banner
09 ნოემბერი 2015 | 16:37 თეიმურაზ ბუაძე

ლიბერალიზმი

http://eugeorgia.info/uploads/blog/ლიბერალიზმი

ლიბერალიზმი

ქართველ მორწმუნეთა და სასულიერო პირთა გარკვეულ წრეში სიტყვა „ლიბერალიზმი“ ძალიან უარყოფითი რენომეთი სარგებლობს. ჩემი აზრით, ამას სამი უმთავრესი მიზეზი აქვს. პირველი, ესაა რუსული რელიგიური ლიტერატურა, რომლებიც „რომის მესამე იმპერიის“ სულისკვეთების მქონე ავტორების მიერაა დაწერილი, რომლებსაც ყველანაირი ლიბერალური აზრი, რომელიც ეჭვის ქვეშ აყენებს რუსული იმპერიის მართლმადიდებლურ მისიას, თავად მართლმადიდებლობის საწინააღმდეგო ძალად მიაჩნიათ; მეორე, ზოგიერთი ლიბერალის აგრესიული, ანტიეკლესიური პოზიცია, რომელიც სულაც არ გამომდინარეობს კლასიკური პოლიტიკური ლიბერალიზმის ბუნებიდან და აქედან გამომდინარე, თავად ამ ლიბერალის ბრალია და არა ლიბერალიზმის; მესამე, ზოგადად ლიბერალიზმის მოწინააღმდეგენი კარგად არ იცნობენ კლასიკური, პოლიტიკური ლიბერალიზმის ბუნებას. ჩემი სტატიის მიზანი სწორედ ამ ავთენტურ პოლიტიკურ ლიბერალიზმზე საუბარია. აქედან გამომდინარე, როცა ამ სტატიაში სიტყვა „ლიბერალიზმს“ ვიყენებ არსად არ ვგულისხმობ რელიგიურ ლიბერალიზმს ანუ ლიბერალურ თეოლოგიას და წმინდად მსოფლმხედველობრივ ლიბერალიზმს, რომელიც არსებითად განსხვავდება პოლიტიკური ლიბერალიზმისაგან.

ლიბერალური თეოლოგია სამ ფუნდამენტალურ პრინციპს ეფუძნება, რომლებიც ერთნაირად მიუღებელია მართლმადიდებლური თვალსაზრისით. პირველი, ლიბერალურ თეოლოგიას ქრისტიანული რელიგია მთლიანად ეთიკურ მოძღვრებაზე დაჰყავს, ანუ მხოლოდ ეს უკანასკნელი მიაჩნია მასში ღირებულად; მეორე, სწორი რელიგიური რწმენისა და პრაქტიკის ერთადერთ კრიტერიუმად პირადი გამოცდილება მიაჩნია; მესამე, უარყოფს იესო ქრისტეს ღვთაებრიობას, სასწაულებს, წმინდა წერილს მხოლოდ კულტურული მნიშვნელობის და არა საკრალური ავტორიტეტის მქონე ტექსტად მიიჩნევს. პირველი პრინციპი გაუმართლებელია, მართლმადიდებლური თვალსაზრისით, რადგან ეთიკურ მოძღვრებას რელიგიის გარეშეც შეუძლია არსებობა. არარელიგიური ადამიანიც შეიძლება იყოს ეთიკური. ყველა ეთიკური მოძღვრება მეტად თუ ნაკლებად დაიყვანება პრინციპზე: „არ გაუკეთო სხვას ის, რაც შენ არ გინდა გაგიკეთონ“. ცხადია ეს უკანასკნელი პრინციპი სულაც არ გულისხმობს ღმერთის არსებობას, მისი მიზანშეწონილობა შეიძლება ათეისტურ კონტექსტშიც დასაბუთდეს. ასევე, ეთიკა ადამიანებს შორის ურთიერთობას არეგულირებს, რელიგია კი ღმერთსა და ადამიანს შორის, ამიტომ მათი გაიგივება არასწორია. ლიბერალური თეოლოგიის მეორე პრინციპიც არასწორია, რადგან გამოცხადებითი რელიგიის და მისი შესაბამისი საკრამენტალური ცხოვრების ჭეშმარიტების კრიტერიუმს თავად გამოცხადება და მასთან დაკავშირებული საკრამენტალური ტრადიცია შეიძლება იძლეოდეს. მესამე პრინციპის შეუთავსებლობა, ცოცხალ ჭეშმარიტ ქრისტიანობასთან თავისთავად ცხადია, ამიტომ მასზე აღარ ვისაუბრებთ.

მსოფლმხედველობრივი ლიბერალიზმი ფაქტიურად ერთნაირ „მოქალაქეობრივ სტატუსს“ ანიჭებს მსოფლმხედველობებსა და ადამიანებს, რომლებიც მათ იზიარებენ; ჩვენ ყველანი ვფიქრობთ, რომ ყველა ადამიანს აქვს არსებობის უფლება, მიუხედავად იმისა, თუ როგორ მსოფლმხედველობას იზიარებს იგი. მსოფლმხედველობრივი ლიბერალიზმი კი ფიქრობს, რომ იგივე შეიძლება ითქვას სხვადასხვა მსოფლმხედველობის მიმართაც ანუ ყველანაირ მოსაზრებას, ყველანაირ შეხედულებას აქვს არსებობის უფლება და ყველა მათგანს თანაბრად უნდა მიეცეს გასაქანი. ეს უკანასკნელი მოსაზრება არათავსებადია ქრისტიანულ აღმსარებლობასთან. თუ ჩვენ ვთვლით, რომ არსებობის უფლება არ აქვს არასწორ სამედიცინო პრაქტიკას და პედაგოგიკას, მცდარ მეცნიერებას, მავნებლურ სიცრუეს, ასევე არსებობის უფლება არ უნდა ჰქონდეს არასწორ შეხედულებებსაც. ცხადია, ეს უკანასკნელი წინადადება არ გულისხმობს, ვინმეზე შენი რელიგიური მრწამსის ძალით თავზე მოხვევას, ან ვინმეს ძალის გამოყენებით ან ცენზურით წაართვა საკუთარი, თუნდაც, მცდარი შეხედულების გამოთქმის უფლება. მე მხოლოდ იმის თქმა მინდა, რომ ეკლესია მოწოდებულია ჭეშმარიტება იქადაგოს და შეხედულებებს, რომლებიც არსებითად ეწინააღმდეგება მის მოძღვრებას და ქრისტიანულ მორალს მხოლოდ სიტყვიერად დაუპირისპირდეს. პავლე მოციქული ერთ–ერთ ეპისტოლეში ამბობს, რომ ვაი მას თუ იგი ღვთის ჭეშმარიტებას არ იქადაგებს, ეს ცხადია ყველა სასულიერო პირს ეხება. ქრისტიანობა ტოლერანტობას ყველა ადამიანის სიყვარულში ხედავს, მიუხედავად მისი შეხედულებებისა და არა ყველანაირი შეხედულებებისადმი ერთნაირ ინდიფერენტულ დამოკიდებულებაში. ბევრ ლიბერალს ეკლესიის სწორედ ეს მსოფლმხედველობრივი შეუწყნარებლობა აღიზიანებს და ის მისი ფუნდამენტალისტური ბუნების გამოხატულებად მიაჩნია. (ამ დროს მხედველობაში უნდა მივიღოთ ის გარემოებაც, რომ მართლმადიდებლური ეკლესია, კათოლიკურისგან განსხვავებით არ იცნობს წიგნების „ინდექსაციის“ პრაქტიკას, რომლის დროსაც პერიოდულად ქვეყნდება იმ წიგნებისა და მოძღვრებების სია, რომლებიც თავსებადი არ არიან კათოლიკურ დოგმატიკასთან. მართლმადიდებელი ეკლესია მხოლოდ ისეთ მოძღვრებებს და ადამიანებს გადასცემს ანათემას, რომლებიც ეკლესიის სახელით იწყებენ მისთვის (ეკლესიისთვის) უცხო სწავლებების ქადაგებას).

ავთენტური პოლიტიკური ლიბერალიზმის ბუნებაში გასარკვევად უპრიანი იქნება მის გენეალოგიას, წარმოშობის ისტორიას მივადევნოთ თვალი. მის მამამთავრად მე–17 საუკუნის ინგლისელი ფილოსოფოსი ჯონ ლოკი მიიჩნევა. ლოკმა თავისი მოძღვრება რობერტ ფილმერის წიგნის - „პატრიარქიის“ საწინააღმდეგოდ დაწერილ საყოველთაოდ ცნობილ შრომაში – „ორი ტრაქტატი სამოქალაქო მმართველობაზე“ ჩამოაყალიბა. ფილმერი „პატრიარქიაში“ მონარქების „ღვთაებრივი უფლებების“ თეორიას რადიკალური მანერით გადმოსცემს. ლოკის პირველ „ტრაქტატში“ ფილმერის შეხედულებების კრიტიკას ვხედავთ, მეორეში კი იგი ლიბერალური პოლიტიკის მოძღვრებას ავითარებს.

