სირიის კრიზისი: ამერიკის ევფრატისპირა დილემა

როცა ახლო აღმოსავლეთში ომია, ამ ომის მავნე ნაწილაკები მთელ მსოფლიოს ედება, ყველაზე შორეულ წერტილსაც კი. სწორედ ამ ნაწილაკების გამო 21-ე საუკუნეში ცივილიზებულმა სამყარომ კარდინალური ცვლილება უკვე ორჯერ განიცადა,  პირველად - 2001 წლის 11 სექტემბერს, მეორედ - სირიის კრიზისის დაწყებიდან დღემდე.

სირიის სამოქალაქო ომის ეპილოგამდე ჯერ შორია, შესაბამისად, არც ძალთა გადანაწილება დასრულებულა და კალეიდოსკოპი ისევ ტრიალებს, - რუსეთი ახლო აღმოსავლეთში ჰეგემონიისთვის იბრძვის, მოსკოვისა და ირანის მოკავშირე დიქტატორი ბაშარ ალ-ასადი მეექვსე წელია, რეჟიმის შესანარჩუნებლად მშვიდობიან მოქალაქეებს ქიმიური იარაღით და ე.წ. კასრის ბომბებით ხოცავს, რაქა და მისი შემოგარენი კვლავ თვითგამოცხადებული ისლამური სახელმწიფოს კონტროლქვეშ რჩება. კონფლიქტის დაწყებიდან მეექვსე წელს ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა ჩაურევლობის პოლიტიკა დაარღვია და  ასადის რეჟიმის წინააღმდეგ იერიში პირველად 7 აპრილს, გამთენიისას მიიტანა, როცა იდლიბის პროვინციაში განლაგებულ შაირათის სამხედრო ბაზის მიმართულებით ამერიკული ავიამზიდიდან ტომაჰავკის ტიპის 59 რაკეტა ისროლეს.

სირიის ომის ანატომია თანამედროვე სამყაროსთვის შეუფერებლად მძიმე და კომპლექსურია. დასავლეთისა და არაბული ლიგის უმოქმედობამ რეალურად კონფლიქტი კიდევ უფრო გაამწვავა. სირიის სამოქალაქო ომში შეერთებული შტატების  ჩარევის საკითხი ბარაკ ობამამ პირველად 2013 წელს წამოაყენა, თუმცა კონგრესის მხარდაჭერა ვერ მოიპოვა. უფრო მეტიც, სწორედ იმ რესპუბლიკელი სენატორების ნაწილმა, ვინც დღეს ტრამპის გადაწყვეტილებას დადებითად აფასებს, ოთხი წლის წინ პრეზიდენტ ობამას წერილი მისწერა, რომ გუტაში ასადის მიერ ქიმიური იარაღის გამოყენების საპასუხოდ გადადგმული ნებისმიერი სამხედრო მოქმედება ამერიკის კონსტიტუციას ეწინააღმდეგება. მაშინ ვაშინგტონსა და მოსკოვს შორის მემორანდუმი გაფორმდა, რის თანახმადაც რუსეთი სირიაში ქიმიური იარაღის მარაგის განადგურებაზე პასუხისმგებლობას იღებდა. როგორც მოსალოდნელი იყო, რუსეთმა პირობა დაარღვია. (სირიის პრეზიდენტმა ჰაფეზ ალ-ასადმა, ბაშარ ალ-ასადის მამამ, ქიმიური იარაღის შექმნაზე მუშაობა გასული საუკუნის 80-იან წლებში სწორედ საბჭოთა კავშირის ხელშეწყობით დაიწყო).

შაირათის საჰაერო ბაზის განადგურებით, სადაც პენტაგონის ინფორმაციით, ასადის მთავრობა ქიმიური იარაღის მარაგს ინახავდა, პრეზიდენტმა დონალდ ტრამპმა კონფლიქტს ახალი მიმართულება მისცა. წინამორბედი პრეზიდენტისგან განსხვავებით, ის კონგრესის გადაწყვეტილებას არ დალოდებია. იერიში ასადის რეჟიმის წინააღმდეგ დასავლეთისთვისაც მოულოდნელი იყო, რადგან რამდენიმე კვირით ადრე  შეერთებული შტატების მუდმივმა წარმომადგენელმა ნიკი ჰეილიმ გაეროს უშიშროების საბჭოში განაცხადა, რომ ასადის რეჟიმის დამხობა ვაშინგტონისთვის პრიორიტეტული აღარ არის. ტრამპის ადმინისტრაციის მთავარ ამოცანას ამ დრომდე სირია-ერაყის ტერიტორიაზე ტერორისტული გაერთიანება თვითგამოცხადებული ისლამური სახელმწიფოს განადგურება წარმოადგენდა, თუმცა, 4 აპრილს თეთრ სახლში ევფრატისპირა ქვყნისადმი მიდგომა მნიშვნელოვნად შეიცვალა. იმ დღეს არაბული გაზაფხულის ერთადერთმა გადარჩენილმა დიქტატორმა, ასადმა იდლიბის პროვინციის ქალაქ ხან-შეიხუნში მეამბოხეთა გასანადგურებლად ქიმიური იარაღი, კერძოდ, სარინი გამოიყენა. მსოფლიო კიდევ ერთი ჰუმანიტარული კატასტროფის მომსწრე გახდა - წამებით დახოცილი მოქალაქეები, პოლიეთილენის პარკებში გადახვეული პატარა ზომის სხეულები, რაც ექვს წელზე მეტია სირიისთვის უცხო აღარ არის. როგორც ჩანს, ეს უცხო იყო ამერიკის ახალი პრეზიდენტისთვის, რომელიც 2013 წელს პრეზიდენტ ობამას Twitter-იდან მოუწოდებდა, რომ სირიის კონფლიქტში ჩარევა ამერიკას ძვირად დაუჯდებოდა. ტრამპის წინასაარჩევნო დაპირებაც სწორედ ახლო აღმოსავლეთში მიმდინარე კონფლიქტისგან დისტანცირებაზე, საერთაშორისო ჩართულობის შესუსტებასა და, მთლიანად, ამერიკის ეკონომიკურ ძლიერებაზე იყო ორიენტირებული. ამის სჯეროდა მოსკოვსაც, შესაძლოა, თავად დონალდ ტრამპსაც, მაგრამ შაირათის ბაზის განადგურებამ ტრამპს ახალი თანამოაზრეები შესძინა. გასაკვირი არცაა, რომ პირველი დადებითი შეფასება ისრაელის პრემიერ-მინისტრმა, ბენიამინ ნეთანიაჰუმ გააკეთა, შემდეგ- ოფიციალურმა ლონდონმა, დასავლეთ ევროპამ, თურქეთმა და ასადის რეჟიმის დამხობის მომხრე არაბული ლიგის ქვეყნებმა.

