წინამდებარე სტატია გაგრძელებაა სტატიისა "საქართველოს ეკონომიკა ევროკავშირთან თანამშრომლობით დამატებით 4,3%-ით გაიზრდება სხვა თანაბარ პირობებში"

 

ევროკავშირთან სავაჭრო სივრცის გაფართოების შედეგად ყველა მოსალოდნელი დადებით ეფექტი მიიღწევა გრძელვადიან პერიოდში (5-10 წელიწადი), ხოლო ხარჯების გაღება გვიწევს დღეს, რათა შესაბამისობაში მოვიდეთ ევროკავშირის კანონმდებლობასთანდა საბაზრო მოთხოვნებთან. ისედაც დაძაბულ სოციალურ და პოლიტიკურ ფონზე ამან შესაძლოა საფრთხე შეუქმნას რეფორმების წარმატებით განხორციელებას. შესაბამისად, დაახლოების პროცესი უნდა იყოს თანმიმდევრული და პრიორიტეტები გათვლილი ისე, რომ ბიზნესს ჰქონდეს ზრდის სტიმული; ასევე, მნიშვნელოვანია ექსპორტზე ორიენტირებული დარგების კონკურენტუნარიანობის ამაღლება წახალისდეს. მეორე მხრივ, საქართველოში ევროკავშირის სტანდარტების დანერგვა მეწარმეობასა და ზოგადად ქვეყნის საინვესტიციო სივრცეში პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების მოზიდვას და ევროპულ ბაზარზე წვდომას ხელს შეუწყობს. DCFTA-ს სარგებლის სრულად ასათვისებლად, ასევე, აუცილებელია სამუშაო ძალის ბაზრის ცვლილება, რომელიც ამჟამად თავმოყრილია ძირითადად დაბალმწარმოებლურ დარგებში.

 

ქართული კანონმდებლობა ევროკავშირთან ასოცირების ფარგლებში ევროპულს უახლოვდება, რაც ბიზნესისათვის ახალ სტანდარტებსა და მოთხოვნებს წარმოშობს.  კერძო სექტორი ამჟამად მოუმზადებელია შეხვდეს ახალი ბაზრის ასათვისებლად საჭირო ყველა სტანდარტს.  იმისათვის რომ ქართული წარმოება შესაბამისობაში მოვიდეს საერთაშორისო სტანდარტებთან და ხარისხის გარდა დაცული იყოს უვნებლობის ყველა პარამეტრი, კერძო ბიზნესი დიდი გამოწვევის წინაშე დგას; თანამედროვე საწარმოო პრაქტკის დანერგვა მაღალ ხარჯებთანაა დაკვშირებული. ამ კუთხით განსაკუთრებით დაბალგანვითარებული რეგიონებისთვის რთული იქნება ფეხი აუწყონ ახალ კანონმდებლობასა და ცვლილებებს. ქართული ბიზნესის მოუქნელობა აისახება იმაშიც რომ, ექსპორტის მოცულობა საქართველოდან ევროკავშირში მნიშვნელოვნად არ გაზრდილა ბოლო წლებში ევროკავშირის ბაზარზე არსებული სტანდარტების, ქართულ წარმოებაში მაღალხარისხიანი პროდუქციის ნაკლებობის და ზოგადი მაკროეკონომიკური პირობების გამო.