რაკი ფილმერის წიგნი ლოკისეული პოლიტიკური ლიბერალიზმის ჩამოყალიბების ისტორიული საბაბი გახდა, მას მოკლედ შევეხებით. ფილმერი „პატრიარქიაში“ ამტკიცებს, რომ მონარქი თავის ხელისუფლებას უშუალოდ ღმერთისგან იღებს, აქედან გამომდინარე იგი დედამიწაზე ლეგალური ძალაუფლების ერთადერთი წყაროა და თავისი ხელისუფლების აღსრულებისას არ საჭიროებს ქვეშევრდომების თანხმობას და მთლიანად დამოუკიდებელია მათი პოლიტიკური ნებისაგან. მხოლოდ მეფეებს აქვთ კანონების შექმნის პრეროგატივა, დიდებულებს მხოლოდ მისგან ბოძებული პრივილეგიები გააჩნიათ და საჭიროების შემთხვევაში მონარქზე რჩევის მიცემის უფლება აქვთ მხოლოდ. ეს შეხედულება მეფეების „ღვთაებრივი უფლებების“ სახელითაა ცნობილი. ფილმერის მიხედვით, ღმერთმა პირველ ადამიანს – ადამს მთელ დედამიწაზე მიანიჭა ძალაუფლება, რომელიც მემკვიდრეობით გადაეცემოდა ბიბლიურ პატრიარქებს. ნოეს შვილებმა სემმა, ქამმა და იაფეტმა ერთმანეთში გადაინაწილეს დედამიწა და მათგან მომდინარეობს ყველა თანამედროვე მონარქის პოლიტიკური ხელისუფლება.

მართალია, ფილმერი მეფეების ღვთაებრივ უფლებებს ანუ აბსოლუტურ მონარქიას ბიბლიური მოტივებით ასაბუთებს, ლოკი მის შეხედულებებს ეწინააღმდეგება არგუმენტებით, რომლებიც ქრისტიანულ ჭეშმარიტებებს ეფუძნება. ლოკი აცხადებს, რომ ყველა ადამიანი თავისუფალი, აქედან გამომდინარე თანასწორი იბადება. ეს კი ნიშნავს, რომ ყველა ხელისუფლება ქვეშევრდომთა თანხმობაზეა დაფუძნებული და არ შეიძლება შეუზღუდავი უფლებამოსილებით იყოს აღჭურვილი.

ლოკი ეგრეთწოდებული „საზოგადოებრივი კონტრაქტის“ თეორიის მომხრეა. ანტიკური სამყაროს უდიდესი მოაზროვნეების პლატონისა და არისტოტელისაგან განსხვავებით, ლოკი ფიქრობს, რომ ადამიანი ბუნებით არ არის პოლიტიკური არსება ანუ სახელმწიფო მისთვის ბუნებითად აუცილებელი კი არაა, არამედ მიზანშეწონილია გარკვეული გარემოებების გამო. ეს იმას ნიშნავს, რომ ლოკის აზრით შეიძლება წარმოვიდგინოთ და დავუშვათ ისეთი „ბუნებრივი მდგომარეობის“ არსებობა, როცა სახელმწიფო და მისი კანონები არ არსებობდა. ჩვენი ფილოსოფოსის აზრით, ამ წინაპოლიტიკურ მდგომარეობაში ყველა ადამიანი აცნობიერებს, ბუნებრივ კანონს, რომელიც გვასწავლის, რომ ყველა ადამიანი თანასწორი და დამოუკიდებელია; არავის აქვს უფლება ხელყოს სხვისი სიცოცხლე, ჯამრთელობა, თავისუფლება ან ქონება. ლოკი ფიქრობს, რომ ბუნებრივ მდგომარეობაში მართალია ადამიანები არავითარ მიწიერ ხელისუფლებას არ ექვემდებარებიან, მათი თავისუფლება არ გულისხმობს თავაშვებულობასა და სრულ უკანონობას. ლოკი ამით განსხვავდება მისი უფროსი თანამემამულე თომას ჰობსისაგან, რომელიც ასევე სოციალური კონტრაქტის კონცეფციის მომხრეა. ჰობს ძალიან ცუდი შეხედულება აქვს ადამიანზე და ფიქრობს, რომ ბუნებრივ მდგომარეობაში ყველა ყველას ეომება და იქ ზედმიწევნით სრულდება კარგად ცნობილი მაქსიმა: Homo homini lupus est, რომელიც ამტკიცებს, რომ ადამიანები, როგორც მგლები ისე ეკიდებიან ერთმანეთს. ჰობსისეულ ბუნებრივ მდგომარეობაში ტოტალური ომის გამო არავის სიცოცხლე არაა დაცული და სახელმწიფოს მხოლოდ იმიტომ ქმნიან, რომ მოქალაქეებმა ძალადობრივი სიკვდილი აიცილონ თავიდან. ამ დროს ადამიანები მზად არიან სიცოცხლის ხელყოფის გარდა ყველა უფლება გადასცენ სუვერენს, რომელიც მათი უსაფრთხოების გარანტი იქნება. მიუხედავად იმისა, რომ ჰობსი აბსოლუტური ძალაუფლებით აღჭურვილი ხელისუფლების მომხრე იყო, მასთან მაინც გვხვდება ლიბერალიზმის ელემენტები. კერძოდ ისიც ფიქრობს, რომ დასაწყისში ადამიანები თანასწორნი არიან, ისინი წარმოადგენენ ძალაუფლების წყაროს და სახელმწიფო იქმნება ადამიანების სამსახურად და არა პირიქით, თუმცა ჰობსი ლოკისაგან განსხვავებით ლიბერალურ თავისუფლებებს გაუმართლებლად მიიჩნევს, რადგან როგორც უკვე აღვნიშნეთ ადამიანზე უაღრესად უარყოფითი წარმოდგენა აქვს. ლოკთან სხვაგვარადაა საქმე, იგი არ ფიქრობს, რომ ადამიანები თავიდანვე ეგოისტი, ცუდი მიდრეკილებების არსებები არიან და აუცილებლად საყოველთაო ქაოსის, მტრობის და ძალადობის მდგომარეობამდე მივლენ, როგორც კი სრულ თავისუფლებას მოიხელთებენ ხელში. ლოკი ფიქრობს, რომ ადამიანი ასე ვთქვათ, მორალური თვალსაზრისით ნეიტრალურ არსებად იბადება. მისი სული tabula rasa ანუ ცარიელი დაფაა. ყოველი ადამიანი თავის მიდრეკილებებს, ხასიათს, მორალურ პრინციპებს, იდეებსა და ცოდნას მხოლოდ გამოცდილებით იღებს. აქედან გამომდინარე ადამიანის ბუნებას არსებითად განსაზღვრავს საზოგადოება, რომელშიც ყოველი ინდივიდის ცხოვრებისეული გარემოებები და პირადი გამოცდილება ყალიბდება. ლოკის აზრით, ადამიანები ბუნებრივ მდგომარეობაში მხოლოდ ბუნებრივ კანონებს ემორჩილებიან და რაკი მათზე არავინ ბატონობს, თითოეული მათგანი ამ კანონების შესაბამის სიცოცხლის, თავდაცვის და თავისუფლების ბუნებრივ უფლებებსაც ფლობს.

