banner
28 იანვარი 2016 | 19:41 თემურ ბუაძე

ქრისტიანობა და დემოკრატია

https://eugeorgia.info/uploads/blog/ქრისტიანობა და დემოკრატია

დემოკრატია

არავის უკვირს ის ფაქტი, რომ რადიკალური ისლამის წარმომადგენელები მკაცრად აკრიტიკებენ დემოკრატიას, რადგან ის შარიათის სულთან შეუთავსებელ პოლიტიკურ პრაქტიკად, ზნეობრივი გარყვნილებისა და ქაოსის წყაროდ მიაჩნიათ. საკვირველი ისაა, რომ დემოკრატიას რელიგიის სახელით ქრისტიანებიც არ წყალობენ. ასეთ განწყობას უმეტესად რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიის სასულიერო პირებში ვხვდებით. ზოგიერთი მათგანი დემოკრატიას არა მხოლოდ რელიგიური, არამედ პოლიტიკური თვალსაზრისითაც  აკრიტიკებს და აცხადებს, რომ  დემოკრატიზაციის პროცესს რუსეთს  თავს ახვევს დასავლეთი, რათა იგი დაასუსტოს  და მის ბუნებრივ სიმდიდრეს დაეუფლოს, ამ აზრის საილუსტრაციოდ  კი ცარისტული იმპერიის დაცემისა და საბჭოთა კავშირის დაშლის ისტორიას იყენებს. აღნიშნულ საკითხებს ჩვენ ცოტა მოგვიანებითაც შევეხებით, მანამ კი ვიტყვით, რომ საქართველოში მცხოვრები დემოკრატიისადმი უარყოფითად განწყობილი სასულიერო და საერო პირების აბსოლუტური უმრავლესობა რუსული ანტიდემოკრატიის გავლენას განიცდის.

  დემოკრატია, როგორც პოლიტიკური ფორმაცია, სოციუმის პოლიტიკური მოწყობის, სახელმწიფო ინსტიტუტების არსებობისა და მოქმედების ფორმად ანტიკურ სამყაროში ჩამოყალიბდა. მისი პოლიტიკური პრაქტიკა შეიძლება შეაქონ ან გააკრიტიკონ წმინდა სოციალური, პოლიტიკური ან ეკონომიკური თვალსაზრისით (ამას თითქმის ყველა ეპოქაში აკეთებდნენ), თუმცა, ჩემი აზრით, ქრისტიანული და მორალური თვალსაზრისიდან გამომდინარე, არც კრიტიკაა სწორი და არც აუცილებლობის ქადაგება. ქრისტიანობა ზეპოლიტიკური, ზეეკონომიკური მოძღვრებაა, რის გამოც მას ნებისმიერ პოლიტიკურ ფორმაციასთან შეუძლია თანაარსებობა.  იგი რომელიმე კონკრეტულ სამართლებრივ პრაქტიკას თუ სოციალური მოწყობის ფორმას არანაირ საკრამენტულ სტატუსს არ ანიჭებს, როგორც ამას, ვთქვათ, ისლამი და ინდუიზმი აკეთებს - ისლამი ღმერთის სახელით  შარიათის კანონების მორჩილებას ითხოვს, ინდიუზმი კი რელიგიის სახელით საზოგადოებას კასტებად ყოფს. ამ სტატიის ლაიტმოტივი სწორედ ის აზრია, რომ ქრისტიანობის სახელით დემოკრატიის არც კრიტიკა შეიძლება და არც მისი აუცილებლობის დასაბუთება.

  დემოკრატიის ქრისტიანული თვალსაზრისიდან გამომდინარე, კრიტიკის მნიშვნელოვან მაგალითებს ჯოზეფ დე მესტრსა და ნიკოლოზ ბერდიაევთან ვხედავთ. ბერდიაევი დე მესტრის უშუალო გავლენის ქვეშ იმყოფება,  რაც კარგად ჩანს თავად ბერდიაევის წიგნებიდან: „უთანასწორობის ფილოსოფია“ და „ახალი შუა საუკუნეები“, რომლებშიც იგი არაერთხელ ახსენებს ჯოზეფ დე მესტრის სახელს. ბერდიაევი დემოკრატიას თავისი მოღვაწეობის პირველ ნახევარში აკრიტიკებს და ამას რუსული რევოლუციის კონტექსტში აკეთებს. მაშინ მისთვის დემოკრატია რევოლუციურ სოციალისტურ მოძრაობასთან ასოცირდებოდა, რადგან სოციალისტებისთვის დემოკრატია ერთადერთი იარაღი იყო ტრადიციული, მონარქიული და რელიგიური ფასეულობების წინააღმდეგ საბრძოლველად. სინამდვილეში,  ჯოზეფ დე მესტრიც დემოკრატიის კრიტიკისას რევოლუციურ სოციალიზმს აკრიტიკებს და მისი არგუმენტები  ამ თვალსაზრისით ძალიან ორიგინალურია.  მიუხედავად ძალიან ღრმა და ორიგინალური აზროვნებისა, დე მესტრი არც ისე ცნობილია ჩვენს ეპოქაში. ამის მიზეზი უდავოდ ისაა, რომ იგი არა მარტო მონარქიული წყობილების მგზნებარე დამცველი იყო, არამედ რომის პაპების პოლიტიკური ძალაუფლებისაც.