ევროკავშირთან ეკონომიკური თანამშრომლობის ფარგლებში გაწეულ ხარჯთაგან ერთ-ერთი პირველი საკანონმდებლო დაახოლებისათვის გაწეული სახსრებია. საკანონმდებლო დაახლოება ითვალისწინებს არსებული კანონმდებლობის დახვეწას და ახალი რეგულაციების შემოღებასაც სურსათის უვნებლობის სტანდარტებიდან დაწყებული გარემოსა და კულტურის დაცვის აქტებით დამთავრებული. გარდა ახალი კანონების შემუშავებისა საკანონმდებლო მიახლოებისათვის შესაძლოა ახალი უწყებების ჩამოყალიბება ან არსებულის გაძლიერება დაგვჭირდეს. მაგალითად, სურსათის ეროვნული სააგენტოს ფუნქციონირება უფრო და უფრო დიდ დატვირთვას იძენს და მეტი კვალიფიციური კადრია საჭირო სურსათის/ცხოველის საკვების უვნებლობისა და ხარისხის დაცვის, ჰიგიენური,ვეტერინარულ-სანიტარიული და ფიტოსანიტარიული მოთხოვნებისა და წესების დაცვაზე კონტროლის განხორციელებისათვის. მესერლენის კველვის მიხედვით (2011) საქართველოს დაახლოებით 800 პირი დასჭირდება ქართული კანონმდებლობის ევროკავშირის ანალოგთან მიახლოებისათვის. ევროკავშირის კანონმდებლობის ქართულ რელობაზე მორგებისათვის კვალიფიციური პერსონალის მოძიება ერთ-ერთი საკვანძო საკითხია, რადგან ამაზეა დამოკიდებული ქვეყნის შემდგომი სწორი განვითარება. 

 

ადგილობრივ ბიზნესს უწევს მოერგოს ახალ კანონმდებლობას და დააკმაყოფილოს ტექნიკური მოთხოვნები ინდუსტრიული პროდუქტებისთვის, სანიტარული და ფიტოსანიტარული ნორმები და სურსათის უვნებლობის რეგულაციები. ახალი სტანდარტების დაკმაყოფილება განსაკუთრებით რთულია მცირე ბიზნესისათვის, რომელთა ნაწილი შესაძლოა დაიხურს კიდეც, თუკი ვერ უზრუნველყოფს ახალ სტანდარტების შესაბამის წარმოებას. უფრო მეტიც, თუკი ფირმა დანერგავს საერთაშორისო პრაქტიკას და აწარმოებს მაღალხარისხიან და უვნებელ პროდუქციას, ეს ცალსახად არ ნიშნავს რომ იგი გაუძლებს კონკურნეციას საერთაშორისო ბაზარზე. სტაბილური ბაზრის მოპოვებისათვის უფრო მეტი ძალისხმევაა საჭირო: პოტენციური მომხმარებლის ნდობის მოპოვება, ცნობადობის ზრდა საქართველოსა და ქართულ პროდუქტებზე, სტაბილური მიწოდების უზრუნველყოფა და ა.შ. თუმცა ახალი რეგულაციების შესრულება მსხვილი საწარმოებისთვისაც არანაკლებ პრობლემურია. მათ კიდევ უფრო დიდი მოცულობის ინვესტიცია დასჭირდებათ. ასევე, მრავალპროფილური ფირმისათვის რთულია ერთდროულად მოერგოს სხვადასხვა ტიპის მოთხოვნებს სხვადასხვა სფეროში.

მსოფლიო ბანკმა ჩაატარა ბიზნესის გამოკითხვა, რომელიც ეხებოდა ბიზნესის კეთების სირთულეებს ქვეყანაში და მისი შედეგები წარმოდგენილია ცხრილში. მოცემული ციფრები გვიჩვენებს გამოკითხულ საწარმოთა რამდენი პროცენტისათვის არის ესა თუ ის კომპონენტი პრობლემური. როგორც ირკვევა, ბიზნესისათვის (ზომის მიუხედავად) ძირითადი შემაფერხებელი ფაქტორი ფინანსებზე წვდომა და პოლიტიკური არასტაბილურობაა. მცირე და საშუალო ბიზნესი დამატებით გადასახადის განაკვეთებსაც ასახელებს. პოლიტიკური არასტაბილურობის შემდეგ ფინანსებზე შეზღუდული ხელმისაწვდომობა ბიზნესის განვითარებისათვის ყველაზე მნიშვნელოვან წინაღობად სახელდება. ეს გამოწვეულია არაერთი ფაქტორისაგან, მათ შორის: კრედიტის მიღებისათვის რთული პროცედურები, მაღალი საპროცენტო განაკვეთები, მაღალი მოთხოვნები ბიზნესისათვის, დაბალი ფინანსური განათლება და ხარისხიანი ბიზნეს გეგმების წერის მცირე გამოცდილება.