ლოკის მიხედვით, კიდევ ერთი უმნიშვნელოვანესი ბუნებრივი უფლება საკუთრების უფლებაა. ყოველი ადამიანი მესაკუთრედ იბადება, რადგან იგი თავიდანვე საკუთარი სხეულის და უნარების მფლობელია. ამ უნარების თავისუფლად გამოყენების უფლება ყოველ ადამიანს შრომის და მის საფუძველზე კერძო საკუთრების ფლობის და დაგროვების შესაძლებლობას აძლევს. მართალია, ღმერთს წინასწარ არავისთვის არ მიუკუთვნებია რაიმე ქონება, ბუნებრივ მდგომარეობაში კონკრეტულ საგნებზე დაპატრონება მაშინ ხდება, როცა ის ვინმეს ინდივიდუალური შრომის ობიექტი ან თავად შრომის უშუალო შედეგია. მაგალითად ვინმე მიწას მაშინ ეუფლება, როცა მას ამუშავებს, ხნავს, თესავს, რწყავს და მისგან ნაყოფს მოიმკის. ლოკი ფიქრობს, რომ ადამიანს ბუნებრივ მდგომარეობაში არამარტო ქონების დაგროვების, არამედ მისი მემკვიდრეობით გადაცემის ბუნებრივი უფლება ჰქონდა. ბუნებრივი უფლებები და მათი დაცვის მოვალეობა ცხადია ბუნებრივი კანონის დამრღვევის სათანადო დასჯის აუცილებლობას გულისხმობს, მაგრამ რაკი ბუნებრივ მდგომარეობაში ოფიციალური სასამართლო და საყოველთაოდ სავალდებულო სახელმწიფო კანონები არ არსებობს, თითოეული ინდივიდუალურად აღასრულებს სამართალს როგორც შეუძლია, და არავის შესწევს ძალა ყველა მოძალადეს სათანადოდ გასცეს პასუხი. ლოკის აზრით, სწორედ ამიტომაა, რომ ადამიანები ამჯობინებენ სახელმწიფო დაარსონ სოციალური კონტრაქტის საფუძველზე. ამ კონტრაქტის ძალით, ყველა თავის უფლებებს გადასცემს სახელმწიფოს, რათა ეს უკანასკნელი ბუნებრივი უფლებების რეალური გარანტი გახდეს. ლოკისეული სოციალური კონტრაქტი სახელმწიფოს კანონების შექმნის და მათი აღსრულების უფლებას ანიჭებს, ამასთან საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ხელისუფლების მკვეთრად გამიჯვნას მოითხოვს. ეს უკანასკნელი მოთხოვნა ლოკის და ჰობსის სოციალურ კონტრაქტებს ერთმანეთისაგან განასხვავებს. ამ კონტრაქტებს შორის განსხვავება სხვა მნიშვნელოვან ასპექტებშიც მჟღავნდება. ჰობსის აბსოლუტური ძალაუფლებით აღჭურვილი სუვერენი, ამ აბსოლუტური ძალაუფლების ძალით, თავად სოციალური კონტრაქტის მონაწილე კი არაა, არამედ მისი გამოხატულება, ის კონტრაქტორთა მთელი ძალაუფლების მატარებელი ინსტანციაა. ლოკის შემთხვევაში კი სახელმწიფო კონტრაქტორი მხარეა. აქედან გამომდინარე, თუ ის საკუთარ ფუნქციას ვერ ასრულებს, არ შეუძლია მოქალაქეების ბუნებრივი, ლიბერალური უფლებები დაიცვას ან თუ სახელმწიფო ხელისუფლების ერთი შტო მეორის უფლებების უზურპაციას აკეთებს და მისი ძალაუფლება თვითნებური და შეუზღუდავი ხდება, მაშინ მოქალაქეებს აჯანყების ანუ კონტრაქტის დარღვევის სამართლიანი უფლება აქვთ. ჰობსის და ლოკის სახელმწიფო მოდელებს შორის უმთავრესი განსხვავება ისაა, რომ პირველთან ხელისუფლების მოვალეობა მოქალაქეების სიცოცხლის დაცვაა, მეორე შემთხვევაში კი სიცოცხლესთან ერთად ხელისუფლება ვალდებულია მისი ქვეშემრდომების კერძო საკუთრება და სამოქალაქო თავისუფლება დაიცვას. ამასთან, ის კერძო, ინდივიდუალური უნარების თავისუფალი გამოვლენის და გამოყენების გარანტი უნდა გახდეს. ცხადია ეს უკანასკნელი იმასაც გულისხმობს, რომ სახელმწიფო რეგულაციები ხელისშემშლელი არ უნდა იყოს კერძო ეკონომიური აქტიურობისთვის. ლოკის პოლიტიკური ლიბერალიზმის ამ ასპექტმა განსაკუთრებული განვითარება მის მიმდევარ ადამ სმიტთან ჰპოვა, როცა ამ უკანასკნელმა მერკანტილიზმის წინააღმდეგ გაილაშქრა და თავისუფალი ბაზრის დამცველად მოგვევლინა.

საზოგადოდ, ითვლება, რომ მერკანტილიზმი პოლიტიკური აბსოლუტიზმის ბუნებრივი ეკონომიური გამოხატულება და შედეგია. ის პოლიტიკური ტერიტორიის და ეკონომიური სივრცის აბსოლუტურ ტოლობას გულისხმობს. ამ დროს ხელისუფლება მძიმე საკანონმდებლო რეგულაციებით, კერძოდ, ეკონომიკური პროტექციონიზმის პოლიტიკური მექანიზმებით ცდილობს ნაციონალურ ეკონომიკას შეუწყოს ხელი და ის ნაციონალურ ტერიტორიულ საზღვრებს დაუქვემდებაროს. ეს ნიშნავს საგარეო ვაჭრობის მკაცრ სახელმწიფო რეგულაციას, ფინანსური კაპიტალისა და მუშახელის ნაციონალურ საზღვრებს გადაკვეთის ხელის შემშლელი ბარიერების შექმნას, რომლებიც წმინდად პოლიტიკური მოტივებით იქნება განპირობებული. მერკანტილიზმის წარმომადგენლები ფიქრობენ, რომ რაკი მატერიალური რესურსების რაოდენობა შეზღუდულია, მდიდარი სახელმწიფო, ყოველთვის სხვა ქვეყნის ხარჯზე მდიდრდება, ამიტომ პროტექციონიზმი ნაციონალური სიმდიდრის დაცვის და დაგროვების ერთადერთი საშუალებაა. ამის საწინააღმდეგოდ, ადამ სმიტი ამტკიცებს, რომ ნაციონალური სიმდიდრის წყარო არის არა იმდენად ბუნებრივი რესურსები არამედ კომერცია და ინდუსტრია. ასევე ის ასწავლის, რომ ქვეყნებს შორის თავისუფალი ვაჭრობა და უცხო ქვეყნებში ინვესტიციების ჩადების თავისუფალი შესაძლებლობა ეკონომიურად არასახარბიელოს ქმნის ომებს, რაც ბუნებრივად მოიტანს მათი რიცხვის მკვეთრ შემცირებას. მშვიდობა, კომერცია და ინდუსტრია ყველა ქვეყანას აძლევს მატერიალური დოვლათის დაგროვების შესაძლებლობას, მერკანტილიზმის არ არსებობა კი ხელს აღარ შეუშლის სიმდიდრის და კეთილდღეობის ერთი ქვეყნიდან მეორეში გადანაწილებას.

ადამ სმიტი თავისუფალი ბაზრის ერთ–ერთი ყველაზე ცნობილი დამცველთაგანია. იგი ამტკიცებს, რომ ეს უკანასკნელი ადამიანისთვის დამახასიათებელი „გონივრული ეგოიზმის“ ბუნებრივ, აუცილებელ გამოხატულებას წარმოადგენს. სმიტი ფიქრობს, რომ ადამიანებს ძირითადად ორი მთავარი მისწრაფება ახასიათებთ. ესენია: სიმდიდრის დაგროვების და სხვაზე კარგი შთაბეჭდილების მოხდენის სურვილი. ამასთან თითოეულ ჩვენთაგანს ცხოვრების მანძილზე მხოლოდ რაღაც კონკრეტულ სფეროსა ან საქმეში შეუძლია საკმარისი კომპეტენციის მიღწევა ან გაწაფვა. ეს სერვისების გაცვლის, პროდუქციით ვაჭრობის აუცილებლობას წარმოშობს. თავისუფალი ბაზარი ადამიანს საშუალებას აძლევს მასში ჩანერგილი ზემოხსენებული ორი „ეგოისტური“ სურვილი გონივრულად, კანონიერად დაიკმაყოფილოს, ამას კი არამარტო მისთვის არამედ მთელი საზოგადოებისთვის მოაქვს კეთილდღეობა. სმიტის მიხედვით, კონკრეტული პროდუქციის წარმოება, მისი დისტრიბუცია და გაყიდვა ბევრი ადამიანის დასაქმებას გულისხმობს. დასაქმებული მოქალაქეები გადასახადებს იხდიან, ეს ქვეყანას ამდიდრებს, რასაც ყველასთვის მოაქვს სიკეთე. თავისუფალი ბაზარი ისე მოქმედებს, თითქოს მას გონიერი „უხილავი ხელი“ მართავდეს. ძალიან ცნობილი ლიბერალი ეკონომისტის, მოაზროვნის და უაღრესად გავლენიანი ნობელიანტი ავტორის ჰაიეკის მიხედვით, ასე იმიტომ ხდება, რომ თავისუფალი ბაზარი ყველაზე კარგად ფლობს სწრაფად ცვალებად მნიშვნელოვან ეკონომიკურ ინფორმაციას. იგი კარგად იცნობს მომხმარებლის მოლოდინს, იცის კონკრეტული მოტივები, რომლებიც დიდი ეკონომიკური მოთამაშეების, მწარმოებლების, თვით ქვეყნების ეკონომიკურ ქმედებებს განსაზღვრავს და მათზე სწრაფი და ადექვატური რეაქცია შეუძლია. ასეთ უნარს მოკლებულია სახელმწიფო მისთვის ნიშანდობლივი დიდი, მოუქნელი, ინიციატივას მოკლებული ბიუროკრატიის გამო. ამიტომ მძიმე სახელმწიფო რეგულაციებით შებოჭილი, ცენტრალიზებული ეკონომიკა გაცილებით არაეფექტურია ვიდრე თავისუფალი ბაზრის მქონე. წარმმართველი სახელმწიფო ეკონომიკური პოლიტიკის საწინააღმდეგოდ ლაპარაკობს ასევე კიდევ ორი ნობელის პრემიის ლაურეატი მილტონ ფრიდმანი და ჯეიმს ბუკანანი. პირველი ამბობს, რომ სახელმწიფოს უმეტეს შემთხვევაში არ შეუძლია იცოდეს როგორი უარყოფითი გვერდითი შედეგები ექნება მის მიერ ინიცირებულ, ერთი შეხედვით, კეთილშობილ და საჭირო ეკონომიკურ პოლიტიკას. მეორე ამტკიცებს, რომ სახელმწიფო ეკონომიკური პოლიტიკა ყოველთვის ან თითქმის ყოველთვის ლობისტური ინტერესების მსხვერპლი ხდება. ზემოხსენებულ ნეგატიურ ფაქტორებს გაცილებით ნაკლებად ექვემდებარება თავისუფალი ბაზარი, რაც „უხილავი ხელის“ ეფექტს წარმოშობს.

