მიწის კანონმდებლობა, ფინანსები, გადასახადები და ლოგისტიკა - ექსპორტიორების მთავარი გამოწვევაა
ევროკავშირის ბაზარი 2014 წლის პირველი სექტემბრიდან გაიხსნა, თუმცა ქართველი მეწარმეები DCFTA -ს (ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი სავაჭრო) შესაძლებლობების უმცირეს ნაწილს იყენებენ. ევროკავშირის სამომხმარებლო ბაზრის ათვისება, ერთის მხრივ, ქვეყნის სტარატეგიული მიმართულებაა, მაგრამ ამავე დროს ევროკავშირში ექსპორტიორები განსაკუთრებული საგადასახადო შეღავათებით არ სარგებლობენ. ამ ჯგუფის გამორჩეულად წახალისება ხელისუფლების მხრიდან ჯერჯერობით დღის წესრიგშიც არ დგას.
ევროკავშირის მაღალანაზღაურებადი მომხმარებლებისთვის პროდუქცის მიყიდვას სუპერსახელმწიფოებთან ერთად სხვა განვითარებული ქვეყნებიც ცდილობენ. სწორედ ამიტომ ამ ყველაზე სასურველ ბაზარზე დიდი კონკურენციაა. ზოგიერთმა ქართველმა ექსპორტიორმა საკუთარი ძალებით ევროკავშირის ბაზარზე შეღწევა მოახერხა, მაგრამ იქ დამკვიდრება ურთულესი საქმეა. ევროკავშირში ექსპორტიორ ქართულ კომპანიებს ქვეყნის ეკონომიკისთვის ძალიან საჭირო მყარი უცხოური ვალუტა შემოაქვთ, თუმცა, ექსპორტიორების აზრით, ამ ძალისხმევას ხელისუფლება ადეკვატურად არ პასუხობს.
2004 წელს შემოსავლების სამსახურში მისული დამწყები მეწარმის განაცხადი არასერიოზულად აღიქვეს და ურჩიეს, რომ უარი ეთქვა იურიდიული პირის რეგისტრაციაზე და საქმიანობა როგორც ფიზიკურ პირს ისე გაეგრძელებინა. მიზანდასახულმა მეწარმემ მაშინ მაინც თავისი გაიტანა და 4 აგვისტოს ინდივიდუალური მეწარმე იაგო ბიტარიშვილის საფირმო სახელწოდებით დაარეგისტრირა. მაშინ ვერავინ წარმოიდგენდა, რომ მცხეთის რაიონის, სოფელ ჩარდახში დაყენებული ნატურალური ქვევრის ღინო ინგლისის ძალიან ცნობილი სასტუმროების The Ritz London ქსელის მენიუში მოხვდებოდა.
ამ ქსელში მამა-პაპისეულ ორ ჰექტარზე გაშენებულ ვენახში მოყვანილი და ტრადიცული მეთოდით დაწურული იაგოს ღვინის ფასი ქართული ღვინისთვის უპრეცენდენტოდ მაღალი იქნება. ერთი ბოთლი 250 ლარის შესაბამისი გირვანქა სტერლინგი (დღევანდელი კურსით 77,5 GBP ).
თუმცა მხოლოდ ეს არ არის ჩარდახელი მეწარმის ერადერთი მიღწევა. ბევრისთვის უკვე ცნობილია, რომ ბიტარიშვილი ღვინოს ტრადიცული ღვინის ბაზრების (საფრენგეთი, იტალია) გარდა ევროპულ და არაევროპულ ბაზრებზეც ჰყიდის (აშშ, იაპონია, სლოვენია, დანია, ფინეთი, ბელგია).
ასეთი შთამბეჭდავი წარმატებების მიუხედავად, ბიტარიშვილი www.eugeorgia.info -სთან აღნიშნავს, რომ გარკვეული სირთულეების წინაშე მაინც დგას. დიდი ძალისხმევის შედეგან, მან შეძლო ევროკავშირის და სხვა დიდ ბაზრებზე მოხვედრა, მაგრამ საგადასახადო ვალდებულებების დაძლევა, მისი ყველაზე აქტუალური გამოწვევაა. მეღვინე იხსენებს, რომ სახელმწიფო ბიუჯეტში გადასახადების გადახდისთვის თითქმის ყოველთვის საბანკო კრედიტს იღებს. მისი აზრით, კარგი იქნება, რომ სახელმწიფო ევროკავშირში ექსპორტიორების წახალისებისთვის საგადასახადო ტვირთს უფრო მეტად შეარბილებდეს: „გადასახადები მძიმე არ არის, მაგრამ უფრო მეტი ხელშეწყობა იქნებოდა თუ საექსპორტო პროდუქციაზე საგადასახადო კუთხით დამატებითი შეღავათი გაჩნდებოდა. ამჟამად დღგ მოხსნილია და პრინციბში ეს შეღავათია. მაგრამ, როგორც მაგალითად რეინვესტირების შემთხვევაში საუბარია იმაზე, რომ გადასახადი საერთოდ არ გადაიხადო, საქსპორტო პროდუქციაზე შეიძლება სულ არა, მაგრამ რაღაც შეღავათი კიდევ გაკეთდეს იმისთვის, რომ მეწარმე უფრო მეტად მოტივირებული გავხადოთ. ექსპორტი ხომ ქვეყნის ინტერესშია“.