 

 

ევროკავშირთან ურთიერთობის გაღრმავების შემდეგ ეტაპზე სამუშაო ძალის თავისუფალი მიმოსვლა ევროკავშირში ადგილობრივი სამუშაო ძალის ზრდისა და გაძლიერებისათვის საფრთხეს შეიცავს. ბოლო 10 წლის განმავლობაში ევროკავშირის საშუალო ხელფასი საქართველოს საშუალო ხელფასს ოფიციალური მონაცემებით 7-8-ჯერ აღემატება, რაც ქართველ სამუშაო ძალას მიგრაციისაკენ უბიძგებს. ეს უარყოფითად იმოქმედებს ეკონომიკურ ზრდაზე.

წყარო: UNECE Statistical Database

გარდა სამუშაო ძალის გადინებისა ადგილობრივი მუშახელისათვის გარკვეეულ საფრთხეს შეიცავს მოკლევადიან პერიოდში ეკონომიკის სტრუქტურის შეცვლა. დარგები რომლებიც კონკურენციას ვერ გაუწევენ ევროკავშირს და ახალ მოთხოვნებს ვერ დააკმაყოფილებენ ვერ განვითარდებიან ან მათი ზომა შემცირდება და აქ დასაქმებულებს მოუწევთ სხვა დარგში გადასვლა. ე.ი. მათ ახალი უნარები უნდა შეიძინონ და ახალ მოთხოვნებს მოერგონ. რაც საკმაოდ რთული და დროში გაწელილი პროცესია. მაგალითად, თუკი ქართული სოფლის მეურნეობა სწრაფად არ მოერგება სტანდარტებს და წარმოების დონესა და ხარისხს არ გაზრდის (და თავის ნიშას არ დაიკავებს), მაშინ ადგილობრივ წარმოებას შემცირება მოუწევს. აქ კი ქართული სამუშაო ძალის 53%-ია ჩართული.