ის, რომ კლასიკური ლიბერალიზმი ლოკიდან მოყოლებული განსაკუთრებულად ამახვილებს ყურადღებას კერძო საკუთრების ხელშეუხებლობაზე, შემთხვევითი არაა. რაკი ადამიანი სოციალური არსებაა, მისი თავისუფლება აუცილებლად ინსტიტუციონალურ ხასიათს უნდა ატარებდეს, ეს კი ლოკის აზრით შეუძლებელია თუ კერძო საკუთრება პოლიტიკური ყოფის ფუნდამენტად არ გვევლინება. ლოკის ამ აზრს ისტორიაც ადასტურებს. ამას დავინახავთ, თუ ანტიკური საბერძნეთის, რომის და რენესანსის ეპოქის იტალიურ რესპუბლიკებს აღმოსავლეთის დესპოტურ სახელმწიფოებს შევადარებთ.

ლიბერალიზმის ერთ–ერთ მამამთავრად ითვლება ასევე გამოჩენილი ინგლისელი ფილოსოფოსი ჯონ სტიუარტ მილი. იგი უფრო სიტყვის თავისუფლებაზე საუბრობს, ვიდრე ეკონომიურზე. მილი ამტკიცებს, რომ სახელმწიფოს უფლება არ აქვს ვინმეს თავისი აზრის თავისუფლად გამოხატვა დაუშალოს, იმ შემთხვევაშიც კი როცა უმრავლესობა ფიქრობს, რომ ეს უკანასკნელი არასწორ შეხედულებებს წარმოთქვამს. მილის აზრით, ყოველი ცენზურა თავისთავად გულისხმობს პრეზუმფციას, წინასწარ დაშვებას, რომ ცენზორი უკვე ფლობს ჭეშმარიტებას, ეს კი შეუძლებელია, რადგან ჭეშმარიტება მისი ძიების პროცესი უფროა ვიდრე რაიმე კონკრეტული ცოდნა, ინფორმაცია რომელიც მისი სახელით აფიშირდება. აქედან გამომდინარე მილი ასკვნის, რომ თავისი აზრის გამოხატვის საშუალება უნდა ჰქონდეს ყველა მოქალაქეს იმისდა მიუხედავად, მისი სათქმელი მთლიანად, ნაწილობრივ თუ საერთოდ არ შეიცავს ჭეშმარიტების მარცვლებს. იგი თვლის, რომ სტერილური საზოგადოება, რომელიც მოკლებულია მცდარი შეხედულებების გაანალიზების შესაძლებლობასა და უნარს უფრო ადვილად აღმოჩნდება მათ ტყვეობაში, ვიდრე ისეთი სადაც თავისუფალ აზრს უფრო მეტი გასაქანი აქვს.

ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე ძნელი მისახვედრი არაა, თუ უმთავრესად რაში დებენ ბრალს ლიბერალიზმს მისი მოწინააღმდეგეები: პირველი, რომ ის რელატივისტურია, ამტკიცებს, რომ ყველა მოსაზრებას თანაბრად აქვს ჭეშმარიტების პრეტენზია და აქედან გამომდინარე ღირსება (მორწმუნეების აზრით, ამის გამოა, რომ ლიბერალებს ეკლესიის მხრიდან არავითარი კრიტიკის მოსმენა არ სურთ, თავად კი მოურიდებლად აცხადებენ ანტირელიგიურ, კერძოდ ანტიქრისტიანულ, ანტიეკლესიურ მსოფლმხედველობას); მეორე, ლიბერალიზმი ამცირებს სახელმწიფოს როლს, ის მხოლოდ თავისუფალი ბაზრის დამცავ ძალად მიაჩნია და არა ნაციონალური ინტერესების განმახორციელებელ ინსტრუმენტად; მესამე, ის სეკულარულია - თავისი ბუნებით ეწინააღმდეგება ყოველივე საკრალურს, ეკლესიას და რელიგიურ ტრადიციებს.

თუ ჩვენ პოლიტიკური ლიბერალიზმის გენეალოგიას, წარმოშობის ისტორიას დავაკვირდებით ადვილად დავინახავთ, რომ ყველა ეს ბრალდება გაუმართლებელია. ზემოთ ნახსენები ჯონ სტიუარტ მილი არა მარტო ძალიან დიდი ფილოსოფოსი იყო, არამედ ლოგიკოსიც. აქედან გამომდინარე, მის ნააზრევში დიდი ადგილი უჭირავს იმ ლოგიკური ინსტრუმენტების შესწავლას, რომელიც სწორი დასკვნების გაკეთების საშუალებას გვაძლევს და სწორ და მცდარ დებულებებს ერთმანეთისაგან განასხვავებს. მილი არ თვლიდა, რომ ყველა შეხედულება ერთნაირად ჭეშმარიტი, მნიშვნელოვანი და ლოგიკურია. ის უბრალოდ ამტკიცებდა, რომ სახელმწიფოს და საზოგადოებას უფლება არ აქვს ძალის გამოყენებით გააჩუმოს ადამიანი, რომელიც მათი აზრით მიუღებელ მოსაზრებებს გამოთქვამს. ჩვენ არ უნდა დაგვავიწყდეს რა კონტექსტში ავითარებდა მილი თავის ლიბერალურ შეხედულებებს. იმ დროის ვიქტორიანულ ინგლისში, ქალებს არ ჰქონდათ განათლების, პოლიტიკური კარიერის გაკეთების, თვით მემკვიდრეობის მიღების უფლებაც კი. ქალი იურიდიული თვალსაზრისით ისეთივე უუფლებო იყო, როგორც ბავშვი ან მონა. მილი დაუფარავად აკრიტიკებს იმდროინდელი ინგლისელი ჯენტლმენის ფარისევლობას. ეს უკანასკნელი ქალისადმი ტრადიციული მოწიწებით აღიარებს მას „ოჯახის ანგელოზად“, მაგრამ ამავე ტრადიციის და საზოგადოებრივი აზრის ძალით უარყოფს მის ყოველგვარ უფლებას. მილის აზრით, ქალი ინგლისში იგივე უუფლებო მონაა, ოღონდ იმით განსხვავდება ამ უკანასკნელისაგან, რომ მასთან სექსუალური კავშირის დამყარება ოჯახის ინსტიტუტის სახელითაა ლეგიტიმური. მილის მიხედვით, გაბატონებული საზოგადოებრივი აზრის მიუხედავად, არავის არ ჰქონდა უფლება ქალის უფლებების დამცველნი ძალით გაეჩუმებინათ.

რაც შეეხება მეორე ბრალდებას, ადამ სმიტი არასოდეს ცდილობდა ნაციონალური სახელმწიფოს დასუსტებას. პირიქით, ის მერკანტილიზმის წინააღმდეგ ილაშქრებს იმ ეპოქაში, როცა ევროპის კონტინენტი პერმანენტული ომების თეატრად იყო ქცეული, რაც რეალურად იწვევდა სახელმწიფოების დასუსტებას. სმიტი თვლიდა, რომ ინდუსტრია, თავისუფალი ბაზარი და ინტერნაციონალური ეკონომიკა მეტად თუ ნაკლებად, ოდესმე ყველგან შექმნიდა ნაციონალურ სიმდიდრეს ხანგრძლივი მშვიდობის პირობებში. თუ სმიტის აზრები აქტუალური იყო კომერციული და ახლად დაბადებული ინდუსტრიული კაპიტალიზმის დროს, ის უფრო მეტად დამაჯერებლად ჟღერს ფინანსური კაპიტალიზმის ეპოქაში. ჩვენს დროს ამერიკულმა და იაპონურმა კაპიტალმა ბევრი ქვეყნის ეკონომიურ სიძლიერეს დაუდო სათავე.

რაც შეეხება მესამე ბრალდებას, რომელიც სეკულარიზმს ეხება, შეიძლება რაღაც თვალსაზრისით ვამტკიცოთ, რომ კლასიკური, პოლიტიკური ლიბერალიზმი ანტისეკულარულ ტენდენციებს შეიცავს და რომ ლიბერალიზმი მხოლოდ ქრისტიანულ წიაღში შეიძლება ჩამოყალიბებულიყო და ის ერთადერთი მოკავშირე იქნება ეკლესიისა, თუ ამ უკანასკნელს სინდისის თავისუფლების დაცვა მოუწევს სახელმწიფოს წინააღმდეგ, რომელშიც ლატენტურად არსებობს ტენდენცია ინდივიდის თავისუფლება და უფლებები კოლექტიური კეთილდღეობისა და უსაფრთხოების ინტერესებს დაუქვემდებაროს.

ანტიკურ სამყაროში სახელმწიფო ყველაზე მაღალი ღირებულების მატარებელი რეალობაა, ცხადია, რომ რომის იმპერატორების კულტი იმპერიის ღვთაებრივი სტატუსის გამოხატულებაა. არისტოტელეს ცნობილი გამონათქვამის მიხედვით, „ადამიანი პოლიტიკური ცხოველია“. ეს იმას ნიშნავს, რომ პოლიტიკა ადამიანისთვის ისეთივე ბუნებრივი და აუცილებელია, როგორც სუნთქვა და კვება. კარგი ადამიანი იგივეა რაც კარგი მოქალაქე. ყოველი ინდივიდი მხოლოდ მთლიანი პოლიტიკური ორგანიზმის ნაწილად განიხილება და როგორც ნაწილი, მთელზე ნაკლები მნიშვნელობის მატარებელია. ადამიანის ზნეობრივი ცხოვრება და განვითარება მხოლოდ პოლიტიკურ კონტექსტშია შესაძლებელი. ამ აზრს პირდაპირ აცხადებს პლატონის „სახელმწიფო“ და არისტოტელეს „ნიკომაქეს ეთიკა“.

