სახელმწიფო საწარმოები ვერც თავად ვითარდებიან და კერძო ბიზნესსაც აფერხებენ

"როდესაც სახელმწიფო წყვეტს ფინანსების გამოყოფას, ბიუროკრატიის გამო ხშირად იწელება გადაწყვეტილების მიღების პროცესი. ფული კი იმ მომენტში გჭირდება, ერთი და ორი კვირაც უკვე მნიშვნელოვანია".


„2 წლის განმავლობაში იმუშავა საწარმომ, ეკონომიკურად მომგებიანი არ იყო, შესაბამისად, სახელმწიფომ აღარ ისურვა მისი ფუნქციონირების გაგრძელება და დაიწყო ინვესტორის ძებნა“, - ზურაბ ჯირკველიშვილი, რომელიც სახელმწიფო საწარმოს - „გორის სასათბურე მეურნეობას“  2012-2014 წლებში ხელმძღვანელობდა, დღეს გორის მერია. ჩვენთან ინტერვიუში ჯირკველიშვილი იხსენებს, რატომ არ გაამართლა საწარმომ, რომლის შექმნაც რამდენიმე მილიონი ლარი დაჯდა.

„საჭირო იყო საწარმოო პროცესის ორგანიზება დაწყებულიყო აგვისტოში, ამ შემთხვევაში გორის სასათბურე მეურნეობას ჰქონდა შანსი, მიეღო მოგება, მაგრამ 2012 წელს ნოემბრის ბოლოს დავიწყე მისი ტექნოლოგიური გამართვა, მაისამდე პერიოდი საკმარისი არ იყო, რომ პირველი სამეურნეო წელი  მომგებიანი ყოფილიყო. შედეგი რომ იყო არასახარბიელო, შემდეგ გაგვიჭირდა დაგვესაბუთებინა, რატომ უნდა გაეგრძელებინა საწარმოს მეორე წელს მუშაობა,  დაგვიანდა დაფინანსების გამოყოფა, მეორე წელიც გვიან - ოქტომბერში დავიწყეთ და ეკონომიკურად არასახარბიელო გამოდგა, მხედველობაში მაქვს ხარჯებისა და შემოსავლების ნაწილი, მით უმეტეს, მეორე წელს ტექნოლოგიური  ცვლილებებიც განვახორციელეთ, დამატებითი დანადგარები დავნერგეთ“, - ამბობს ჯირკველიშვილი.

„ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტისა“ (IDFI) და  „გადასახადის გადამხდელთა კავშირის“ (TPU) კვლევის თანახმად, „გორის სასათბურე მეურნეობა“ 2012 წლის 26 აპრილს და რეგისტრირდა, სსიპ დაცვის პოლიციის დეპარტამენტის თავმჯდომარის კახა ლეგაშვილის ბრძანების საფუძველზე. შპს-ს 100% წილის მფლობელად შინაგან საქმეთა სამინისტროს სსიპ დაცვის პოლიციის დეპარტამენტი განისაზღვრა. 2012 წლის 25 ივლისიდან შპს „გორის სასათბურე მეურნეობის“ 100% წილი 3.300.000 ლარად  ა(ა)იპ სოფლის მეურნეობის განვითარების ფონდმა შეისყიდა. საწარმომ ვერ გაამართლა, სოფლის მეურნეობის სამინისტროს პროექტების მართვის სააგენტომ  2015 წლის თებერვალში  კომპანიის აქტივი ეკონომიკის სამინისტროს გადასცა და „გორის სასათბურე მეურნეობის“ ლიკვიდაციის შესახებ მიიღო გადაწყვეტილება,  ზურაბ ჯირკველიშვილი eugeorgia.info-სთან ინტერვიუში ამბობს, რომ საწარმოს წარუმატებლობა რამდენიმე მიზეზით იყო განპირობებული. შევეცადეთ კიდევ უფრო დეტალურად გაგვერკვია, მაინც რა იყო საწარმოს წარუმატებლობის მიზეზი ან მიზეზთა ერთობლიობა.