  დე მესტრის მიხედვით, შეუძლებელია ჭეშმარიტებას დემოკრატიული პროცედურის საშუალებით მიაღწიო, რადგან პირველი (ჭეშმარიტება) საკრალურია თავისი ბუნებით, მეორე კი მატერიალიზმს, რელატივიზმსა და სკეპტიციზმს გულისხმობს. ჭეშმარიტება იმიტომაა საკრალური ბუნების მატარებელი, რომ ის ყოველთვის მიუწვდომელ ღმერთთანაა წილნაყარი და მისი გადმოცემა მხოლოდ მინიშნებებით, სიმბოლოებითაა შესაძლებელი. რაც შეეხება დემოკრატიას, ის უმრავლესობის გადაწყვეტილებას ემყარება, ადამიანების უმრავლესობას კი  უფრო მატერიალურისკენ აქვს მიდრეკილება, ვიდრე სულიერისკენ. დემოკრატია რელატივისტურია თავისი ბუნებით, რადგან მხოლოდ რაოდენობრივი პრინციპით ხელმძღვანელობს და არა აბსოლუტურით. როგორც ვთქვით, დე მესტრის აზრით, დემოკრატია იმპლიციტურად სკეპტიკურ ხასიათსაც ატარებს, მას არ სჯერა აბსოლუტური ჭეშმარიტების მიღწევის შესაძლებლობა და მხოლოდ პრაგმატულ ფასეულობებზეა ორიენტირებული, ასე რომ არ იყოს, დემოკრატები გადაწყვეტილებების მიღების დროს უმრავლესობის კი არა,  რამდენიმე ღირსეული ადამიანის აზრს დაეყრდნობოდნენ. რაკი ჭეშმარიტება შეუთავსებელია სკეპტიციზმთან, რელატივიზთან და მატერიალიზმთან, არც დემოკრატიას ესაქმება რამე მასთან  - ასკვნის იგი. ბერდიაევი კი ზემოთ ხსენებულ წიგნებში განსაკუთრებული სიმძაფრით საყოველთაო ხმის მიცემის პრაქტიკას ესხმის თავს, აღნიშნავს, რომ ხალხს პრინციპულად არ შეუძლია ჭეშმარიტების წვდომა და ღირებული გადაწყვეტილების დამოუკიდებლად მიღება, რადგან ჭეშმარიტება ასკეტური პროდუქტია, ის მხოლოდ ქვენა მისწრაფებების, უხეში ვნებების, ცრურწმენების უარყოფით მიიღწევა,ხოლო  მასას  არასოდეს აქვს მისწრაფება ამისკენ; და ასევე, თუ სახელმწიფოს მართვა რამდენიმე, მაღალი ღირებულებებისა და პასუხისმგებლობის მქონე, ჭკვიან, მცოდნე ადამიანს შეუძლია, რატომ უნდა მიანდო ის გაუთვითცნობიერებელ, ადვილად სამართავ ხალხს? და ა. შ.

