ტრაქტორი თუ ლამბორგინი? ანუ ასოცირების შეთანხმების რა სიკეთეებზე ამბობენ უარს აფხაზები და ოსები
გასული საუკუნის სამოციან წლებში ფერუჩომ ტრაქტორების გაყიდვით დაგეგმილზე მეტი შემოსავალი მიიღო და ოცნებაც აისრულა: საკუთარ ფარეხში ახალთახალი „ფერარი“ დააყენა. ამ ისტორიის მეორე ნაწილი გაცილებით საინტერესოა. „ფერარიმ“ ფერუჩოს მოლოდინი ვერ გაამართლა. ფერუჩომ არც აცია, არც აცხელა და მანქანის ხარვეზების შესახებ სასაუბროდ პირდაპირ ენცო ფერარის მიადგა, მანქანის ხარვეზების შესახებ თავისი აზრი გააცნო და პრობლემემების გამოსწორებაში დახმარებაც შესთავაზა. ენცო ის კაცი არ იყო, ვინმესგან ჭკუის სწავლება მოეთმინა, ამიტომაც ფერუჩო უკმეხად გააცილა. კიდევ უფრო საინტერესო ამ ისტორიის მესამე ნაწილია: ფერუჩომ, რომელიც გვარად ლამბორგინი იყო, მალევე ლეგენდარული სპორტქარი „ლამბორგინი“ შექმნა.
ცხადია, რომ მოდერნიზაცია/გაუმჯობესება ყოველთვის შესაძლებელია. ეს თანაბრად ეხება ყველაფერს - ტექნიკიდან დაწყებული, სოციალური ან სულაც პოლიტიკური მდგომარეობით დამთავრებული.
ახლა შეგვიძლია მეტაფორებს თავი დავანებოთ და პირდაპირ სათქმელზე გადავიდეთ: მას შემდეგ, რაც 2014 წლის 27 ივნისს საქართველოსა და ევროკავშირს შორის ასოცირების შესახებ შეთანხმებას მოეწერა ხელი, გაჩნდა უდიდესი შესაძლებლობა, საქართველო ევროპულ სახელმწიფოდ იქცეს, სადაც ისეთივე ეკონომიკა იქნება, როგორიც ევროკავშირში, ადამიანის უფლებებს და თავისუფლებებს კი ისეთივე მაღალი სტანდარტებით დაიცავენ, როგორც ევროპაში. მთავარი ის არის, რომ ევროკავშირთან იტეგრაციის სიახლოვეს სულ მალე საქართველოში რიგითი მოქალაქეც იგრძნობს. აი, კონფლიქტურ რეგიონებში - აფხაზეთსა და ე.წ. სამხრეთ ოსეთში კი, რამდენიც არ უნდა დაიწეროს და ითქვას მოსკოვში, სოხუმსა თუ ცხინვალში მოღვაწე ჩინოსნებისა და მათ დაქვემდებარებული მედიის მხრიდან, მოსახლეობას ამ დრომდე სიტუაციის რეალურ გაუმჯობესების იმედიც არ აქვს. არადა, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, გაუმჯობესება ყოველთვის შესაძლებელია, თუ არსებობს ამის სურვილი და, რაც მთავარია, შესაძლებლობა.
იმაზე, თუ რა სუბიექტური და ობიექტური ხელისშემშლელი ფაქტორები არსებობს ამ მიმართულებით, არ შევჩერდები – ამაზე ე.წ. გამყოფ ხაზს მიღმაც და გამოღმაც 20-ზე მეტი წლის განმავლობაში იმდენი ითქვა და დაიწერა, გამგებმა უკვე გაიგო. მხოლოდ ერთს ვიტყვი ძალიან მოკლედ: როდესაც დამოუკიდებლობის მოპოვებისთვის ბრძოლაში მთავარ მოკავშირედ რუსეთს განიხილავ, უნდა გახსოვდეს, რა დაემართათ ორი საუკუნის წინ შაფსუგებსა და უბიხებს - ისინი უბრალოდ გაქრნენ. აფხაზები და ოსები დღეს უკვე თავადაც გრძნობენ ანალოგიურ საფრთხეს (როგორც არ უნდა უარყოფდნენ) . სწორედ ამიტომ, დროა, რომ აფხაზები და ოსები თვითგამორკვევაზე ზრუნვის პარალელურად, ალტერნატივებზე დაფიქრდნენ.