ზნეობრივი და პოლიტიკური სფეროს მკვეთრი გამიჯვნა, სახელმწიფოსადმი ტუტელაჟური ფუნქციის ჩამორთმევა ქრისტიანობამ მოიტანა, როცა უფლის პირით გამოაცხადა: „მიეცით კეისრისა კეისარსა და ღმრთისა ღმერთსა“. ამასთან ქრისტიანობამ პიროვნება კოლექტივზე მაღლა დააყენა, რადგან მხოლოდ ის (პიროვნება) ატარებს თავის თავში ღვთის ხატებას და ის მოიაზრება ცათა სასუფევლის მოქალაქედ. ეს იმას ნიშნავს, რომ პიროვნება მთლიანად არ დაიყვანება პოლიტიკურზე, ამიტომაც სახელმწიფოს უფლება არ აქვს ადამიანის თავისუფალ სინდისზე იძალადოს და მისი პრივატული სფერო უგულვებელყოს.

შუა საუკუნეები ძალაუფლების ორ პოლუსს აღიარებდა, სასულიეროსა და საეროს, პირველის მატარებელი ეკლესია იყო, მეორის – მონარქი. პროტესტანტიზმის წარმოშობამ, ეკლესიას საკრამენტალური ხასიათი დაუკარგა, მორწმუნეებმა თავად დაიწყეს ერისკაცი პასტორების დანიშვნა. ეკლესიის დესაკრალიზაციამ, მონარქებს ცდუნება გაუჩინა, თავის–თავში გაეერთიანებინათ საერო და სასულიერო ხელისუფლება. ასე წარმოიშვა მეფეების „ღვთაებრივი უფლებების“ თეორია, რომელიც სეკულარული ბუნების მატარებელია, რადგან საერო ხელისუფლებამ მონარქის სახით სასულიერო, ღვთაებრივი ძალაუფლებაც მიითვისა. სახელმწიფოს ხელახლა გაღმერთების ამ პროცეს დაუპირისპირდა ლოკის პოლიტიკური ლიბერალიზმი, რომელიც „სოციალური კონტრაქტის“ თეორიას ეფუძნება. როგორც ადრე აღვნიშნეთ, სოციალური კონტრაქტის კონცეფცია ადამიანთა თანასწორობას გულისხმობს, რომელიც ქრისტიანული მონაპოვარია. ანტიკური სამყარო არ იცნობდა ადამიანთა თანასწორობის იდეას, მისთვის სამართლიანობა თანასწორობას კი არ ნიშნავდა არამედ ყველასთვის თავისი ადგილის მიჩენას. ზუსტად ესაა პლატონის „სახელმწიფოს“ მთავარი იდეა. ზემოთქმულიდან ცხადია, რომ პოლიტიკური ლიბერალიზმი მხოლოდ ქრისტიანულ წიაღში შეიძლება ჩამოყალიბებულიყო.

მართალია, ჩვენს დროში ბევრი ლიბერალი უპირისპირდება ქრისტიანულ ეკლესიას და სხვაგვარად ვერც კი წარმოუდგენია ლიბერალური სულისკვეთება, მაგრამ ეს თავად ამ ლიბერალების პრობლემაა და ამას სულაც არ გულისხმობს კლასიკური, პოლიტიკური ლიბერალიზმის ბუნება. ეკლესიის ინტერესებში შედის ერთმანეთისაგან მკვეთრად განასხვავოს ავთენტური პოლიტიკური ლიბერალიზმი, როგორც პოლიტიკური და ეკონომიკური ინსტიტუტების არსებობის და მოქმედების ფორმა, ნეოლიბერალისტური მსოფლმხედველობრივი მიმართულებებისაგან, რადგან როგორც უკვე ავღნიშნეთ პოლიტიკური ლიბერალიზმი მისი ბუნებრივი მოკავშირეა. არსად არ შეიძლება ღვთის სიტყვა ისე თავისუფლად იქადაგებოდეს, როგორც ლიბერალურ პოლიტიკურ გარემოში. იქ სადაც ცოცხალი ღვთის სიტყვა ისმის, ვერაფერი შეძლებს მის შეჩერებას. ამის მაგალითად ძლევამოსილი იმპერიული სახელმწიფო სტრუქტურით აღჭურვილი ძველი რომი გამოდგება. ქრისტიანობამ, მხოლოდ ქადაგებით შეძლო ძველი ანტიკური ფასეულობების ახალი ქრისტიანული ღირებულებებით ჩანაცვლება. ამასთან ჩვენ არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ მოდერნულ ეპოქაში პოლიტიკურ ლიბერალიზმს სხვა ალტერნატივა არ გააჩნია სოციალიზმის და ფაშიზმის გარდა. ჩვენთან საქართველოში ზოგიერთი კონსტიტუციონალური მონარქიის შესახებ საუბრობს და იგი ლიბერალიზმის ალტერნატივად წარმოუდგენია, მაგრამ ეს უკანასკნელი ლიბერალიზმის ერთ–ერთი კერძო პოლიტიკური ფორმაა. განა ვინმეს შეუძლია ამტკიცოს, რომ დიდი ბრიტანეთი არალიბერალური პოლიტიკური მოწყობის ქვეყანაა?! ჩვენ ასევე არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ პირველი ქართველი ლიბერალი ილია ჭავჭავაძე იყო. იგი ლიბერალიზმში ხედავდა რუსული იმპერიისაგან თავის დარწევის ერთადერთ პოლიტიკურ ინსტრუმენტს. უნდა ითქვას, რომ ეს იდეა დღესაც აქტუალურია.

მსურს ეს სტატია ილია მართლის ცნობილი გამონათქვამით დავასრულო, რომელიც ქართველებს მოუწოდებდა ევროპული სამოსი შეემოსათ და ამასთან გულით ქართველებად დარჩენილიყვნენ. ცხადია ილია ჭავჭავაძე „ევროპულ სამოსში“ სახელმწიფო ინსტიტუტების მოწყობის და ფუნქციონირების ევროპულ ანუ ლიბერალურ ფორმრბს გულისხმობს, „გულში“ კი - მართლმადიდებლურ და ეროვნულ ფასეულობებს.

 

 

წაკითხულია
31382
ელ. ფოსტის გაგზავნა

ამავე ავტორის სხვა სტატიები არ მოიძებნა


ბლოგი

„კაპიტალი განსაზღვრავს წარმოებით ურთიერთობებს,“ – კარლ მარქსის ამ ზეცნობილი ფრაზით გილოცავთ კაპიტალიზმის კრიტიკოსებს თქვენი კერპის 200 წლის იუბილეს, და მსურს განვავრცო, რომ იდეოლოგიური განსხვავების მიუხედავად, არა თუ ვეთანხმები, მეტიც, მიმაჩნია, რომ სწორედ კაპიტალი უდევს საფუძვლად არა მხოლოდ წარმოებით, არამედ ნებისმიერი სახის ურთიერთობას სოციუმში, რომელიც პროგრესსა და განვითარებაზეა ორიენტირებული.

2019 წლამდე გადადოს საპენსიო რეფორმის დაწყება და მოამზადოს წინაპირობები კონსერვატიული (და არა სოციალურ-ლიბერალური) მოდელის შემოღებისთვის, იმ დათქმით, რომ დაგროვებითი და საბაზისო პენსიების სქემები ყოველთვის ერთმანეთის პარალელურად იარსებებს

40-წუთიანი დამქანცველი ჯანჯღარის შემდეგ, მწვერვალზე სრულიად ახალი, თვალუწვდენელი სივრცე გადაიშალა ჩვენს თვალწინ, როდესაც სოფელ გოგაშენში ამოვაღწიეთ

ახალქალაქს მორიგი დაგეგმილი ტრენინგის ფარგლებში ვესტუმრეთ. ამ ნაყოფიერ მიწაზე მშრომელი ფერმერები ცხოვრობენ. სწორედ აქ მოდის ქართულ ბაზარზე არსებული კარტოფილის, ბოსტნეულისა და მარცვლეულის დიდი ნაწილი. ბოლო პერიოდში ჩვენ მიერ ჩატარებული ტრენინგებიდან ეს შეხვედრა ყველაზე ინტერაქციული აღმოჩნდა. გამაკვირვა მათმა ცხოველმა ინტერესმა სიახლისადმი. ისინი მაქსიმალურად ცდილობდნენ მათთვის საინტერესო საკითხზე მიეღოთ რაც შეიძლება მეტი ინფორმაცია.