მიუხედავად დე მესტრისა და ბერდიაევისადმი ღრმა პატივისცემისა, უნდა ითქვას, რომ რელიგიური, საკრამენტული ბუნების მქონე ჭეშმარიტების სახელით დემოკრატიის კრიტიკა უბრალოდ უადგილოა. ჯერ ერთი, ანტიკური საბერძნეთის შემდეგ სახელმწიფოს დემოკრატიული მმართველობა თითქმის ყველგან წარმომადგენლობითია და არა პირდაპირი, ანუ ქვეყანა ხალხის მიერ სპეციალურად ამისთვის არჩეული ადამიანებისგან იმართება და არა მთელი მასისაგან. მეორე, საპარლამენტო დებატების მიზანი არაა (ყოველ შემთხვევაში ჩვენს ეპოქაში) აბსოლუტური ჭეშმარიტების ძიება, მეტაფიზიკურ კითხვებზე პასუხის გაცემა, რელიგიურ დოგმათა მიღება ან უარყოფა, პარლამენტი მოწოდებულია მოქალაქეთა საუკეთესო თანაცხოვრების ლეგალური საფუძვლის შესაქმნელად. მაშინ, როდესაც ადამიანებს თანაცხოვრების პირობებს სთავაზობ, მართებული და გონივრულია, შესაძლებლობის ფარგლებში მაქსიმალურად გაითვალისწინო მათი სურვილები და შეხედულებები. დემოკრატიული მმართველობა, თავისი წარმომადგენლობითი ხასიათის გამო,  კარგ საშუალებას იძლევა, რომ საზოგადოების ყველა ფენის, ყველა ჯგუფის ინტერესები სათანადოდ იყოს წარმოდგენილი საკანონმდებლო და აღმასრულებელ ხელისუფლებაში, რაც სამართლიანობისა და თანასწორობის გარანტად გვევლინება. ამის გამო უჭერენ მხარს ადამიანები დემოკრატიას და არა იმიტომ, რომ ის საუკეთესო მექანიზმს გვთავაზობს რელიგიურ, მეტაფიზიკურ ჭეშმარიტებათა მისაწვდომად.

  სიმართლე რომ ითქვას, დე მესტრი და ბერდიაევი მხოლოდ ამ თვალსაზრისით არ აკრიტიკებენ დემოკრატიას, ისინი თვლიან, რომ დემოკრატიის პირობებში შეუძლებელი თუ არა, ძალიან რთული მაინც არის არა მარტო რელიგიური, არამედ სასიცოცხლო მნიშვნელობის მქონე ეროვნული და კულტურული ღირებულებების დაცვა. ჩვენ ამ საკითხს ქვემოთ შევეხებით.

უნდა ითქვას, რომ დასავლეთში თითქმის არავინ აკრიტიკებს დემოკრატიას ქრისტიანული პოზიციიდან. ქრისტიანული ქვეყნებიდან რუსეთი ალბათ ერთადერთი გამონაკლისია ამ თვალსაზრისით. იქ სასულიერო დასის დიდი უმრავლესობა და  მორწმუნეების მნიშვნელოვანი ნაწილი ეჭვის თვალით უყურებს დასავლურ დემოკრატიულ ინსტიტუტებს და მათში, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, რელიგიური და ნაციონალური ფასეულობებისთვის საფრთხის შემცველ ძალას ხედავენ. ანტიდემოკრატიული განწყობების არტიკულაცია რუსეთში, ბუნებრივია, განსხვავებულ ფორმებს იღებს. ამ არტიკულაციას ზოგჯერ პრიმიტიული, დემაგოგიური დისკურსის სახე აქვს, ზოგჯერ კი უფრო მწყობრად ჩამოყალიბებულ, კონცეპტუალურ სახეს იძენს. ამ გარემოების საილუსტრაციოდ რუსეთში კარგად ცნობილი ორი ავტორის მაგალითს მოვიშველიებთ. პირველია მღვდელმსახური დიმიტრი პოზნანსკი, მეორე – ალექსანდრე დუგინი.