 „ერთ-ერთი ყველაზე ხელისშემშლელი პირობა მისი ადგილმდებარეობა  იყო. მთის ჩრდილში იყო საწარმო და შესაბამისად მზის სითბო არ ჰყოფნიდა. ამას გარდა,  სამწუხაროდ, როდესაც სახელმწიფო წყვეტს ფინანსების გამოყოფას,  ბიუროკრატიის გამო ხშირად იწელება გადაწყვეტილების მიღების პროცესი, ფული კი  იმ მომენტში გჭირდება, ერთი და ორი კვირაც უკვე მნიშვნელოვანია, მაშინაც ვაკეთებდი მსგავს განცხადებებს, ახლაც ვიტყვი, ასეთი საწარმო უნდა იყოს კერძო ბიზნესის ხელში, რომელიც სწრაფ გადაწყვეტილებებს მიიღებს, ეს კი მისცემს შესაძლებლობას, გახდეს წარმატებული“, - ამბობს ჯირკველიშვილი.  

სახელმწიფოს შეუძლია, საკუთრებაში ჰქონდეს საწარმოები და ახორციელებდეს სამეწარმეო საქმიანობას. ასეთ შემთხვევებში, სახელმწიფო თავად მართავს აღნიშნულ საწარმოებს. დღეს სახელმწიფო საწარმოების ერთიანი ბაზა არ არსებობს, თუმცა ცნობილია, რომ ამ ეტაპზე ასეთი ტიპის დაახლოებით 400-მდე საწარმოა რეგისტრირებული, ბოლო დროს კი მათი რიცხვი მნიშვნელოვნადაა შემცირებული.   

„ძირითადად, ისეთი საწარმოების ლიკვიდაცია ხდება, რომლებიც არ ფუნქციონირებენ. შეიძლება, იყოს ფერმა, რომელიც არ არის მოქმედი, თუმცა იურიდიულად არსებობს, მისი ლიკვიდაცია ხდება და ამით ამაყობენ.  ლიკვიდაციების ტემპი კარგია, შედარებით მუშა საწარმოები  საპარტნიორო ფონდის,  რომელიმე სამინისტროს ან თვითმმართველი ქალაქის საკუთრებაშია, მათი რაოდენობა არ მცირდება, პირიქით იზრდება“, - ამბობს "გადასახადისგადამხდელთაკავშირის" დირექტორიგიგლამიქაუტაძე.

ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ ჩატარებული კვლევის თანახმად, 2013 წლის 1 იანვრიდან 2016 წლის 1 მარტის ჩათვლით საქართველოს თვითმმართველმა ქალაქებმა 94 სამეწარმეო იურიდიული პირი დააფუძნეს. დღეს სახელმწიფო 100%-იან წილს ფლობს არა ერთ  საავადმყოფოში, პარკში, პოლიკნიკაში, სასტუმროსა და სხვა  ბევრ სფეროში მოქმედ კომპანიებში. ქალაქ ბათუმის თვითმმართველობის მიერ დაფუძნებული სამეწარმეო იურიდიული პირებია: შპს „ბათუმის წყალი“, შპს „ბათუმის ავტოტრანსპორტი“, შპს „დინამო ბათუმი“, შპს „ფრენბურთის კლუბი ბათუმი“, ასევე, ხელბურთის, წყალბურთის, სარაგბო და საკალათურთო კლუბები. ქალაქ რუსთავის მუნიციპალიტეტს ეკუთვნის ისეთი სამეწარმო იურიდიული პირები, როგორიცაა: შპს „საკალათბურთო კლუბი რუსთავი“, შპს „რუსთავის ნაგავსაყრელი“, შპს „რუსთავის ავტოტრანსპორტის საწარმო“. ასევე, სახელმწიფოს წილობრივი მონაწილეობით არსებულ კომპანიებს შორისაა შპს „ვარდების რევოლუციის პარკი“, შპს „სასათბურე მეურნეობა“, შპს „ავტოპარკი“ 2011, შპს „თბილისის სატრანსპორტი კომპანია“, შპს „უძრავი ქონება თბილისი“, საკვები ობიექტი „ბისტრო“, „ცაგერის ღვინის ქარხანა“,  შპს „გეჯეთის თევზი“, რომლის ფუნქციაც თევზის მოშენება და ჭერაა.  რამდენად რენტაბელურია აღნიშნული საწარმოები და რის საფუძველზე დგინდება, კონკრეტული კომპანიის 100%-იან წილს სახელმწიფო უნდა ფლობდეს თუ კერძო ბიზნესი? სპეციალისტები მიიჩნევენ, რომ დღეს ამის დასაბუთება არ ხდება. 