ერთ-ერთი ალტერნატივა მათთვის უკვე შეთავაზებულია, თუმცა უარყოფილი. ყოველ შემთხვევაში – ამ ეტაპზე. ვგულისხმობ ევროკავშირთან ასოცირების შეთანხმებისგან მომავალ რეალურ სარგებელს. გარდა მისი უარყოფის საყოველთაოდ ცნობილი მიზეზებისა, რომელზეც ზემოთ მოკლედ მივანიშნე, არსებობს კიდევ ერთი მიზეზი და ამ ბლოგის მიზანიც სწორედ მისი აღმოფხვრისთვის ხელის შეწყობაა: ე.წ. გამყოფ ხაზებს მიღმა მცხოვრებ რიგით მოქალაქეებს შორის ცოტამ თუ იცის, რა სარგებელი და სიკეთე შეიძლება მიიღონ ასოცირების შეთანხმებიდან, როგორ შეიძლება ეს ყველაფერი მათ ყოველდღიურ ყოფა-ცხოვრებაზე აისახოს და ის უკეთესობისკენ შეცვალოს.
უპირველესად, მნიშვნელოვანია, განვმარტოთ, რომ ასოცირების შეთანხმებით გარანტირებული თითოეული სიკეთე თანაბრად ეკუთვნის საქართველოს ყველა მოქალაქეს, აფხაზეთისა და ე.წ. სამხრეთ ოსეთის მოსახლეობის ჩათვლით.
ევროკავშირთან ურთიერთობაში განსაკუთრებით მომხიბვლელია ვიზა-ლიბერალიზაცია, რაც ევროკავშირის წევრ ქვეყნებში დასასვენებლად, მოკლევადიანი სასწავლო მიზნებისთვის, სამკურნალოდ, ბიზნეს-გარიგებებისა და სხვა მიზნებისთვის ვიზის გარეშე მოგზაურობას გულისხმობს.
ამას გარდა, უმნიშნიშვნელოვანესია ასოცირების შეთანხმების ეკონომიკური ნაწილი - DCFTA (ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი სავაჭრო სივრცე). DCFTA-მდე საქართველოს ევროკავშირთან GSP-ი და GSP+ პრეფერენციათა განზოგადებული სავაჭრო სისტემა ჰქონდა, რომელიც 7200 დასახელების პროდუქტით თავისუფალ ვაჭრობას გულისხმობდა. DCFTA-ს ეკონომიკური რეჟიმის შემოღებით კიდევ უფრო გაიზარდა სატარიფო ხაზი და 9600 დასახელების პროდუქტი საბაჟო და სატარიფო ბარიერებისგან გათავისუფლდა. ამჯერად ჩამონათვალში უკვე საქართველოს ძირითადი საექსპორტო პროდუქტები მოხვდა - ღვინო, თხილი და სხვა.
DCFTA მწარმოებლებს საქართველოდან აძლევს შანსს, რომ ევროკავშირის ბაზარზე საკუთარი პროდუქცია ყოველგვარი გადასახადისა და დაბეგრვის გარეშე შეიტანონ.
რევოლუციურად შეგვიძლია მივიჩნიოთ ასევე საბაჟო ბარიერების მოხსნა: ქართული ნაწარმი ზედმეტი კონტროლისა და ბიუროკრატიული ბარიერების გარეშეა დაშვებული ევროკავშირის ქვეყნების ბაზრებზე და, შესაბამისად, ხელმისაწვდომია ევროპელი მომხმარებლისთვის.