ეკონომიკის დოქტორი ნათია კუტივაძე აცხადებს, რომ ქვეყნის გამოწვევებიდან გამომდინარე დასაშვებია ევროკავშირში ექსპორტიორებს პრიორიტეტი მიენიჭოთ და გადასახადები შეუმცირდეთ: „რა თქმა უნდა, შეიძლება პოლიტიკის პრიორიტეტებში შედიოდეს ევროკავშირში ექსპორტიორი კომპანიების წახალისება და მათთვის საგადასახადო კუთხით საშეღავათო რეჟიმის დაწესება“.
იმის გასარკვევად, კიდევ რა პრობლემები აქვთ ექსპორტიორებს, www.eugeorgia.info -მ რამდენიმე კომპანიის წარმომადგენელი გამოკითხა. გაირკვა, რომ საგადასახადო ტვირთის გარდა ექსპორტიორებს ფინანსებზე ხელმისაწვდომობისა და ლოგისტიკის საკითხები აწუხებთ. ზოგიერთს კი მეწილე პარტნიორად უცხეთის მოქალაქის შემოყვანასთან დაკავშირებული ბიუროკრატიული პრობლემები აფერხებს.
ზუგდიდის რაიონში დაფუძნებული კომპანია „ნერგეტა“ რამდენიმე წელია გერმანულ სუპერმარკეტების ქსელ lidl-ს მაღალხარისხიანი კივით ამარაგებს. ეს კომპანია კივის პლანტაციების გარდა 170 ჰექტარ მიწის ნაკვეთს ფლობს, თუმცა წარმოების გაფართოებას ქართული კანონმდებლობაში წარმოშობილი ხარვეზების გამო ვერ ახერხებს. კომპანიას მოძიებული ჰყავს გერმანელი პარტნიორი, რომელიც ინვესტირებას გეგმავს, თუმცა შესაძლოა საჯარო რეესტრმა კომპანიის მეწილედ არ დაარეგისტრიროს. 2013 წელს მიწის გასხვისებაზე მორატორიუმი გამოცხადდა, რის საფუძველზეც აიკრძალა უცხოეთის მოქალაქეების მიერ სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის ნაკვეთების შეძენა. საკონსტუტიო სასამართლოს გადაწყვეტილებით 2015 წლიდან მორატორიუმი გაუქმდა, თუმცა არ არსებობს წინასწარ ცნობილი კრიტერიუმები, რის მიხედვითაც, უცხოელს სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის ნაკვეთის შეძენის უფლება აქვს ან უარს ეტყვიან.
„უცხოელებზე მიწის გაყიდვა ან მეწილედ შემოყვანა აკრძალული ოფიციალურად არ არის, თუმცა არაოფიციალურად მორატორიუმი როგორც ჩანს ისევ გრძელდება. ვცდილობთ საჯარო რეესტრში გავარკვიოთ კრიტერიუმები, რაც უნდა დააკმაყოფილოს ჩვენმა გერმანელმა პარტნიორმა, რომ მეწილედ შემოვიყვანოთ. რეესტრში დაზუსტებით ვერ გვეუბნებიან, ამიტომ ჩვენ ჯერ თავს ვიკავებთ ჩვენი პარტნიორის ჩამოყვანაზე. არ გვინდა ადამიანი საქმისთვის ჩამოვივანოთ და მერე გაუგებრობაში აღმოვჩნდეთ“, - ამბობს „ნერგეტა“-ს დამფუძნებელი კოტე ვეკუა.
www.eugeorgia.info უცხოეთის მოქალაქეებზე მიწის რეგისტრაციასთან დაკავშირებით საჯარო რეესტრის კონსულტანტ ციცი ღიბრაძეს ესაუბრა:
„- დაარეგისტრირებს თუ არა საჯარო რეესტრი მეწილედ უცხოეთის მოქალაქეს იმ კომპანიის მეწილედ, რომელიც სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის ნაკვეთებს ფლობს?