„არ არსებობს კრიტერიუმი, რატომ შეიძლება, სახელმწიფოს ჰქონდეს საკუთარი საწარმო, ნებისმიერმა თვითმმართველმა ქალაქმა რომ მოინდომოს და გახსნას საკუთარი შპს, არავინაა  მისი შემწინააღმდეგებელი, არავის უნდა ჰკითხოს ნებართვა, ეს არის შესაცვლელი. აბსოლუტურად არაჯანსაღი სისტემაა, სახელმწიფო საწარმო ყველა ქვეყანაში არსებობს, მაგრამ ეს არის კონტროლირებადი და რეგულირებადი სფერო, რაც გულისხმობს იმას, რომ საჭიროა ანალიზი, რატომ უნდა დააფუძნოს სახელმწიფომ საწარმო და რატომ არ შეიძლება, ის სერვისი თუ პროდუქტი, კერძო სექტორმა შექმნას, ამის დასაბუთება, შემდეგ კი გადამოწმება უნდა ხდებოდეს, მათგან უნდა მოვისმინოთ, რომ რაღაც ალტერნატივები განიხილეს, შეიძლება, სცადა განკერძოება და არავინ დაინტერესდა, ახლა ამის დასაბუთება არ ხდება, ვიღაცას თავში მოუვიდა და დააფუძნა“, - ამბობს გიგლა მიქაუტაძე ჩვენთან ინტერვიუში.

Eugeorgia.info სოფლის მეურნეობის სამინისტროს პროექტების მართვის სააგენტოს დაუკავშირდა, სადაც ამბობენ, რომ 2012 წლის შემდეგ მათ არც ერთი საწარმო არ დაუფუძნებიათ, სააგენტოს ერთ-ერთი მთავარი ამოცანა კი მათ დაქვემდებარებაში არსებული საწარმოების რაოდენობის მაქსიმალური შემცირებაა.

„ამ ეტაპზე პროექტების მართვის სააგენტოს დაფუძნებული შვილობილი კომპანიების რაოდენობა ხუთია. აქედან ნაწილი უმოქმედოა, ვმუშაობთ გაკოტრების გეგმაზე,  ზოგიერთი მათგანის შერწყმას ვაპირებთ, სადაც არ არის საჭირო, რომ სახელმწიფო ფლობდეს წილს, უნდა მოხდეს გასხვისება. ყველას თავისი დანიშნულება აქვს, ზოგიერთის მიზანი საპილოტე პროგრამების  განხორციელება იყო, ამ პროექტების დასრულების შემდეგ კი უმოქმედო გახდა“,- ამბობს სოფლის მეურნეობის სამინისტროს პროექტების მართვის სააგენტოს დირექტორის მოადგილე ალეკო ნასარიძე.

შპს "მექანიზატორი" ერთ-ერთია იმ 5 კომპანიას შორის, რომელსაც სოფლის მეურნეობის სამინისტროს პროექტების მართვის სააგენტო განკარგავს.შპს „მექანიზატორი“ 2010 წელსდაფუძნდა. მისი საქმიანობის ძირითადი მიმართულებები კი სასოფლო სამეურნეო ტექნიკით მომსახურება, სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციის მწარმოებელთა ინფორმაციით უზრუნველყოფა, კონსულტაციების გაწევა, ტრენინგების ჩატარება,  სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციის წარმოებაში თანამედროვე ტექნოლოგიების დანერგვაა. სოფლის მეურნოების სამინისტრო უახლოეს მომავალში „მექანიზატორის“ პრივატიზებას გეგმავს, თუმცა მანამდე საწარმოს დირექტორი ჩვენთან ინტერვიუში ადასტურებს, რომ როდესაც ბაზარზე სახელმწიფო ყველაზე მსხვილი მოთამაშეა, ეს კერძო სექტორს არაკონკურენტულ პირობებს  უქმნის.

„იყო პერიოდი, როდესაც სასოფლო-სამეურნეო ტექნიკის დიდი დეფიციტი იყო, სწორედ ამან განაპირობა „მექანიზატორის“  სახელმწიფო სახსრებით შექმნა, სოფლის მეურნეობა ვერ განვითარდება, თუ შესაბამისი მხარდაჭერა არ იქნება.  ბოლო პერიოდში ბაზარზე ბევრი კერძო კომპანია განმოჩნდა. შეიძლება, ჩვენი მასშტაბის სხვა არ არის, მაგრამ ბევრია, რომლებიც კონკურენციის ჯანსაღ პირობებს ქმნიან. რა თქმა უნდა, როდესაც სახელმწიფო ყველაზე მსხვილი მოთამაშეა, კერძო სექტორისთვის არის დისკომფორტი,  მათ თავისუფალი ბაზრის უკეთესი პირობები სჭირდებათ და არა მონოპოლისტი, რომელიც ბაზარს სრულად იპყრობს“, - ამბობს „მექანიზატორის“ დირექტორი პაატა შეყილაძე.