ჯერ კიდევ 2012 წელს ევროკავშირის დაკვეთით მომზადებული ანგარიში - „ვაჭრობის მდგრადობაზე ზემოქმედების შეფასება“ ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი სავაჭრო სივრცის შესახებ შეთანხმების ამუშავების შემდეგ საქართველოდან ევროკავშირში ექსპორტის 12%–ით გაზრდასა და ევროკავშირიდან იმპორტის 7.5%–ით მატებას პროგნოზირებდა. ანგარიშის თანახმად, ვაჭრობასთან დაკავშირებული რეფორმების სრული განხორციელება გრძელვადიან პერსპექტივაში საქართველოს მშპ–ს 4.3%–ით გაზრდის.
DCFTA ოფიციალურად ძალაში 2014 წლის 1 სექტემბრიდან შევიდა, ხოლო 2015 წლისთვის ევროკავშირში ექსპორტი უკვე 4%-ით გაიზარდა. ზოგადად, ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში სოფლის მეურნეობის პროდუქტების ექსპორტმა ევროკავშირში შთამბეჭდავად მოიმატა: 2012 წელს 105 900 000 აშშ დოლარის ღირებულების აგროპროდუქტი გაიყიდა, 2013 წელს - 182 600 000 აშშ დოლარის ღირებულების, ხოლო 2014 წელს - 216 405 000 აშშ დოლარის ღირებულების. 2015 წელს ევროკავშირში ექსპორტზე შეტანილი ინდუსტრიული და აგროპროდუქტების ღირებულებამ ნახევარ მილიარდ დოლარს (600 მილიონი) გადააჭარბა. საქართველოს სტატისტიკის სხელმწიფო სამსახურის მეთოდოლოგიის მიხედვით ექსპორტირებული აგრო და ინდუსტრიული პროდუქტების ღირებულება დიფერენცირებულად წელს, ნოემბერში დაზუსტდება.
ექსპერტები პრაქტიკულად თანხმდებიან, რომ ევროკავშირთან ურთიერთობის კუთხით თავისუფალი ვაჭრობა და ამ ტიპის ურთიერთობებისგან მიღებული სარგებელი განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს. ცხადია, ევროპის სივრცეში უვიზოდ მიმოსვლის პერსპექტივა ჯიბეგაფხეკილი ადამიანისთვის მიმზიდველობას კარგავს. ამის გათვალისწინებით, მთავარი არგუმენტი და ინსტრუმენტი საქართველოს მოქალაქის თვითშეფასების ამაღლებისა და ცხოვრების პირობების გაუმჯობესებისათვის მაინც DCFTA-ია, რომელიც თავისუფალი და გამჭვირვალე ბიზნესის კეთების შესაძლებლობას აჩენს.
როდესაც ბიზნესზე, მეწარმეობასა და სოლიდურ, ლეგალურ შემოსავლებზე ვსაუბრობთ, თვალი ყველას ევროკავშირის ბაზრისკენ გაურბის. ამას საკმაოდ მარტივი ახსნა აქვს: 20 ტრილიონიან (წლიური ბრუნვა) ბაზარზე დამკვიდრება ყველას ოცნებაა. ევროკავშირის 28 ქვეყანა 500 მილიონზე მეტი მომხმარებლით მსოფლიოს ერთ-ერთი უმსხვილესი ბაზარია. სხვა ბაზრებთან შედარებით, მისი უპირატესობები შემდეგში მდგომარეობს:
1. სტაბილურობა
2. თამაშის გამჭვირვალე წესები
3. დისტრიბუციის გამართული ქსელი
4. მზარდი ფასები და მოთხოვნა ნატურალურ და ხარისხიან პროდუქტებზე
5. მაღალი მსყიდველობითი უნარის მქონე მომხმარებელი