რთული სათქმელია, რამდენად გრძელვადიანი სამხედრო სტრატეგია აქვს სირიაში შეერთებულ შტატებს, თუმცა, მთელი ამ დროის განმავლობაში იმედი პირველად გაჩნდა. დონალდ ტრამპის ყოვლად გაუმართლებელი ისლამოფობიური და ანტისაემიგრაციო განცხადებების მიუხედავად, მუსლიმების ნაწილმა მის მიმართ განწყობა რადიკალურად შეიცვალა (მას არაბულად „აბუ ივანკა“, იგივე ივანკას მამა შეარქვეს), შესაბამისად, შეიცვალა რუსეთის დამოკიდებულებაც - პუტინი იმედგაცრუებულია. ახლა უკვე ამერიკის პრეზიდენტი კრემლისთვის ორსახოვანი იანუსია.

7 აპრილს განხორციელებული ავიაიერიში მხოლოდ ასადის რეჟიმის დასუსტებას და ქიმიური იარაღის განადგურებას არ ემსახურებოდა - რეალურად, ეს იყო რუსეთისა და მისი მოკავშირეებისთვის Pax Americana-ს შეხსენება, ეს იყო გზავნილი, რომ თანამედროვე მსოფლიოს ერთი ლიდერი ჰყავს და ეს ლიდერი ამერიკის შეერთებული შტატებია. მიუხედავად ტარტუსსა და ლატაკიაში განლაგებული რუსული სამხედრო ბაზებისა, მიუხედავად ყოვლისმომცველი უნიჭო რუსული პროპაგანდისა, მიუხედავად ტერორისტული ორგანიზაციების ავტორად შეერთებული შტატების წარმოჩენის მცდელობისა, რუსეთის ჰეგემონიური მიზნების განხორციელების პერსპექტივა ახლო აღმოსავლეთში უკვე კითხვის ნიშნის ქვეშ დგას.

ქალაქ ჰომსიდან 35 კილომეტრის მოშორებით განლაგებულ შაირათის ბაზაზე მიტანილმა იერიშმა დასავლური საზოგადოების გარკვეული ნაწილი მაინც აღაშფოთა. ლონდონში Dawning Street-ზე ასობით მოქალაქემ ომის დაწყება გააპროტესტა, როგორც 14 წლის წინ. თუმცა ტრამპის სირია ბუშის ერაყისგან რადიკალურად განსხვავდება. თამამად შეიძლება ითქვას, რომ 2003 წელს ამერიკის შეერთებული შტატებისა და გაერთიანებული სამეფოს სამხედრო ინტერვენციას ერაყში უარყოფითი შედეგის მეტი არაფერი მოჰყოლია. ალბათ, ირანის რევოლუციის შემდეგ, ისლამურ სამყაროში ამდენი ალმოდებული ამერიკის დროშაც არავის უნახავს. მაგრამ სირიაში სხვა ვითარებაა. ომი არა ახლა, არამედ ექვსი წლის წინ დაიწყო, რომელსაც 400 ათასზე მეტი ადამიანი ემსხვერპლა. დღეს სირიის სამოქალაქო ომში ამერიკის ინტერვენცია უფრო მეტ იმედს გააჩენს, ვიდრე ჩაურევლობის პოლიტიკა. თუმცა, საკითხავია, რამდენად სურს ამერიკელ ხალხს კიდევ ერთი ომი, რომელიც ქვეყანას შესაძლოა, კვლავ 700 მილიარდი დოლარი დაუჯდეს (აშშ-ის სენატის თავდაცვის კომიტეტის ინფორმაციით, ერაყში სამხედრო ინტერვენცია 758 მილიარდი დოლარი დაჯდა)?! და მაინც, რა შეცდომაც არ უნდა დაეშვა ამერიკის შეერთებულ შტატებს, როგორი არასწორი და გაუმართლებელიც არ უნდა ყოფილიყო მისი საგარეო პოლიტიკა ახლო აღმოსავლეთში, ჰილარი კლინტონი მართალია. ორი დღის წინ ქალთა მსოფლიო სამიტზე ყოფილმა ყოფილმა სახელმწიფო მდივანმა და პრეზიდენტობის კანდიდატმა თქვა, რომ ამერიკა ყოველთვის იმ გზას ირჩევს, რომელიც ადამიანის უფლებებსა და ღირსებაზე გადის და ამიტომაც შეერთებული შტატები სირიელი ხალხის გვერდით უნდა დადგეს.