მღვდელმსახური დიმიტრი პოზნანსკი თავის ნაწერებში ცდილობს დაასაბუთოს, რომ წმინდა წერილი ლეგიტიმაციას მხოლოდ კონფესიურ ქრისტიანულ მონარქიას ანიჭებს და დემოკრატიას, ანუ ხალხის ნებას, სატანისა და ანტიქრისტეს ინსტრუმენტად სახავს. რუსი სასულიერო პირის განცხადებით, ბიბლიის პირველივე წიგნები პირდაპირ მიანიშნებს ღმერთისთვის სათნო თეოკრატიულ მმართველობაზე, რომელმაც გამოხატულება ბიბლიურ მსაჯულთა მართველობის ხანაში ჰპოვა. ბიბლიური თხრობის თანახმად, უფლის ნების საწინააღმდეგოდ წასულ ხალხს ღმერთმა ნება დართო, მეფე ჰყოლოდა და წინასწარმეტყველ სამუელის ხელით  მონარქია აკურთხა. მღვდელმსახურის განმარტებით, მართალია, მონარქია გაცილებით დაბლა დგას, ვიდრე თეოკრატიული, ანუ მსაჯულთა მმართველობა, მაგრამ ის მაინც ცხებული, ანუ ღვთივკურთხეულია,   ყველა დანარჩენი სოციალ-პოლიტიკური მოწყობა კი მოკლებულია ასეთ კურთხევას და, აქედან გამომდინარე, ღვთის ნების საწინააღმდეგოა. მას მრავალი მაგალითი მოჰყავს წმინდა წერილიდან, რომლებიც, თითქოსდა, დემოკრატიის სატანისტურ ბუნებას ამტკიცებს და ამ დროს  ბრბოს ნების ყოველგვარ სპონტანურ გამოხატულებას შეგნებულად აიგივებს  დემოკრატიულ პოლიტიკურ პრაქტიკასთან. იგი დემოკრატიას აბრალებს ბაბილონის გოდოლის შენებას, ოქროს ხბოს კერპის შექმნას მოსეს სინას მთაზე ყოფნისას, სოდომ-გომორში ანგელოზებზე ძალადობის მცდელობას, მაცხოვრის ჯვარცმასა და სხვა მსგავს მოვლენებს, რადგან ისინი ხალხის დემოკრატიული ნების გამოხატულებად მიაჩნია.

ალექსანდრე დუგინი დემოკრატიას ე. წ. მესამე რომის იმპერიის კონტექსტში აკრიტიკებს. დუგინი ფიქრობს, რომ ქრისტიანული პოლიტიკური თეოლოგია უნდა იყოს და არის კიდეც იუდაური თეოკრატიით გაჯერებული არისტოტელეს პოლიტიკური ფილოსოფია, რაც განაპირობა იმან, რომ ქრისტიანობა ორი ცივილიზაციის მემკვიდრეა: რელიგიური თვალსაზრისით  - იუდაურისა, სოციალურ-პოლიტიკურით კი  რომის იმპერიისა. დუგინი აქ  ქრისტიანობაში იუდაიზმის მესიანური მოლოდინის აღსრულებას გულისხმობს. პირველი  მეორის  გაგრძელებაა და ამიტომაც ქრისტიანმა მონარქმა იუდეველი მეფის ცხებულობა ანუ საკრამენტული პოზიცია შეინარჩუნა. ამავე დროს, ქრისტიანობა სახელმწიფო რელიგია რომის იმპერიაში გახდა, ანუ მან მემკვიდრეობით მიიღო ამ უკანასკნელის პოლიტიკური, სოციალური, ეკონომიკური და იურიდიული ინსტიტუციები. დუგინი აცხადებს, რომ რომის იმპერია არისტოტელეს საუკეთესო პოლიტიკური მოდელის ისტორიული განხორციელება იყო, რადგან ის თავის თავში  მონარქიის, არისტოკრატიისა და პოლიტეის ელემენტებს აერთიანებდა. ეს აზრი რომ უფრო მეტად გასაგები გახდეს, მცირედ მაინც უნდა შევეხოთ არისტოტელეს პოლიტიკურ თეოლოგიას. არისტოტელე ასწავლის, რომ ხალხი შეიძლება სამი სახით იმართებოდეს: ერთი პიროვნების, ადამიანთა ჯგუფის ან მთელი საზოგადოების მიერ. თუ ეს მმართველობები ხალხის ინტერესების შესაბამისად ხორციელდება, მაშინ პირველს იგი მონარქიას უწოდებს, მეორეს – არისტოკრატიას, მესამეს კი პოლიტეას. ეს მმართველობის კარგი ფორმებია, რომლებიც ხალხის საკეთილდღეოდ მოქმედებს, მაგრამ    ცუდ მმართველობებადაც გადაგვარდება ხოლმე, რაც მაშინ ხდება, როცა ხელისუფლება არა ხალხის, არამედ თავისი ინტერესების შესაბამისად იწყებს მართვას.  ამ თვალსაზრისით მონარქია შეიძლება გარდაიქმნას ტირანიად, არისტოკრატია – ოლიგარქიად და პოლიტეა – დემოკრატიად. აქ ოლიგარქია ნიშნავს  მმართველობას მდიდრებისა, რომლებიც საკუთარ ძალაუფლებას არა ხალხის საკეთილდღეოდ, არამედ იმისთვის იყენებენ, რომ კიდევ უფრო გამდიდრდნენ. არისტოტელე პოლიტეაში პარლამენტარულ, კონსტიტუციურ დემოკრატიას გულისხმობს, ანუ მისი „პოლიტეა“ ფაქტობრივად „დემოკრატიაა“, ამ სიტყვის თანამედროვე გაგებით, ხოლო „დემოკრატიას“ პოლიტიკურად მოუწესრიგებელი ბრბოს მმართველობას უწოდებს, სადაც ყველაფერს კონსტიტუცია და კანონი კი არ წყვეტს, არამედ უმრავლესობის ნება. ასეთი სიტუაციები, უმეტესწილად, უშუალოდ რევოლუციების შემდგომ, რაღაც პერიოდის განმავლობაში იქმნება. არისტოტელე ფიქრობს, რომ როცა სახელმწიფო ძალიან დიდია, მაშინ მისი მართვისთვის  უფრო შესაფერისია მონარქია, საშუალო ზომის ქვეყნისთვის – არისტოკრატია, პატარისთვის კი პოლიტეა, მაგრამ მმართველობა სტაბილური და მაქსიმლურად დაცული რომ იყოს გადაგვარებისაგან, საჭიროა ის სამივეს – მონარქიის, არისტოკრატიისა და პოლიტეის - ელემენტებს შეიცავდეს. აი, ასეთი „შერეული მმართველობაა“ საუკეთესო არისტოტელეს თვალსაზრისით. დუგინი შუა საუკუნეების რამდენიმე მოაზროვნესთან ერთად ამტკიცებს, რომ რომის იმპერიისთვის სწორედ ასეთი სტრუქტურა  იყო დამახასიათებელი. მთელი იმპერიის საქმეებს განაგებდა იმპერატორი, რომს და სხვა დიდ ქალაქებს - სენატი ანუ არისტოკრატია, სოფლებს კი მისი მოსახლეობა. იმპერიის გაქრისტიანების შემდეგ რომის იმპერატორს აღსაყდრებისას კონსტანტინეპოლის პატრიარქი ცხებდა მირონს. ეს იმას ნიშნავს, რომ იმპერატორი არა მარტო იმპერიის უმაღლესი ადმინისტრაციული პირი იყო, არამედ საკრალური ფიგურა, ღვთაებრივი ძალისა და განგებულების განსაკუთრებული ინსტრუმენტი. სწორედ ამიტომ ბიზანტიის იმპერატორები არა მხოლოდ საერო ძალაუფლების უმაღლეს ინსტანციად, არამედ ეკლესიის „გარეშე საქმეთა ეპისკოპოსებადაც“ აღიქვამდნენ თავს.

