შეასრულეს, მაგრამ ქვეყნის სპეციფიკაც ხომ უნდა გავითვალისწინოთ. ევროკავშირის მიკრობიოლოგიური ნორმები ორიენტირებულია ევროკავშირის მიკრობიოლოგიურ მდგომარეობაზე, რა დაავადებებია და რა სასურსათო რისკებია იქ. ევროკავშირს ბევრი რისკი აღმოფხვრილი აქვს, ჩვენ ძალიან დაბინძურებულ სურსათს ვჭამთ. ჩვენს ნიადაგში არის დარიშხანი, ევროკავშირში - არა, შესაბამისად მათ კანონმდებლობაში ვერ იქნება ასახული ეს. დარიშხანი ბუნებრივად არის ჩვენს ნიადაგებში, ახალ დოკუმენტში - „სურსათში ზოგიერთი დამაბინძურებლის მაქსიმალურად დასაშვები ზღვრის შესახებ“ ტექნიკურ რეგლამენტში კი ეს პარამეტრი არ არის. არ გაზომო, რადგან ევროკავშირს არა აქვს, ცოტა არასერიოზული და საშიშია. ეს ხდება იმიტომ, რომ რისკის ანალიზი არ დევს, საფუძველი არ არსებობს“, - ამბობს ლია თოდუა.
მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის მოთხოვნაა, რომ ესა თუ ის რეგულაცია საერთაშორისო ნორმებს ან რისკების ანალიზს ეყრდნობოდეს. ამ უკანასკნელს კი შესაბამისი სტრუქტურა უნდა ახორციელებდეს, რომელიც სოფლის მეურნეობის სამინისტროს დაქვემდებარების ქვეშ უკვე შეიქმნა და რისკების შეფასების სამსახური ეწოდება. სპეციალისტებს აღნიშნული სამსახურის მუშაობასთან შენიშვნები აქვთ.
„სახელმწიფო კონტროლის საფუძველი უნდა იყოს რისკის შეფასება. ჩვენთან ეს არ ხორციელდება ისე, როგორც უნდა ხდებოდეს ნორმალურ ქვეყანაში მეცნიერულ საფუძვლებზე დაყრდნობით, სხვადასხვა კვლევებზე დაყრდნობით. საქართველოში რისკის შეფასების სამსახური მხოლოდ 2014 წლის ბოლოს შეიქმნა, რომელიც პირველ ნაბიჯებს ახლა დგამს. ჯერჯერობით არ გვაქვს შესწავლილი, თუ წელს რა გააკეთეს, მე მხოლოდ 1 კვლევის შესახებ მაქვს ინფორმაცია: რეკომენდაციით მიმართეს ხელისუფლებას ტრანსცხიმებთან დაკავშირებით. ეს ნივთიერება შედის რძის პროდუქტში და არ არის სასარგებლო ორგანიზმისთვის. მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის რეკომენდაციაა, რომ ტრანსცხიმების მოხმარება მაქსიმალურად შემცირდეს. ეს ჩვენთან არ რეგულირდებოდა და არც მოწმდებოდა, მათ კი წამოწიეს აღნიშნული საკითხი. ამ სამსახურს ევალება სურსათის უვნებლობის სფეროში რისკების შეფასება, რეკომენდაციების შემუშავება, რომლის საფუძველზეც შემდეგ სურსათის ეროვნული სააგენტო დაგეგმავს კონტროლს. რეალური სურათი არ არსებობს იმის შესახებ, ქვეყანაში ყველაზე აქტუალური რისკები რომელია, რომ შესაბამისად დაიგეგმოს კონტროლი. პრიორიტეტული იმ საწარმოს შემოწმება შეიძლება იყოს, რომელიც დიდი ოდენობით პროდუქტს აწარმოებს. განვითარებულ ქვეყნებში ასე არ ხდება, მეტია საჭირო, მეცნიერული კვლევებია ჩასატარებელი, მონაცემებია მოსაძიებელი. ამ ყველაფერს კი რისკის შეფასების სამსახური უნდა აკეთებდეს“, - აცხადებს ვახტანგ კობალაძე.