გასულ კვირას მაკედონიაში ნაციონალისტურად განწყობილ ადამიანთა ჯგუფი პარლამენტშიშეიჭრა. 200-კაციანი ბრბო, რომელთა შორისნიღბიანი მამაკაცები იყვნენ, სასტიკად გაუსწორდაწამყვანი მაკედონიური ოპოზიციურიპარტიის და ეთნიკური ალბანელების პარტიის ლიდერებს, მათ შორის ქალბატონს. ეს ორი პარტია აპირებდა ახალი უმრავლესობის შექმნას მაკედონიის პარლამენტში, რომლის სპიკერად ეთნიკურად ალბანელი პოლიტიკოსი აირჩიეს. პარლამენტში შეჭრილები, რომლებიც ქვეყნის ყოფილი პრემიერ-მინისტრისმომხრეები იყვნენ, ამ ფაქტის ასეთი სისხლიანი გზით ჩაშლას ცდილობდნენ.

მარტვილის რაიონის გამგებლის მოადგილე ყველაზე ძლიერ ოპონირებას გვიწევდა. მისი პირველივე ქმედება „ჰაკა“-ს ჰგავდა, რომელსაც გააფთრებული ახალზელანდიელი მორაგბეები მოწინააღმდეგე გუნდის მორალურად გასატეხად იყენებენ.

კონფლიქტის დაწყებიდან მეექვსე წელს ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა ჩაურევლობის პოლიტიკა დაარღვია და ასადის რეჟიმის წინააღმდეგ იერიში პირველად 7 აპრილს, გამთენიისას მიიტანა.

ესტონური წარმატებული პოტიკის მაგალითების მოძიება შესაძლებელია თითქმის ნებისმიერ სფეროში, დაწყებული სახელმწიფო მმართველობიდან, დამთავრებული განათლების პოლიტიკით.

უცხო ქვეყნების კანონებისა თუ რეფორმების კოპირება განვითარების ერთი-ერთი პოპულარული და საქართველოშიც ხშირად გამოყენებადი რეცეპტია. ლოგიკა მარტივია - „საჭირო არ არის ველოსიპედის ახლიდან გამოგონება“. თუმცა, ეს მიდგომა ხშირად არ ამართლებს.

ევროკავშირთან სავაჭრო სივრცის გაფართოების შედეგად ყველა მოსალოდნელი დადებით ეფექტი მიიღწევა გრძელვადიან პერიოდში (5-10 წელიწადი), ხოლო ხარჯების გაღება გვიწევს დღეს, რათა შესაბამისობაში მოვიდეთ ევროკავშირის კანონმდებლობასთანდა საბაზრო მოთხოვნებთან. ისედაც დაძაბულ სოციალურ და პოლიტიკურ ფონზე ამან შესაძლოა საფრთხე შეუქმნას რეფორმების წარმატებით განხორციელებას. შესაბამისად, დაახლოების პროცესი უნდა იყოს თანმიმდევრული და პრიორიტეტები გათვლილი ისე, რომ ბიზნესს ჰქონდეს ზრდის სტიმული; ასევე, მნიშვნელოვანია ექსპორტზე ორიენტირებული დარგების კონკურენტუნარიანობის ამაღლება წახალისდეს. მეორე მხრივ, საქართველოში ევროკავშირის სტანდარტების დანერგვა მეწარმეობასა და ზოგადად ქვეყნის საინვესტიციო სივრცეში პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების მოზიდვას და ევროპულ ბაზარზე წვდომას ხელს შეუწყობს. DCFTA-ს სარგებლის სრულად ასათვისებლად, ასევე, აუცილებელია სამუშაო ძალის ბაზრის ცვლილება, რომელიც ამჟამად თავმოყრილია ძირითადად დაბალმწარმოებლურ დარგებში.

მე ძალიან კარგად არ ვიცნობ მაგამედ სარიევს. მაქსიმუმ ორჯერ შევხვედრივარ, პირველად მარნეულში და მეორედ ერთი კვირის წინ გარდაბნის მუნიციპალიტეტში ამჯერადაც ევროკავშირთან სავაჭრო ხელშეკრულების (DCFTA) შესაძლებლობების შესახებ ტრეინინგზე. მაგამედი არც ოლიმპიური ჩემპიონია და მისი ფოტოები არც საჯარო თავშეყრის ადგილებშია გამოფენილი, თუმცა ის რომ საუკეთესო მოქალაქეა, ამ ფაქტს წყალი არ გაუვა!

კეთილდღეობის ეკონომიკის ერთ-ერთი პრინციპია, რომ ზოგიერთ გადასახადს შესაძლოა უკუგავლენა ჰქონდეს ინდივიდების მოტივაციაზე- შექმნან დოვლათი. თუმცა, თუ გადასახადებიდან მიღებული თანხა საკმარისი არ არის ხარისხიანი ინფრასტრუქტურისა და საჯარო სერვისების დასაფინანსებლად, ამანაც შეიძლება დააზარალოს ეკონომიკა.

ინსტიტუტების განვითარებას არა მარტო პროფესიონალების, პოლიტიკური და ეკონომიკური ელიტების სწორად მიმართული შრომა და გადაწყვეტილებები, არამედ მოსახლეობის დამოკიდებულებებისა და ფასეულობების შეცვლაც სჭირდება.

ფერმერებთან ჩვენი შეხვედრის დროს სულიად მოულოდნელად აღმოვაჩინეთ მსმენელებს შორის ორი “თინეიჯერი” ბიჭი; მომავალი ფერმერები მამასთან ერთად გამალებით იწერდნენ პრეზენტაციის დროს მიწოდებულ ყველა ინფორმაციას თაფლის წარმოების არსებული შესაძლებლობების, პრობლემებისა და გამოწვევების შესახებ.

მას შემდეგ, რაც საქართველომ დამოუკიდებლობა მოიპოვა, მთავრობები, პოლიტიკური პარტიები, ექსპერტები, თუ იდეოლოგები გვპირდებიან საქართველოს ეკონომიკურ გაბრწყინებას, რეცეპტად კი ბორჯომის გაყიდვიდან დაწყებული დაბალი გადასახადებით დამთავრებული არაერთ იდეას თუ თეორიას ასახელებენ. ასე გრძელდება 25 წელია და, მართალია, 90-იანი წლების სიდუჭირიდან მოსახლეობის დიდი ნაწილი გამოვიდა, გაბრწყინებამდე ჯერ კიდევ ბევრი გვიკლია.

გუგენჰაიმში აგნეს მარტინმა, MoMA-ს თანამედროვე ხელოვნების ფილიალმა (PS1) ნიუ-იორკში, ჩიკაგოს ხელოვნების ინსტიტუტმა და ჩიკაგოს თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმმა კიდევ ერთხელ დამარწმუნა, რომ არ არსებობს გამოხატვის უღირსი საგნები, აღქმები, მოვლენები თუ ამ მოვლენების ინტერპრეტაციები.

სამი წლის წინ ამერიკელმა ჟურნალისტმა ენ ბერნარდმა National Geographic-ისთვის მომზადებულ რეპორტაჟში შემდეგი სიტყვები დაწერა: „თუ დაეცემა დამასკო, დაეცემა სირიაც.“ ომის დაწყებიდან, თითქმის, ექვსი წლის თავზე პრეზიდენტ ბაშარ ალ-ასადის ციტადელად ქცეული სირიის დედაქალაქი გადარჩა, ხოლო ალეპომ, სიდიდით მეორე უძველესმა ქალაქმა და ომამდელი სირიის ბიზნესცენტრმა, დაცემა 2012 წლიდან (სამოქალაქო ომის დაწყებიდან ერთ წელიწადში) დაიწყო, თუმცა, მაინც ბევრს გაუძლო გარდა რუსეთის ავიაიერიშისა.

ციდან ალბათ ყველაზე კარგად ჩანს გერმანული რაციონალიზმი, მიწის და განახლებადი ენერგიიის ათვისება (გუშინ მხოლოდ მიუნხენიდან ფრანკფურტამდე მგზავრობისას 500-ზე მეტი ქარის წისქვილი დავთვალე), ტყის ფართობების და სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების ეს რაღაც განსხვავებული სიმეტრიით მონაცვლეობა და, მთლიანობაში, ეს განსხვავებულად დავარცხნილი რელიეფი.

გაძვირებული საიმპორტო ავტომობილების ფასი (გამოწვეული აქციზის ზრდით), სავარაუდოდ, გაახანგრძლივებს საქართველოში არსებული ავტომობილების „ექსპლუატაციის“ ვადას. შესაბამისად, ტექნიკური შემოწმების შემოღების ვადებისა და პირობების გაურკვევლობის პირობებში, შესაძლოა, ტექნიკურად არც ისე სახარბიელო მგომარეობაში მყოფმა ქართულმა ავტოპარკმა გაიხანგრძლივოს მავნე აირებისა და უსიამოვნო ინდუსტრიული ხმების „გამობოლქვის“ პერიოდი.

В шестидесятые годы прошлого века Ферруччо получил от продажи тракторов бόльший доход, чем планировалось, и исполнил свою мечту: поставил в свой гараж новенькую «феррари». Вторая часть этой истории намного интереснее. «Феррари» не оправдала ожиданий Ферруччо. Ферруччо, не раздумывая, явился прямо к Энцо Феррари, чтобы обсудить недостатки машины, он высказал свое мнение и предложил помощь в решении проблем...