არავინ დავობს იმაზე, რომ ალტერნატიული ბაზრების მოძიების პარალელურად, რუსული ბაზარი წარმოებისთვის არ უნდა დაიკარგოს. ბაზრების დივერსიფიკაცია საქართველოს ეკონომიკისთვის დიდი გამოწვევაა. ამ კონტექსტში ადგილობრივმა მეწარმემ უნდა იცოდეს, რომ ევროპელი მომხმარებელი ყოველთვიურად სურსათის შესაძენად სამჯერ მეტს ხარჯავს, ვიდრე რუსეთის მოქალაქე; რუსეთის ბაზრებზე ნისიების სისტემა არსებობს და მეწარმე ვერ იქნება დარწმუნებული, პროდუქციის რეალიზების შემდეგ თანხას მიიღებს თუ არა; პოლიციასთან და კრიმინალურ წრეებთან კორუფციული გარიგების გარეშე მოცულობითი პროდუქციის რუსულ ბაზარზე შეტანა, პრაქტიკულად, წარმოუდგენელია. ამის საპირწონედ ევროკავშირის ბაზარზე ყველაფერი გამჭირვალედ და კანონის ფარგლებში ხორციელდება. რაც მთავარია, მეტი სარგებლის მიღების პერსპექტივაა, რადგან მაღალანაზღაურებად ევროპელებს ხარისხიანი პროდუქტების მაღალ ფასად შესყიდვა უპრობლემოდ შეუძლიათ. ევროკავშირის ბაზრის კიდევ ერთი უპირატესობა ნატურალურ პროდუქტებზე მოთხოვნის ზრდაა. ვინაიდან საქართველო ინდუსტრიული ქვეყანა არ არის და განსაკუთრებული კლიმატური პირობებით გამოირჩევა, ჩვენთან ბიო და ნატურალური პროდუქტების წარმოების ნიშა არსებობს, მოთხოვნიდან გამომდინარე კი, ეს პროდუქცია ევროპაში ძვირად ფასობს.
ისიც უნდა ითქვას, რომ ევროპულ ბაზარზე შესვლის პერსპექტივამ ქართული წარმოების სისტემა მცირედით, მაგრამ უკვე შეცვალა. ფერმერთა ნაწილი ტრადიციული სამეურნეო კულტურების წარმოებიდან ევროპაში მოთხოვნადი, ნიშური კულტურების წარმოებაზე გადადის. სასოფლო-სამეურნეო ნაწარმის ექსპორტში მოულოდნელად ღვინომ პირველობა თხილს დაუთმო. თხილის წილმა აგროექსპორტში 65 პროცენტსაც კი მიაღწია. ამჟამად საქართველო ევროკავშირში თხილის ექსპორტიორი უმსხვილესი ქვეყნების ხუთეულში შედის და ევროკავშირის ბაზარზე თურქეთის შემდეგ ყველაზე მსხვილ მიმწოდებლად ითვლება: 2012 წელი - 24 700 ტონა (84 მლნ აშშ დოლარი), 2013 წელი - 39 700 ტონა (167 მლნ აშშ დოლარი), 2014 წელი - 36 200 ტონა (183 მლნ აშშ დოლარი), 2015 წელს კი უკვე 176,5 მილიონი აშშ დოლარის ღირებულების თხილი გაიყიდა.
წარმატების კიდევ ერთი მაგალითი კივია. ევროპის ერთ-ერთი უდიდესი სავაჭრო ქსელის - LIDL-ის სუპერმარკეტებში ქართული კომპანია "ნერგეტას" მიერ ზუგდიდის რაიონის სოფელ ინგირში მოყვანილი კივი იყიდება.
ნიშური პროდუქტის წამოებამ წარმატება მოუტანა კომპანია "Vanrik Agro Group"-საც. 2014 წელს საქართველოში მოყვანილი 12 ტონა ლურჯი მოცვი დიდი ბრიტანეთის ბაზარზე გაიტანეს. ამჟამად მისი ექსპორტი რუსეთშიც ხორციელდება. თუმცა თუ რუსეთში 1 კგ ლურჯი მოცვი 3,5 ევრო ღირს, ევროკავშირის ბაზარზე მისი ფასი 4-დან 10 ევრომდე მერყევობს. კომპანია "Vanrik Agro Group"-მა ლურჯი მოცვის გაშენება ოზურგეთის რაიონის სოფელ ლაითურში 2012 წლის ბოლოს დაიწყო. ლურჯი მოცვის პლანტაცია ამჟამად 50 ჰექტარზეა გაშენებული. კომპანიის მენეჯმენტი უახლოეს მომავალში მეურნეობის 400 ჰა-მდე გაფართოებას გეგმავს.