რა გავლენას ახდენს დიდი რაოდენობით სახელმწიფო საწარმოები ბიზნესზე? -  გიგლა მიქაუტაძე მიიჩნევს, რომ შესაძლოა, ამ გზით კერძო სექტორს სერიოზული ზიანი მიადგეს.

„ნებისმიერი საწარმოს შექმნა  პოლიტიკური გადაწყვეტილებაა, ვიღაცას სურს და ქმნის,  ეს ასე არ უნდა იყოს, ამ გზით ეკონომიკას ვეთამაშებით. ხვალ რომ მოინდომოს სახელმწიფომ, შექმნას კერძო საწარმოს კონკურენტი კომპანია და ეს იყოს პოლიტიკური გადაწყვეტილება, ამას ვერავინ  შეუშლის ხელს და რეალურად ეს ნაბიჯი კერძო სექტორს სერიოზულ ზიანს მიაყენებს. ეს არის, ჩემი აზრით, სახელმწიფოს გადაჭარებებული უფლებები, ჩვენ თუ გვინდა კერძო სექტორის განვითარება, სახელმწიფო ინტერვენციებისგან მაქსიმალურად დაცული უნდა იყოს“ - აცხადებს მიქაუტაძე.  

ბოლო მონაცემებით, ქონების მართვის სააგენტოს ბალანსზე დღეს 159 საწარმოა, ხოლო გაკოტრების პროცესი 5 მათგანზე მიმდინარეობს. როგორც სააგენტოში განგვიცხადეს, ამ ეტაპზე სახელმწიფოს წილობრივი მონაწილეობით დაფუძნებული საწარმოების რაოდენობის ოპტიმიზაციის პროცესი მიმდინარეობს, რომლის მიზანიც სახელმწიფოს დაქვემდებარებაში არსებული უმოქმედო საწარმოების რაოდენობის შემცირებაა. სააგენტოს შექმნის დროს - 2012 წელს აღნიშნულ საწარმოთა რაოდენობა 490-ს უტოლდებოდა.

სს“კურორტი ახტალა“ ერთ-ერთია, რომლის 100%-იან წილსაც ქონების მართვის სააგენტო ფლობს. სამკურნალო-საკურორტო ობიექტზე დამსვენებლებს მკურნალობა  უნიკალური ტალახის პროცედურებით, მასაჟით, ფიზიოტერაპიით უტარდებათ, ფუნქციონირებს სანატორიუმი, სააბაზანო განყოფილება. კომპანიის დირექტორი გიორგი უტიაშვილი ჩვენთან ინტერვიუში ამბობს, რომ კურორტს ხშირად დამსვენებლები ევროპიდან სტუმრობენ, ყოველწლიურად იზრდება მათი რაოდენობა, შესაბამისად, მოიმატა კომპანიის შემოსავალმაც, თუმცა, “ახტალა” ვერ ვითარდება და ვერც თანამედროვე სტანრდატებს აკმაყოფილებს.

 „ისეთი მოგება არ გვაქვს, რომ კურორტი განვავითაროთ, 20 000 და 30 000 ის თანხა არ არის, რომ რევოლუციური  მშენებლობები დავიწყოთ. კაპიტალურ რემონტს ვუტარებთ,  კარგად მოვაწყვეთ, მაგრამ თანამედროვე სტანდარტებს ვერ აკმაყოფილებს, ამისთვის საჭიროა ინვესტიციის განხორციელება, ახალი სანატორიუმის აშენება, რომელიც უცხოურ ბაზარზეც კონკურენტუნარიანი იქნება. შესაბამისად რომ  განავითარო, ექვსინიშნა თანხა დაგჭირდება. ეს ტალახი თავისი თვისებებით უნიკალურია, მსოფლიოში ერთ-ერთ საუკეთესოა, საშუალება რომ გვქონდეს, უკეთესად მოვაწყოთ, მეტი ოთახი გვქონდეს, რეკლამებს გავაკეთებდით საზღვარგარეთ, ევროპაში, ახლა ამას ვერ ვახერხებთ, რადგან შესაბამისი ბაზა არ გვაქვს“,-გვეუბნება “ახტალას” გენერალური დირექტორი გიორგი უტიაშვილი.