დუგინი, ზოგიერთი ღვთისმეტყველის მსგავსად, რომის იმპერიასა და მის იმპერატორებს განსაკუთრებულ ესქატოლოგიურ (დროის აღსასრულს ნიშნავს) დატვირთვას ანიჭებს. საქმე ისაა, რომ დანიელ წინასწარმეტყველი თავის წიგნში ოთხ იმპერიას ასახელებს, ესენია: ბაბილონის, სპარსეთის, საბერძნეთისა და რომისა. დანიელ წინასწარმეტყველი აცხადებს, რომ მესია რომის იმპერიის დროს უნდა მოვიდეს, ხოლო იპოლიტე რომაელისა და სხვა ქრისტიან მამათა ნაწერებში ვკითხულობთ, რომ ანტიქრისტე დედამიწაზე მხოლოდ რომის იმპერიის აღსასრულის შემდეგ გამოჩნდება. დუგინს პავლე მოციქულის თესალონიკელთა მეორე ეპისტოლის ერთი ენიგმური მუხლის თავისებური განმარტებაც მოჰყავს. ამ მუხლში მოციქული საუბრობს „შემაკავებელზე“ და ამბობს, რომ ანტიქრისტე მანამ ვერ გაბატონდება დედამიწაზე, სანამ ეს შემაკავებელი არსებობს. წმინდა წერილის ძველი ქართველი მთარგმნელები სიტყვა „შემაკავებლით“ ბერძნულ „კატეხონს“ თარგმნიდნენ. კატეხონის კალკირებული თარგმანი ძალაუფლების მქონე ხელია, ანუ „ხელისუფალი“. აი, ამ „კატეხონს“, ანუ „державная рука“-ს აიგივებს დუგინი რომის იმპერატორთან და ასკვნის, რომ მხოლოდ რომის იმპერიისა და რომის ცხებული იმპერატორის არსებობის პირობებში არ შეუძლია ანტიქრისტეს დედამიწაზე გაბატონება. ცხადია, ეს მოძღვრება თავად ალექსანდრე დუგინის შექმნილი არაა, იგი ადრეც არსებობდა. ბიზანტია ბუნებრივად იყო რომის იმპერიის გაგრძელება, პირველის დაცემის შემდეგ რუსეთში „მესამე რომის იმპერიის“ მოძღვრება შექმნეს, რითაც სურდათ განეცხადებინათ, რომ ანტიქრისტეს შემაკავებელი საკრალური მისია ახლა რუსეთის იმპერიისა და იმპერატორის ხელში იყო. დუგინი პირდაპირ აცხადებს, რომ ის, ვინც მართლმადიდებლური მონარქიის მომხრე არაა და სხვა პოლიტიკური წყობილების, კერძოდ, ლიბერალიზმისა და დასავლური დემოკრატიის აუცილებლობას ქადაგებს, ანტიქრისტეს ბეჭდითაა დაღდასმული.