უახლოეს ხანში ევროკავშირში ქართული თაფლის ექსპორტიც დაიწყება. ევროკომისიის ადამიანის ჯანმრთელობისა და მომხმარებელთა უფლებების დაცვის დირექტორატის რეკომენდაციით, ევროკომისიამ საქართველო მესამე ქვეყნების იმ ჩამონათვალში შეიყვანა, საიდანაც ევროკავშირის ბაზარზე თაფლის შეტანა ნებადართულია.
მარტივი ანალიზიც კი საშუალებას გვაძლევს, DCFTA-ს ბენეფიაციარად საქართველოს ნებისმიერი მოქალაქე წარმოვიდგინოთ. სამომავლოდ DCFTA-ს გამოყენებით სარგებლის მიღებაზე აფხაზებმა და ოსებმაც უნდა იფიქრონ. მით უფრო, რომ ასოცირების დღის წესრიგის სამოქმედო გეგმაში კონფლიქტების მშვიდობიანი მოგვარებისთვის ეკონომიკის მასტიმულირებელი გარკვეული ღონისძიებებია გაწერილი.
„ადმინისტრაციული სასაზღვრო ზოლის მიღმა, ვაჭრობის, მოგზაურობისა და ინვესტიციების წახალისების მიზნით შესაბამისი ნაბიჯების გადადგმა, მათ შორის კანონმდებლობის გადახედვა, როგორიცაა „ოკუპირებული ტერიტორიების შესახებ “კანონი“, - ასეთ ლოიალურ ჩანაწერს ვხვდებით ასოცირების დღის წესრიგის სამოქმედო გეგმაში, რომლის განხორციელებაზე პასუხისმგებლობა შერიგებისა და სამოქალაქო თანასწორობის საკითხებში სახელმწიფო მინისტრის აპარატს აკისრია.
რამდენიმე წელია, ქართული წარმოების წარმატებული მოდელების შესაქმნელად ევროკავშირი სხვა დონორებთან ერთად მრავალმილიონიანი დახმარების პროგრამებს ახორციელებს. და ამის დამსახურებაცაა, რომ შესაძლებლობის განვითარებისა და ტექნიკური გადაიარაღების მიმართულებით ქართველი მწარმოებლები ადაპტაციას მეტ-ნაკლები წარმატებით ახერხებენ. მნიშვნელოვანია, ყველას ესმოდეს, განსაკუთრებით – სწორედ კონფლიქტურ რეგიონებში, რომ ევროკავშირის მხრიდან ნებისმიერი დახმარება თანამედროვე საწარმოო სისტემებსა და სტანდარტებზე გადასასვლელად პროპორციულად კონფლიქტური რეგიონებისთვისაცაა გათვალისწინებული. საქართველოსა და ევროკავშირს შორის ასოცირების შეთანხმება თავიდან ბოლომდე ამ სულისკვეთების მატარებელია და არც ერთი ეთნიკური ჯგუფისთვის უპირატესობის მინიჭებას არ ითვალისწინებს.
აი, ამ ყველაფერზე ე.წ. გამყოფ ხაზებს მიღმა მცხოვრები აფხაზური და ოსური მოსახლეობა ამ დრომდე უარს ამბობს, ან, მინიმუმ, «ქართულ სატყუარად» აღიქვამს. არადა, სარგებელი ზედაპირული ანალიზის საფუძველზეც კი ჩანს. მე რომ აფხაზი ან ოსი ვიყო, მინიმუმ, დავფიქრდებოდი, მაქსიმუმ კი უფრო შორსაც წავიდოდი და ეკონომიკური შინაარსის გარკვეულ ინიციატივებსაც დავაყენებდი.
P.S. ფერუჩოსაც შეეძლო, დინებას მიჰყოლოდა, არაფერი შეეცვალა და ტრაქტორები ეკეთებინა, მაგრამ გაუმჯობესება ამჯობინა. ტრაქტორი თუ ლამბორგინი? არჩევანის გაკეთება, ალბათ, არც ისე ძნელია.