რას უნდა აკეთებდეს და რა სახის სამუშაოებს ატარებს რისკების შეფასების სამსახური? ამ შეკითხვით ჩვენ რისკის შეფასების სამეცნიერო-საკონსულტაციო საბჭოს თავმჯდომარეს ქეთევან დადიანს მივმართეთ. რისკების შეფასების სამსახურში გვპასუხობენ, რომ „სურსათში ზოგიერთი დამაბინძურებლის მაქსიმალურად დასაშვები ზღვრის შესახებ“ ტექნიკურ რეგლამენტში დარიშხანის შეტანაზე მათ შემუშავებული ჰქონდათ რეკომენდაცია, რომელიც სოფლის მეურნეობის სამინისტრომ არ გაითვალისწინა.
„ჩვენ ვუგზავნით გარკვეულ შენიშვნებს საკანონმდებლო აქტებზე, რომლებიც მთავრობის დადგენილების სახით უნდა შევიდეს ძალაში. ერთ-ერთი შენიშვნა და რეკომენდაცია ეხებოდა დარიშხანის შემცველობას. ზოგიერთი რამ არ გაითვალისწინეს სამწუხაროდ. თუმცა ჩვენ ვაპირებთ გავაგრძელოთ მეცნიერების მობილიზება ამ მიმართულებით. ასევე მნიშვნელოვანია, რომ საბჭო ფუნდამენტური კვლევების მოძიებაზე მუშაობს. ჩვენ არ ვართ ის ორგანო, რომელიც ახორციელებს კვლევებს, ეს მთელი მსოფლიოს მასშტაბით ასეა. თუ ორგანიზაციებისა ან იმ ქვეყნების გარკვეული ინსტიტუციების მიერ ფუნდამანტური კვლევები უკვე ჩატარებულია, რომლებსაც საერთაშორისო ორგანიზაციები ცნობენ, ამ შემთხვევაში არ არის საჭირო კიდევ ერთხელ ასეთი ტიპის სამუშაოს ჩატარება და ამაში მატერიალური რესურსების დახარჯვა,“- ამბობს ქეთევან დადიანი.
სოფლის მეურნოების სამინისტროში აცხადებენ, რომ რისკების სამსახურის რეკომენდაციაზე დარიშხანთან დაკავშირებით კონსულტაციები ქართველ და უცხოელ სპეციალისტებთან გაიარეს, თუმცა არა ერთი მიზეზის გამო ეს პარამეტრი ახალ დოკუმენტში ვერ მოხვდა.
„ევროპულ კანონმდებლობაში, სადაც ქიმიურ დამაბინძურებლებთან დაკავშირებით რეგულირებაზეა ლაპარაკი, დარიშხანი, როგორც დამაბინძურებელი შეტანილი არ არის. რისკების შეფასების სამსახურის რეკომენდაციაში ეწერა - მიზანშეწონილად მიგვაჩნია, სხვა ტოქსიკურ ელემენტებთან ერთად გათვალისწინებულ იქნას სურსათში დარიშხანის ნორმირება, დასავლეთ საქართველოში მდებარე სპილნძდარიშხანის მოცულობითი საბადოების გამო სამეცნიერო ლიტერატურაზე დაყრდნობით გარემოში მნიშვნელოვანი რაოდენობით აკუმულირებულია დარიშხანის შემცველი ნარჩენები. ეს არ არის სამეცნიერო მტკიცებულება, რომ ჩვენ ევროპული დირექტივისგან განსხვავებული პარამეტრი შემოვიტანოთ. თუმცა ამ წერილის მიღების შემდეგ შეკითვები გავგზავნეთ ბრიუსელში, იქ გვითხრეს, რომ აქ არიან ექსპერტები, რომლებსაც შეგვიძლიათ, ვკითხოთ ამის შესახებ, გავიარეთ ეს თემა და ცალსახად ითქვა, რომ ამ პარამეტრს ვერ შევიტანდით, ვფიქრობდით, შეიძლებოდა