წილის ნასყიდობასთან დაკავშირებული შეზღუდვა უცხოეთის მოქალაქეებისთვის არ არსებობს. მე ასე დაზუსტებით ვერ გეტყვით საჯარო რეესტრის რეგისტრატორი ამას როგორ განიხილავს. შეზღუდვის პრაქტიკა ამასთან დაკავშირებით მე არ მქონია. ეს უკვე თქვენი გადასაწყვეტია რისკის ქვეშ ჩაიგდებთ თუ არა თავს და შემოიტან თუ არა განცხადებას, რა გადაწყვეტილებას მიიღებს რეგისტრატორი, წინასწარ ზუსტად ვერ გეცოდინებათ.
- წინასწარ თუ არის დადგენილი კრიტერიუმები რაზე დაყრდნობითაც რეგისტრატორი გადაწყვეტილებას იღებს?
ეს არის ინდივიდუალური მიდგომა. რეგისტრატორი თვითონ საზღვრავს. მან შეიძლება ყურადღება მიაქციოს ქვეყანას, რომელი ქვეყნის მოქალაქეა, მის დამსახურებას და ა.შ. კრიტერიუმები ჩამოწერილი არც არსად არის და არც კანონმდებლობით არის გათვალისწინებული, ამიტომ არ შემიძლია, რომ ამასთან დაკავშირებით კონსულტაცია გავწიო. მაგრამ მე რაც ვიცი, საკითხი ისე არ დგას, რომ უცხოელმა წილი ვერ გადაიფორმოს.
- ჩვენ გვაინტერესებს წილის გადაფორმა იმ შემთხვევაში, როდესაც კონპანია ფლობს სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის ნაკვეთს.
გასაგებია, მაგრამ ხომ შეიძლება ეგრე ბევრი კომპანაი ფლობდეს სასოფლო-სამეურნეო მიწის ნაკვეთებს და პრაქტიკაში არ მქონია ეგ შემთხვევა მე და კიდევ ერთხელ გეტყვით, რომ ვერ დაგიდასტურებთ აღნიშნულს ვერც ისე, ვერც ასე. კანონმდებლობით შეზღუდვა არ გვაქვს, რეგისტრატორები უკვე როგორ განიხილავენ, სამწუხაროდ, ამაზე დაზუსტებულ ინფორმაციას ვერ მოგაწვდით, ვერც ვერავინ ვერ მოგაწვდის. განცხადებიდან გამომდინარე ყველაფერი ინდივიდუალურად და დოკუმენტურად მოწმდება“.
ქართული ექსპორტიორების კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი პრობლემა ლოგისტიკაა. კომპანიები ძირითადად მცირე რაოდენობის პროდუქციას აწარმოებენ და საკუთარი პროდუქტით კონტეინერების შევსების პრობლემა აქვთ. ტრანსპორტირების პრობლებიდან ორი გამოსავალია: ან რამდენიმე მეწარმე გაერთიანდეს და შეკრიბონ ტვირთები ან ნახევრად შეავსონ კონტეინერი და ტრანსპორტირება გაუძვირდეთ.
ექსპორტიორების აზრით, მალფუჭებადი პროდუქციის მწარმოებელი კომპანიებისთვის ყველაზე ხელსაყრელი საჰაერო გადაზიდვებია. www.eugeorgia.info დაინტერესდა მუშობს თუ არა ეკონომიკის სამინისტრო ქუთაისის აეროპორტიდან ტვირთების პოტენციურად იაფად გადაზიდვის შესაძლებლობების გამოყენებაზე. ეკონომიკის სამინისტროს საგარეო ვაჭრობის დეპარტამენტის უფროსი მარიამ გაბუნია www.eugeorgia.info-სთვის მიცემულ ინტერვიუში ამბობს, რომ გადაზიდვების პრობლების მოგვარებაში სახელმწიფოს როლი მინიმალურია და თავად კერძო ბიზნესმა უნდა შეძლოს კონსოლიდირება: „ლოგისტიკას რაც შეეხება, სახელმწიფოს მხრიდან რა შეიძლება გაკეთდეს? გადაზიდვები ეს კერძო ბიზნესია და ნაკლები მექანიზმი აქვს სახელმწიფოს. რაც შეეხება მარშუტების დაგეგმვას და ქუთაისის აეროპორტიდან ტვირთების გადაზიდვების შესაძლებლობას, მაგასთან დაკავშირებით მართალი რომ გითხრათ, არ მიფიქრია, თუმცა მე მაინც მიმაჩნია, რომ საჰაერო გადაზიდვები ყველგან და ყოველთვის სახმელეთო და საზღვაო გადაზიდვებზე ბევრად ძვირია. სამაცივრე კონტეინერებით მალფუჯებადი პროდუქტებიც უპრობლემოდ გადაიზიდება. რაც არ უნდა სახელმწიფომ შეძლოს და მცირე ოპტიმიზაცია გააკეთოს ამის კუთხით, ეს საჰაერო გადაზიდვების მიმართულებით დიდ შედეგებს ვერ იქონიებს. მაინც საკმაოდ ძვირი იქნება, მე ასე მგონია, თუმცა ამ შესაძლებლობას განვიხილავ“.