როგორც წესი, სოფლის მეურნეობის წილი მთლიან შიდა პროდუქტში მცირდება ეკონომიკის ზრდასთან ერთად. (სოფლის მეურნეობის წილის კლება პირდაპირ არ ნიშნავს აქ წარმოებული პროდუქციის შემცირებას. პირიქით, სოფლის მეურნეობაში შექმნილი პროდუქცია შეიძლება იზრდებოდეს აბსოლუტურ მაჩვენებელში, ხოლო მისი წილი მცირდებოდეს მთლიანად ქვეყანაში შექმნილ საქონელსა და მომსახურებასთან მიმართებში.)  ევროკავშირთან გაზრდილი კონკურენცია, ისედაც დაბალმწამოებლურ ქართულ სოფლის მეურნეობას უფრო მეტ ბიძგს მისცემს სტრუქტურის შეცვლისაკენ. ქართული მცირე მეურნეობების არაეფექტიანობაზე არაერთხელ თქმულა ამიტომ აღარ შევჩერდები. შესაბამისად, მუშახელი რომელიც ამჟამად სოფლის მეურნეობაშია დასაქმებული  და აქვს განვითარების პოტენციალი უნდა გადავიდეს უფრო მაღალმწარმოებლურ დარგებში. ხოლო ისინი ვინც ფეხს ვერ აუწყობენ ცვლილებებს და გაუჭირდებათ სამუშაო ძალის ბაზრის ახალ მოთხოვნებზე მორგება დასაქმება გაუჭირდებათ. ვენის საერთაშორისო ეკონომიკური კვლევების ინსტიტუტის კვლევის მიხედვით, სოფლის მეურნეობის შეზღუდვისა და რესტრუქტურიზაციის გამო საქართველოში 1 მილიონი ადამიანი დაზარალდება.  დასახელებული ცვლილებები, რა თქმა უნდა, პირდაპირ  DCFTA-ს განხორციელების შედეგი არ იქნება, მაგრამ ევროკავშირთან დაახლოება დააჩქარებს მათ.  ჩემი შეხედულებით, კი დაზარალებულთა რიცხვი ასეთ დიდ მასშტაბს არ მიაღწევს თუ ქართული სოფლის მეურნეობა არ დარჩება განვითარების არსებულ ეტაპზე. თუ საქართველომ შეძლო ნატურალური, ეკოლოგიურად სუფთა და ასევე ტრადიციული მაღალხარისხიანი პროდუქტებით თავი გააცნოს და დაამახსოვროს ევროპელ მომხარებელს, მაშინ ევროკავშირთან თანამშორმლობით მიღებულ სარგებელს უფრო მეტი სოფლად მცხოვრები გაითავისებს.  ამას არერთი ქართველი მცირე მწარმოებლის მაგალითებიც გვიდასტურებს. საქართველოდან დიდი წარმატებით შედის ევროკავშირის ბაზარზე ქართული თხილი, ღვინო, ლურჯი მოცვი, კივი და ა.შ.  შრომისმოყვარე ფერმერების წარმატებებზე ხშირად გსმენიათ eugeorgia.info-საგან. ქართულ სასოფლო-სამეუნეო კულტურებს შეუძლიათ დაიკავონ თავისი ნიშ-ბაზარი მაღალმსყიდველუნარიან მომხმარებლებში. მათ შორის მაღალი ხარისხის თაფლით საქართველომ შესაძლოა ადგილი დაიკავოს ევროკავშირის ბაზარზე.

ვენის საერთაშორისო ეკონომიკური კვლევების ინსტიტუტი ასახელებს, რომ მცირემასშტაბიანი მეურნეობები საქართველოში უნდა გამსხვილდეს. მეურნეობათა გამსხვილება წარმოების ხარჯების შემცირების საშუალებაა. თუმცა მხოლოდ გამსხვილება ცალსახად გამოსავალი ვერ იქნება. შესაძლოა არსებული მცირე მეურნეობების სწორი ორგანიზებაც საკმარისი აღმოჩნდეს. მაგალითად, მცირე მეურნეობებს შეუძლიათ ხილ-მოსტნეული გაზრდილი ეფექტიანობით (გამოცდილი პრაქტიკის დანერგვით) აწარმოონ; ხოლო შემდეგ საფუხერზე შემგროვებელთა, დისტრიბუტორთა და სხვა შუამავალთა არსებობა მოწეული პროდუქტის კონსოლიდაციისათვის სწორი თანამშრომლობის პირობებში  შესაძლოა მომგებიანი აღმოჩნდეს.

           

იმისათვის რომ მოსახლეობამ რეალურად მიიღოს სარგებელი ევროკავშირთან თანამშრომლობით, აუცილებელია მათ ჰქონდეთ სრულყოფილი ინფორმაცია არსებული შესაძლებლობებისა და გამოწვევების შესახებ. ყველაზე მეტად კი ბიზნესმა უნდა იცოდეს თუ რას სთავაზობს მათ DCFTA და რა მოთხოვნები თუ სტანდარტები უნდა დააკმაყოფილონ. 2014 წელს DCFTA-ს შესახებ ცნობადობასა და მოლოდინებზე მცირე და საშუალო საწარმოების გამოკითხვა ჩატარდა. გამოკითხულთა 90%-ი ელოდება ბიზნეს გარემოს, ადგილობრივი წარმოებისა დ პროდუქციის ხარისხის გაუმჯობესებას DCFTA განხორციელების შედეგად. მაშინ როცა გამოკითხულთა უმეტესობამ არ იცის DCFTA-ს კონტექსტი, 72%-ს მხოლოდ სმენია DCFTA-ს შესახებ. შესაბამისად, ასეთი პოზიტიური მოლოდინები რეალურ  საფუძველს მოკლებულია. გარდა ამისა, გამოკითხვის მიხედვით გაირკვა, რომ მწარმოებლების უმეტესი ნაწილის წარმოდგენით ახალი რეგულაციები მხოლოდ ექსპორტზე ორიენტირებული ფირმებისათვის იქნება სავალდებულო; რეალურად კი კანონმდებლობის დაცვა სავალდებულოა როგორც ადგილობრივ, ასევე საერთაშრისო ბაზრებზე გასასვლელად.   