დაგვეშვა, მაგრამ ამას სჭირდებოდა მეცნიერული მტკიცებულება, რომ დარიშხანი მართლაც არის ჩვენს ნიადაგში. საინტერესოა, რომ გარემოს დაცვის სამინისტროსთან აქტიური კომუნიკაცია გვაქვს, ვკითხეთ რა მდგომარეობაა ამ მხრივ, ჰოლანდიური პროექტის ფარგლებში განხორციელდა დარიშხანის ნარჩენების სრული კონსერვაცია, სარკოფაგია აშენებული, ყველაფერი დამარხულია. ბოლო დროს ჩატარებული სრულყოფილი კვლევა დარიშხანის შემცველობის შესახებ არ არსებობს. ასეთი სამუშაოს ჩატარება პროექტის ფარგლებში უნდა მოხდეს. ამისთვის ალბათ რისკების შეფასების სამსახურმა საჭიროა, მოიპოვოს სხვადასხვა საერთაშორისო ორგანიზაციის გრანტი. ისინი თანდათან ამას შეძლებენ, ახალი შექმნილია ეს სამსახური, ნელ-ნელა ფეხს იდგამს. თუ გვინდა, ისეთი პარამეტრი დავწეროთ, რაც ევროპაში არ არის, მსგავსი რეკომენდაცია ვერ იქნება საფუძველი“, - აცხადებს სოფლის მეურნეობის სამინისტროს სოფლის მეურნეობისა და სურსათის დეპარტამენტის უფროსის მოადგილე ქეთევან ლაფერაშვილი.
ევრაზიის თანამშრომლობის ფონდი რისკების შეფასების სამსახურის გარდა მუშაობას პარლამენტის აგრარულ კომიტეტსაც უწუნებს. ვახტანგ კობალაძე ამბობს, რომ კომიტეტის წევრები ევროკავშირის კანონმდებლობასთან დაახლოების პროცესში პასიურობენ.
„აგრარული კომიტეტის მხრიდან არანაირი ინიციატივა არ ყოფილა, მათ შეუძლიათ, გარკვეული ნორმატიული აქტი შეიმუშაონ, დახვეწონ. ისინი პერიოდულად ახდენენ სურსათის ეროვნული სააგენტოსა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს წარმომადგენლების მოსმენას. რაღაცის თავის თავზე აღება მათაც შეუძლიათ, მაგალითად, საკუთარი ინიციატივით შეიმუშაონ ნორმატიული აქტები და არ ელოდონ მთავრობას, სამწუხაროდ, ეს არ კეთდება“, - ამბობს ვახტანგ კობალაძე.
აგრარული კომიტეტის წევრი დავით ლორთქიფანიძე კი აცხადებს, რომ ნორმატიული აქტების შემუშავება აღმასრულებელი ხელისუფლების ფუნქციაა.
„ვერ მივიღებთ ასეთ შენიშვნას, რადგან ჩვენ არ ვპასიურობთ. პირიქით, ძალიან აქტიურები ვართ. ეს არის აღმასრულებელი ხელისუფლების ფუნქცია, მათ უნდა მოამზადონ პროექტები, შემდეგ ეს უნდა შემოვიდეს პარლამენტში. რა თქმა უნდა, ეს არ გამორიცხავს, რომ ჩვენგან იყოს ინიციატივა, მაგრამ ვისაც აქვს უშუალოდ შეხება და მიიჩნევს, რომ მაგალითად, რაიმე არის ხელისშემშლელი და დამაბრკოლებელი გარკვეული რეგულაციისთვის, თვითონ უნდა მოგვმართოს, ჩვენ ვიმსჯელებთ ამ თემაზე, მოვიწვევთ ექსპერტებს, დავდებთ კომპეტენტურ დასკვნას და შესაბამისად მივიღებთ გადაწყვეტილებას.“ - აცხადებს დავით ლორთქიფანიძე.
ხატია შამანაური