ქუთაისის აეროპორტიდან იაფი გადაზიდვების პერსპექტივა რომ უტოპიური არ არის, ეს მარიკა გაბუნიამ თავად დაგვიდასტურა, როცა სატელეფონო ინტერვიუს დასრულებიდან მალევე დაგვიკავშირდა: „ახლა ჩემს კოლეგას, ტრანსპორტის პოლიტიკის დეპარტამენტის უფროსს ქეთევან სალუქვაძეს ველაპარაკე, რომელმაც მითხრა, რომ ქუთაისში სატვირთო ტერმინალის მოწყობის შესაძლებლობა სამინისტროში უკვე განიხილება. თურმე ტერმინალისთვის აეროპოტში ადგილი სპეციალურად არის დატოვებული. სალუქვაძე ვერ აკონკრეტებს, ტერმინალის გაკეთების ვადას, მაგრამ გიდასტურებთ, რომ განხილვები ამ თემაზე უკვე დაწყებულია“.
ხილის და ბოსტნეულის გადამამუშავებელი საწარმო TMT-ი კასპის რაიონში მდებარეობს. კომპანია 40 სახეობის მურაბებს, ჯემებს, ბოსტნეულის კონსერვებს, საწებლებსა და მარინადებს აწარმოებს. საწარმოდან პროდუქცია გერმანიაში, ჩეხეთში აშშ-სა და ისრაელში შედის. კომპანიის დირექტორი თამაზ მერებაშვილი ამბობს, რომ მისთვის ყველაზე დიდი პრობლება ფინასებზე ხელმისაწვდომობაა და იაფი კრედიტების შემთხვევაში წარმოების გასამმაგება თავისუფლად შეუძლია: „ნაწილ თანხას უცხოელი შემკვეთები წინასწარ გვაძლევენ, მაგრამ თანხები საბრუნავი საშუალებებისთვის კიდევ გვჭირდება. მე რომ თანხა და საშეღავათო პერიოდი მქონდეს ამ თანხის დასაფარად, კიდევ მეტ ნედლეულს ვიყიდიდი, პროდუქციას მთელი ზაფხულის განმავლობაში გავამზადებდი. იაფი კრედიტებით მე წარმოების გასამმაგებაც კი შემიძლია. კონტრაქტები დღესაც მიდევ მაგიდაზე. შიდა ქსელზე ვერ ვმუშაობ, საქართველოში მარკეტებში ნატურალური პროდუქტები ვერ შემაქვს. აქ რომ ნებისმიერ ქსელში შევიტანო, მისი მომარაგება მთელი წელი უნდა ვუზრუნველყო, გარკვეული რაოდენობის მარაგი ხომ უნდა გქონდეს. ამას გარდა, 45 ხუთი დღე თანხას ვერ გირიცხავენ, უცხოელები კი დაახლოებით 30 პროცენტს წინასწარ ტოვებენ, დანარჩენს კი მალევე ჩაგვირიცხავენ ხოლმე“.