დაბალი ცნობადობა, თავის მხრივ, უკავშირდება ენობრივ ბარიერსაც და მარეგულირებელ დოკუმენტებზე ნაკლები ინფორმაციის ქონას. მთალიანად მოსახლეობა და მათ შორის ბიზნესი ერთის მხრივ უნდა აცნობიერებდეს სარგებელს და მეორეს მხრივ მოსალოდნელ საფრთხეებს, რათა მომზადებული დახვდეს მათ.

 

ხარჯ-სარგებელი განსხვავებული იქნება საქართველოს რეგიონებს მიხედვით. რეგიონები, რომლებიც შედარებით ნაკლებად არიან დამოკიდებული სოფლის მეურნეობაზე და მაღალი შემოსავლებიც აქვთ შედარებით მეტ სარგებელს მიიღებენ. ხოლო დაბალშემოსავლიანი რეგიონებისთვის, როგორიცაა სამცხე-ჯავახეთი, შიდა ქართლი და მცხეთა მთიანეთი (მათი შემოსავალი სამჯერ ჩამორჩება თბილისის შემოსავლებს) რთული იქნება ცვლილებებისათვის ფეხის აწყობა. კანონმდებლობის დახვეწა და წარმოება თანამედროვე სტანდარტებით მოითხოვს დიდ დანახარჯებს, რაც აძვირებს ადგილობრივ პროდუქტებსაც. შესაბამისად, მოსახლეობის ჯგუფს, რომელის დანახარჯებშიც კვებაზე დიდი წილი მოდის, კვება კიდევ უფრო ძვირი დაუჯდება. შესაბამისად, დაბალშემოსავლიანი ფენა, ამ კუთხით, ზარალდება. [1]

 

პრო და ანტი დასავლური ძალების ცვალებადობა ხელისუფლებაში ერთ-ერთი მათავარი საფრთხეა ევროკავშირთან სტაბილური ურთიერთობის შენარჩუნებისათვის. ძალთა ცვლა ხელისუფლებაში ხელს შეუშლის რეფორმების სწორ განხორციელებას. ხელისუფლებას ეკისრება ვალდებულება უზრუნველყოს ინფორმაციის გამჭვირვალობა საზოგადოებაში და მათი სრული ინფორმირება მოსალოდნელი ცვლილებების შესახებ. ასევე, მმართველმა ძალამ უნდა შეძლოს ბიზნესის, მოსახლეობის და ადმინისტრაციული ძალის კოორდინაცია და სწორი ბალანსის შენარჩუნება მათ შორის, კანონმდებლობის სრულად მორგება ქართულ რეალობაზე.  კანონმდებლობის მიახლოების შემდეგ კი არანაკლებ მნიშვნელოვანია მისი რეალურად განხორიცელება და შესრულებაზე მონიტორინგი სახელწიფოს მხრიდან.

 

ავტორი: მარიამ ლუკაშვილი (ISET-ის მაგისტრი)

[1] ნაშრომი ძირითადად ეყრდნობა ვენის საერთაშორისო ეკონომიკური კვლევების ინსტიტუტის კვლევას "DCFTA-ს ხარჯები და სარგებელი"