გასული საუკუნის სამოციან წლებში ფერუჩომ ტრაქტორების გაყიდვით დაგეგმილზე მეტი შემოსავალი მიიღო და ოცნებაც აისრულა: საკუთარ ფარეხში ახალთახალი «ფერარი» დააყენა. ამ ისტორიის მეორე ნაწილი გაცილებით საინტერესოა.

სადღეგრძელოებზე ჩემმა ბლოგმა იმაზე გაცილებით მეტი ვნებები და კონტრასტული რეაქციები გამოიწვია, ვიდრე ველოდი: მკვეთრად უარყოფითი ძირითადად უფროსი თაობის მხრიდან და მკვეთრად დადებითი ახალგაზრდა და საშუალო ასაკის ხალხის მხრიდან. მკვეთრად უარყოფითი დამოკიდებულების მქონე ადამიანებმა დაიწყეს პირადად ჩემი და ჩემი ქართველობის ლანძღვა კომენტარებში თუ პირად მიმოწერაში, ხოლო მკვეთრად დადებითი დამოკიდებულების მქონე ადამიანებმა -- ჩემი ქება მაღალი მოქალაქეობრივი თვითშეგნების გამო, რამაც გადამაწყვეტინა მეთქვა (ამჯერად უკვე საბოლოოდ), რატომ არ ვეთანხმები არცერთ მხარეს. როცა ვნებები დუღს, როგორც ამბობენ, ჭეშმარიტება ორთქლდება (არა, იმის თქმა არ მინდა, რომ მე ვიცი ჭეშმარიტება).

ბოლო შვიდი წელია ქართულ სუფრაზე არ ვყოფილვარ, სანამ გუშინ ძირითადად ახალგაზრდებისგან შემდგარ ჯგუფთან ერთად არწივის ხეობაში და ხორნაბუჯზე ლაშქრობის შემდეგ ერთ რესტორანში მათთან ერთად არ აღმოვჩნდი. მოკლედ, ამ ადამიანების ასაკმა და განათლებამ მაფიქრებინა, რომ ეს ხალხი არ დალევდა იმ სადღეგრძელოებს, რის გამოც ქართულ სუფრებს გავურბივარ. მოლოდინი არ გამართლდა. ამ სუფრაზეც შეისვა „საქართველოს გაუმარჯოს”, ჩვენი სიყვარულის (იგულისხმება სუფრაზე მსხდომნი), მეგობრობის და ხვალინდელი დღის სადღეგრძელოები. ამ სადღეგრძელოებს გვთავაზობდა ერთ-ერთი ჩვენი თანამოლაშქრე ბიჭი, რომელმაც თქვა მე თამადა არ ვარო, თუმცა ტრადიციული თამადისგან მხოლოდ იმით განსხვავდებოდა, რომ დალევას არ გვაძალებდა.

პანკისი - სტერეოტიპების მსხვერპლი ულამაზესი კუთხე

გამარჯობა, მინდა ეს ბლოგი დავწერო ქართული მატყლის პრობლემაზე და თხრობა დავიწყო ახლო წარულიდან, ასევე გაგაცნოთ მატყლის პრობლემის მოგვარების უელსური მოდელი.

უიმედო და არაინფორმირებული გურულები 6 ივლისს ლანჩხუთის მინუციპალიტეტის სოფელ ჯურუყვეთში ვნახე. არაინფორმირებული ევროინტეგრაციის პროცესებზე, უიმედო თავიანთი სოციალური მდგომარეობით.

აბორტის უფლება ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი პოსტულატია ადამიანის უფლების კონვენციაში. გაეროს CEDAW-ს კომიტეტის დეკლარაციაში წერია: „გაეროს წევრმა ქვეყნებმა ხელი უნდა შეუწყოს ჯანდაცვის სფეროში ქალის მიმართ ყველანარი დისკრიმინაციის აღმოფხვრას, ქალის და კაცის უფლება თანაბრად უნდა იყოს დაცული და ქალებს უნდა ქონდეთ წვდომა ჯანდაცვის სერვისებზე, ოჯახის დაგეგმარების ჩათვლით“.

Brexit -ის მოწინააღმდეგები მოსახლეობას აფრთხილებდნენ უპირატესად ეკონომიკური შედეგების თაობაზე: ბრიტანეთის ფინანსთა სამინისტროს პროგნოზით, Brexit-ის შემდგომ ყოველი ბრიტანული ოჯახი 4300 ფუნტს დაკარგავს წელიწადში 2020 წლისათვის იქნება სავარაუდოდ, 100 მილიარდი ფუნტის ეკონომიკური ზარალი. 950 000 სამუშო ადგილს შეექმნება საფრთხე. პროფესიული გაერთიანებების ვარაუდი უფრო დრამატულია: 4 მილიონი სამუშაო ადგილი საფრთხის ქვეშაა, განსაკუთრებით კი, ექსპორტთან დაკავშირებულ სფეროებში, საავტომობილო და ქიმიურ ინდუსტრიაში. ბევრი ფირმა კონტინენტურ ევროპაში გადავა. შემცირდება პირდაპირი ინვესტიციები.

ბატონი სერგო ქალაქ თელავიდან თან რეალური პიროვნებაა და თან კრებითი სახელია იმ ადამიანებისა, რომლებიც ევროინტეგრაციის მიმართულებით ინფორმაციულ შიმშილს განიცდიან.

გერმანიაში მმართველი კოალიციის პარტიების: CDU -სა და CSU- ს ცალკეული პოლიტიკოსები სკეპტიკურად არიან განწყობილნი, რამდენად გონივრულია საქართველოსთვის ვიზალიბერალიზაციის მინიჭების თაობაზე ევროკომისიის გეგმა. მათ არგუმენტად მოჰყავთ ქართული კრიმინალური დაჯგუფებების მზარდი მასშტაბი და გავლენები ევროპაში, ამასთან, საქართველოს მოქალაქეების მიერ ლტოლვილის სტატუსის ბოროტად გამოყენების ტენდენციად ქცეული ფაქტები. ეს არგუმენტები რეალობაში საფუძველს მოკლებული როდია, მაგრამ სწორედ ამ თემის წამოწევა საქართველოს სახელმწიფოსათვის ეგზისტენციალურად მნიშვნელოვანი საკითხის გადამწყვეტ ფაზაში აღაშფოთებს ქართულ საზოგადოებას:

„სურსათის უვნებლობა ევროკავშირმა რომ არ მოგვთხოვოს, ისე არ უნდა გვქონდეს“? - ეს რეპლიკა მესტიაში ჯერ კიდევ “გაუხურებელი” ტრენინგის მიმდინარეობის დროს ადგილობრივმა ზაზა დევდარიანმა “გვესროლა”.

პილოტმა დაშვება გამოაცხადა. ქვევით თვალი მომჭრა აღმოსავლეთსა და უდაბნოს კლიმატისთვის უჩვეულო სიმწვანემ, რომელიც თელ-ავივის აეროპორტის ზოლამდე მთელი 20 წუთის განმავლობაში არ დასრულებულა. გაოცებამ დროებით გადამავიწყა „აირზენას“ ღარიბული, უგემური მენიუ და ლამაზი, მაგრამ უჟმური და მოძველბიჭო სტიუარდესა. - ყვავის ყველაფერი, - მითხრა სიამაყით გვერდით მჯდომმა შუახნის მამაკაცმა, რომელიც საქართველოდან ისტორიულ სამშობლოში ღრმა ბავშვობაში გადასახლდა.

ცოტა ხნის წინ გავრცელდა ინფორმაცია "ჩერნომორენერგოს" დირექტორის, ასლან ბასარიას განცხადების შესახებ, რომელსაც ენგურჰესის დირექტორის ლევან მებონიაც ადასტურებს და რომლის მიხედვით ენგურჰესის მიერ გამომუშავებული არცერთი კილოვატი ამ ეტაპზე საქართველოს არ მიეწოდება და მთლიანად აფხაზეთს მიაქვს, ხოლო ზამთრისა და გაზაფხულის პერიოდში წაღებული ელექტროენერგიის რაოდენობა გამომუშავებულის 80%-ს შეადგენს.

არავის უკვირს ის ფაქტი, რომ რადიკალური ისლამის წარმომადგენელები მკაცრად აკრიტიკებენ დემოკრატიას, რადგან ის შარიათის სულთან შეუთავსებელ პოლიტიკურ პრაქტიკად, ზნეობრივი გარყვნილებისა და ქაოსის წყაროდ მიაჩნიათ. საკვირველი ისაა, რომ დემოკრატიას რელიგიის სახელით ქრისტიანებიც არ წყალობენ.

გასული წლის ბოლოს საქართველოს გაზმომარაგების გაზრდის საკითხმა არათუ აქტუალურობა შეიძინა, არამედ გადააჭარბა ყველანაირ მოლოდინს და უკვე ერთგვარ მძაფრსიუჟეტიან სერიალად იქცა “გაზპრომის” მთავარ როლში მონაწილეობით.