კომპანია „ფარკონს“ ევროკავშირში, სამხრეთ კორეაში, უკრაინასა და რუსეთში სამედიცინო მცენარეები და სანელებლები შექავს. კომპანის წარმოების ხელმძღვანელი მაუკა ალფაიძე ამბობს, რომ ზოგიერთი ქართული ბანკი არაკეთილსინდისიერად იქცევა და ევროპაში აღებულ მიზნობრივ კრედიტებს, ორმაგად ძვირად გასცემს: „რამდენიმე წლის წინ ვცდილობდი კრედიტი პირდაპირ ევროპული ბანკებისგან ამეღო. მაშინ გავარკვიე, რომ ერთ-ერთმა გერმანულმა ბანკმა (KFW) ორ ქართულ ბანკს, რომელთა სახელების დასახელება არ მინდა, მიზნობრივი კრედიტი იმ პირობით გამოუყო, რომ თუ ქართული კომპანია გადაწყვეტდა გერმანიაში ან ავსტრიაში დანადგარების შესყიდვას, ამ ქართულ ბანკებს კრედიტი მაქსიმუმ 7 პროცენტად უნდა მიეცათ. მე ამ ბანკებს დავუკავშირდი და მითხრეს, რომ ეგეთი კრედიტი არ გვაქვსო და 14 პროცენტიანი კრედიტი შემომთავაზეს. მე გერმანელები ჩავაყენე საქმის კურსში, ისინი კი ქართულ ბანკებს დაუკავშიირდნენ. ქართული ბანკების წარმომადგენლებმა მალევე დამირეკეს და მითხრეს, რომ შეეძლოთ კრედიტის 7 პროცენტში მოცემა. სამწუხაროდ, ქართულ საფინანსო სექტორში ასეთი სიტუაციაა“.
„ნერგეტა“-ს დამფუძნებელი კოტე ვეკუა ამბობს, რომ ფინანსებზე ხელმისაწვდომობის სიმწირის პრობლებას ისიც ამწვავებს, რომ აგრარული სექტორის დაკრედიტების დროს საფინანსო ორგანიზაციები მსოფლიოში დამკვიდრებულ თანამედროვე პრაქტიკას არ იყენებენ. ბანკები აგრობიზნესის მდგრადობის შემოწმებას მთავარი რისკების გათვალისწინებით არ ახდენენ: „აგრარულ ბიზნესში მთავარი კლიმატური რისკებია. ეს არის ნიადაგში რაიმეს უკმარისობისგან გამოწვეული რისკი. მოსავალი შეიძლება ქარმა, გაზაფხულის ყინვამ ან სეტყვამ დააზიანოს. ყველა რისკის მომვლელი ტექნოლოგია არსებობს, ნიადაგში თუ უკმარისობაა, შესაძლოა ორგანული და მინერალური სასუქები შეიტანო, თუ წყალი არ გყოფნის შეგიძლია ირიგაცია გააკეთო. თუ ქარმა შეგიშალა ხელი, არ არის სავალდებულო დარგო ხეები. არსებობს ხელოვნური ქარსაფარი ბადეები და შეგიძლია ეს გააკეთო. გაზაფხულის წაყინვისგან დაცვა სპეციალური ტექნოლოგით შეგიძლია. ბანკი რომ მოდის ჩვენი კომაპინის შეფასებისთვის, აი ასეთ შეკითხვებს ისინი საერთოდ არ სვამენ. აქედან გაირკვეოდა რა დონეზე აქვს კომპანიას რისკები მოგვარებული. ბანკები დღეს შემოსავლის დადსტურებას და უძრავი ქონებით უზრუნველყოფას ითხოვენ და სხვას არაფერს უყურებენ. ვიღაცას შეიძლება წინა წელს ბრუნვაც კი ჰქონდეს ძალიან კარგი, მაგრამ შეიძლება მაშინ გაუმართლა და ქარი და წვიმა არ იყო. მომავალ წელს შეიძლება ქარიც და ყინვაც იყოს და მოსავლის 10 პროცენტიც ვერ აიღოს, რაც იმას ნიშნავს, რომ ვერც შემოსავალი ექნება და ვერც ბანკის სესხს გაისტუმრებს. ბანკები რომ კლიმატურ რისკებს აფასებდნენ, მაშინ თანხები სწორი მიმართულებით წავიდოდა. ვისაც მართლა ეკუთვნის, სესხს ის აიღებდა“.
იმის მიუხედავად, რომ ექსპორტიორ კომპანიებს DCFTA-ს შესაძლებლობების გამოყენების მიმართულებით რამდენიმე მნიშვნელოვანი პრობლემა აქვთ, აქედან პოლიტიკოსები ჯერ მხოლოდ გადასახადებთან დაკავშირებით მსჯელობენ, თუმცა არა კონკრეტულად ექსპორტიორების არამედ ზოგად კონტექსტში. პოლიტიკური პარტია „გირჩი“-ს ლიდერები მიიჩნევენ, რომ ქვეყანაში არსებული 6 გადასახადიდან 4 (მოგების, საშემოსავლო, ქონებისა და იმპორტის) საერთოდ გასაუქმებელია. 2017 წლიდან ძალაში პრემიერის ინიციატივებიც შედის, რომელიც ესტონური მოდელის მსგავსად რეინვესტირების გათავისუფლებას და დივიდენდის დაბეგვრას ითვალისწინებს.
ზურაბ მოდებაძე