სახელმწიფო საწარმოების ფუნქციონირების შეფასებისას სპეცილისტები კიდევ ერთ ფაქტორზე ამახვილებენ ყურადღებას - არ არსებობს რაიმე სპეციალური წესი, რომელიც სახელმწიფოს საკუთრებაში არსებული საწარმოების გამჭვირვალობის თუნდაც მინიმალურ სტანდარტს დაადგენს.

„ის კომპანია არ არის ვალდებული ჩვენ ინფორმაცია მოგვაწოდოს, თუმცა, ის ანგარიშვალდებულია საზოგადოების წინაშე, ჩვენია ეს კომპანია, ამიტომ ჩემი აზრით, მათ მიმართ უნდა არსებობდეს სხვა რეგულაციები. თბილისის მერის, მისი მოადგილის ხელფასები გამჭვირვალე და შეზღუდულია, მასზე დაქვემდებარებული კომპანია კი სრულიად თავისუფალია ამ მიმართულებით, შეიძლება, საჯარო მოხელეზე ბევრად მაღალი ხელფასი ჰქონდეს დირექტორს, ალოგიკურია, მით უმეტეს, თუ კომპანია წამგებიანია. სულ იყო ლაპარაკი იმაზე, რომ ასეთ საწარმოებში ინიშნებიან მმართველ პარტიასთან დაახლოებული პირები, რატომ? იმიტომ, რომ კონკურსი არაა საჭირო, დახურულია, არ ვიცით, შიგნით რა ხდება, ეს კი ნეპოტიზმისა და კორუფციის ცალკე ნიშნებს აჩენს“, - ამბობს გიგლა მიქაუტაძე.

ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციამ ახლახან საქართველოს თვითმმართველი ქალაქების საკუთრებაში არსებული საწარმოების გამჭვირვალობისა და ანგარიშვალდებულების პრობლემების შესახებ კვლევა გამოაქვეყნა, სადაც ვკითხულობთ, რომ 12 თვითმმართველი ქალაქის საკუთრებაში არსებული 94 სამეწარმეო იურიდიული პირიდან უმრავლესობას არც ეთიკის კოდექსი, არც შიდა აუდიტის და არც კორუფციის პრევენციის რაიმე დოკუმენტი  გააჩნია. ასევე, საიას ინფორმაციით,  2013-2016 წლებში თვითმმართველი ქალაქების მიერ დაფუძნებული 94 სამეწარმეო იურიდიული პირიდან არც ერთ მათგანში დირექტორი კონკურსის წესით არ დანიშნულა.

Eugeorgia.info პარლამენტის დარგობრივი ეკონომიკისა და ეკონომიკური პოლიტიკის კომიტეტის წევრს გელა სამხარაულს დაუკავშირდა. ჩვენს შეკითხვაზე, როგორ აფასებს ხელისუფლების პოლიტიკას სახელმწიფო საწარმოებთან მიმართებაში და რა შენიშვნები აქვს ამ მიმართულებით, დეპუტატი გვპასუხობს:

„სახელმწიფო არ უნდა შევიდეს ბიზნესთან კონკურენციაში, უნდა იყოს ჩართული მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ეს არის სახელმწიფოებრივი მიზნებიდან, ან გარკვეული სოციალური პრობლემებიდან გამომდინარე, დანარჩენ შემთხვევაში, თუ კომპანია მომგებიანია, სახელმწიფომ უნდა იპოვოს ინვესტორი და მოახდინოს გასხვისება. რა მიზნით მოხდა გარკვეული საწარმოს დაფუძნება, ამაზე ალბათ, კვლევებია ჩასატარებელი, მონიტორინგი უნდა ხორციელდებოდეს, მაგრამ არ ვფიქრობ, რომ მხოლოდ თავში იდეის მოსვლით ფუძნდება საწარმოები, რაღაც მოთხოვნები არსებობს, ამის გარკვეული ცოდნა და გამოცდილება გაგვაჩნია, ნაწილი კი უნდა ვისწავლოთ. თუ შედის სახელმწიფო ბიზნესთან კონკურენციაში, მაშინ გარკვეული რეგულაციების განხილვა და კონკრეტულ ქეისებზე მსჯელობა შესაძლებელია“, - ამბობს გელა სამხარაული.


ავტორი: ხატია შამანაური