ქართველ მორწმუნეთა და სასულიერო პირთა გარკვეულ წრეში სიტყვა „ლიბერალიზმი“ ძალიან უარყოფითი რენომეთი სარგებლობს. ჩემი აზრით, ამას სამი უმთავრესი მიზეზი აქვს. პირველი, ესაა რუსული რელიგიური ლიტერატურა, რომლებიც „რომის მესამე იმპერიის“ სულისკვეთების მქონე ავტორების მიერაა დაწერილი, რომლებსაც ყველანაირი ლიბერალური აზრი, რომელიც ეჭვის ქვეშ აყენებს რუსული იმპერიის მართლმადიდებლურ მისიას, თავად მართლმადიდებლობის საწინააღმდეგო ძალად მიაჩნიათ; მეორე, ზოგიერთი ლიბერალის აგრესიული, ანტიეკლესიური პოზიცია, რომელიც სულაც არ გამომდინარეობს კლასიკური პოლიტიკური ლიბერალიზმის ბუნებიდან და აქედან გამომდინარე, თავად ამ ლიბერალის ბრალია და არა ლიბერალიზმის; მესამე, ზოგადად ლიბერალიზმის მოწინააღმდეგენი კარგად არ იცნობენ კლასიკური, პოლიტიკური ლიბერალიზმის ბუნებას.

ახალციხის რაიონში მცხოვრებ ერთ-ერთ მეფუტკრეს, რომელიც ევროპაში ქართული თაფლის ექსპორტისთვის საჭირო მოთხოვნებზე ინფორმაციას ეძებდა, სურსათის ეროვნულ სააგენტოში "ურჩიეს", რომ ევროკავშირში თაფლის შეტანაზე ფუჭ ოცნებას თავი დაანებოს და ცოტა უფრო პრაგმატულ-მიწიერი საქმით დაკავდეს.

ახლო აღმოსავლეთსა და სირიაში შექმნილი ვითარება შედეგია ცივილიზაციურ - რელიგიური კონფლიქტების გაღვივების, რომლებიც ემყარება საუკუნეების მანძილზე ჩამოყალიბებულ ეთნო-რელიგიურ რწმენებს და რომელთა გაღვივება ხდება გლობალური და რეგიონული პროცესების ფონზე.

კოლონიალიზმის ეპოქაში ევროპელები ცდილობდნენ ანდებში ოქროს ქალაქისთვის მიეგნოთ, მაგრამ ელდორადოც და ინკების პაიტიტიც მხოლოდ ლეგენდად დარჩა, ისევე როგორც საყდრისის 5-ათასწლოვანი მაღარო, რომლის შესახებაც უკვე ვეღარაფერს შევიტყობთ.

ხანგრძლივი დავა ე.წ. მოსმენების კანონთან დაკავშირებით დასრულებულია, ვეტოც დაძლეულია და დიდი ძმაც მზადყოფნაშია, რომ მუდამ გვიყუროს, გვისმინოს და განაჩენი გამოიტანოს.

მრავალი ქვეყნის გამოცდილების მიხედვით, სწორედ სადაზღვევო სფეროა ის სეგმენტი, რომელსაც შეუძლია რომ თავისი შემოსავლებიდან საგზაო უსაფრთხოებისთვის დაფინანსება გამოყოს და ეს თანხა ტრანსპარენტულად დახარჯოს გზების კეთილმოწყობასა და საგზაო უსაფრთხოებაზე მიმართულ სხვა კონკრეტულ პროექტებზე.

პირველად გადავწყვიტე ნახევრად პირადული და შეიძლება ცოტა არ იყოს თვითმაამებლური ჩანაწერის გასაჯაროება

უჩა სეთური, ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტის (IDFI) ექსპერტი

"მორიგი ბლეფი" - ასე აფასებდნენ დღეს პროგრამას "აწარმოე საქართველოში"

სტრატეგიულად მნიშნელოვანი გეოგრაფიული მდებარეობის გამო საქართველოს მთელს კავკასიაში და მის ფარგლებს გარეთაც საკვანძო სატრანზიტო ფუნქცია აკისრია. ამის გამო, სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურის და სატრანსპორტო საშუალებების გაუმჯობესება აუცილებელი წინაპირობაა ქვეყნის ეკონომიკური და სოციალური განვითარებისთვის.

ევროპასთან ასოცირების შესახებ შეთანხმებაში განსაკუთრებული ყურადღება ექცევა სატრანსპორტო საშუალებების უსაფრთხოების პირობების დაცვას: ავტომობილის გამართულობას, მძღოლების კვალიფიკაციას და მათ მიერ სამუშაო და დასვენების საათების მკაცრ დაცვას.

ერთხელ ერთმა ჩემმა ნაცნობმა ჟურნალისტმა, რომელიც შარშან კოლუმბიის უნივერსიტეტის ტრენინგზე გავიცანი, სოციალურ ქსელ Twitter-ზე დაწერა, რომ ამერიკის შეერთებული შტატების მადლობელია, რადგან მან, ნეპალელი ემიგრანტების შვილმა, მისი წილი ამერიკული ოცნება უკვე აიხდინა.

ადვოკატირება

"კვლევითი ჟურნალისტიკის და ადვოკატირების ცენტრი" ახორციელებს პროექტს, რომლის ფარგლებშიც ვეხმარებით მცირე და საშუალო ბიზნესს

შეხვედრა საღამოს 6 საათზე , www.eugeorgia.info-ს ოფისში დავნიშნეთ. ჩვენი ჯგუფი პირველად უნდა შეხვედროდა ახალციხის რაიონში, სოფელ ანდრიაწმინდაში მცხოვრებ მეყველეს - გალინა ინასარიძეს და მის შვილს - რუსლანს. თავდაპირველად, შეხვედრის მიზანი ერთმანეთის გაცნობ

რჩეული სტატიები

ამერიკული ლურჯი მოცვი, რომელიც გურიისა და აჭარის მაღალმთიანეთის კლიმატურ პირობებს კარგად შეეგუა, უნიკალური თვისებების გამო მსოფლიო ბაზარზე დიდი მოთხოვნით სარგებლობს. საქართველოში მოყვანილი 12 ტონა ლურჯი მოცვი დიდი ბრიტანეთის ბაზარზე წელს პირველად შევიდ

ევროკავშირის წარმომადგენლებმა საქართველოში თაფლის წარმოების ინდუსტრია შეამოწმეს და მიიჩნიეს, რომ სწორედ თაფლია ის ერთ-ერთი სტრატეგიული პროდუქტი, რომელსაც თხილისა და ღვინის კვალდაკვალ ევროკავშირის ბაზარზე შესვლის რეალური პერსპექტივა აქვს.

ევროკავშირში 1 კგ ბიო ჟოლოს საცალო ფასი 100 ევროს აჭარბებს, თუმცა, როცა კენკრის ბაღის გაშენება გადაწყვიტა, გიორგი კორელი, ძირითადად, მაინც ადგილობრივი ბაზრით მოიხიბლა. როგორც ახალგაზრდა ფერმერი ამბობს, ჟოლო საქართველოში საკმაოდ მოთხოვნადი პროდუქტია და ყოვ

მეწარმე წლიურ მოგებაზე მე-4 წლიდან გადის, ხოლო მე-6 წლიდან მიღებული მოგება პლანტაციის გაშენების და მოვლის მთლიან ხარჯებს აჭარბებს

ევროკავშირი სოფლად მცხოვრები მოსახლეობისთვის ახალ საგრანტო პროგრამას იწყებს. ევროპის სამეზობლო პროგრამა სოფლის მეურნეობისა და სოფლის განვითარებისთვის - ENPARD-ის ფარგლებში დაფინანსებას მიიღებს ის, ვისაც სოფლად აგროწარმოების ალტერნატიული ეკონომიკური საქმი

1 კგ - 30 ლარი- ამ ფასად შეგიძლიათ იყიდოთ სატაცური წელს ქართულ საცალო ქსელებში. ცხოვრების დონის გათვალისწინებით, ბოსტნეულს თამამად შეუძლია დელიკატესებს შორის თავისი ადგილი დაიკავოს. თუმცა, როგორც ექსპერტები აცხადებენ, ფასს არც მისი თვისებები ჩამორჩება.

პაატა მოგელაშვილს ხეხილის ბაღი 20 ჰა-ზე გორის რაიონის სოფელ ვარიანში აქვს გაშენებული. მეურნეობას უკვე რამდენიმე წელია ძმებთან ერთად უძღვება. ბაღი გააახლეს - "სინაფის" და "ჩემპიონის" ვაშლის ნერგები თანამედროვე ჯიშებით - "გრანი სმიტით", "ჯონათი" და "გოლდენ

რუსეთის სამხედრო თეორეტიკოსების მიერ შექმნილ “მომავლის ომის” მოდელს განსაკუთრებული აქტუალობა შესძინა უკრაინის კრიზისმა, რადგან კრემლმა სწორედ აღნიშნული მოდელის გამოყენებით მოახდინა უკრაინის ტერიტორიის ნაწილის ანექსია და შექმნა დესტაბილიზაციის კერები.

ქალი მეწარმეების ხელშეწყობის მიზნით, ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკი საქართველოში ახალ პროგრამას იწყებს. EUGeorgia.info დაინტერესდა, რამდენად ხელსაყრელია პირობები და რას ფიქრობენ პროგრამასთან დაკავშირებით თავად ქალი მეწარმეები.

„ღვინის პირველი პარტია დანიაში 2006 წელს გავიტანეთ. შემდეგ დანიას ინგლისი, საფრანგეთი, იტალია და შვედეთი დაემატა.

banner
banner
banner