როგორც ვნახეთ, დუგინი  მართლმადიდებლური მონარქიის არსებობის აუცილებლობის შესახებ  მოძღვრებას პავლე მოციქულს მიაწერს (ამას იგი არაერთგზის წარმოაჩენს). ეს პოზიცია, რა თქმა უნდა, ვერავითარ კრიტიკას ვერ უძლებს. შეუძლებელია ასეთი არასწორი, უგუნური მოძღვრების პავლე მოციქულზე მიწერა. ანტიქრისტესა და ბოროტების „შეკავება“ იმპერიებსა და იმპერატორებს რომ შეძლებოდათ, მაშინ ქრისტე გალილეველ მქადაგებლად კი არ მოევლინებოდა სამყაროს, არამედ რომის იმპერატორად, დაამკვიდრებდა ბრძნულ კანონებსა და ძალაუფლებას და თვითონ კი არ იქნებოდა ჯვარცმული, არამედ თავად აცვამდა ჯვარს მისი კანონების მოწინააღმდეგეებს. სინამდვილეში პავლე მოციქული და ქრისტიანობა ასწავლის, რომ ჩვენს ყოფაში ბოროტების არსებობის ფუნდამენტური მიზეზი ადამიანის ბუნების დაცემულობაა და არა რომელიმე პოლიტიკური ფაქტორი, ამიტომ ბოროტების ამოძირკვა და მასზე გამარჯვება არც ერთ იმპერიას არ ძალუძს. ადამიანის გულის შეცვლა მხოლოდ ღვთაებრივი მადლითაა შესაძლებელი, რომელიც საეკლესიო საიდუმლოებებში მოიცემა; ეკლესიის მადლმოსილება კი დამოუკიდებულია ნებისმიერი პოლიტიკურ ფორმაციისაგან და სწორედ ამიტომ მიიჩნევა ქრისტიანობა ზეპოლიტიკურ რელიგიად; იგი თავისი ბუნებით უთავსდება ყველა პოლიტიკურ ფორმაციას და მისი სახელით არც რომელიმე პოლიტიკური წყობის უარყოფა შეიძლება და არც მისი არსებობის აუცილებლობის დასაბუთება. პავლე მოციქულის მიერ ნახსენები „შემაკავებელი“ არის სულიერი რეალობა და არა რომელიმე ხალხის (ამ შემთხვევაში რუსების) უმაღლესი პოლიტიკური ხელისუფალი.

დემოკრატიას, მორალური და ღირებულებითი თვალსაზრისიდან გამომდინარე, არაერთი ძველი და ახალი ტიპის ფილოსოფოსი აკრიტიკებს, ჩვენ მხოლოდ ორ მათგანზე შევჩერდებით, ესენია: პლატონი და ხოსე ორტეგა ი გასეტი. ისინი ერთმანეთისაგან დიდად განსხვავდებიან  ფილოსოფიური პრობლემატიკით, გავლენითა და სიღრმით, თუმცა მათი ნააზრევი, ზემოთ ნახსენები თვალსაზრისით, დემოკრატიის კრიტიკის კარგ მაგალითს იძლევა.

პლატონი (ისევე როგორც მისი მოწაფე არისტოტელე) პოლიტიკას და მორალს საერთოდ არ განასხვავებს ერთმანეთისაგან. მაგალითად, პლატონი თავის უმთავრეს დიალოგ  „სახელმწიფოში“აცხადებს, რომ მორალური სათნოების - სამართლიანობის - არსში ჩასაწვდომად ყველაზე ადეკვატური, უფრო მეტიც, აუცილებელიც კი, პოლიტიკური ტერმინებით საუბარია. ზუსტად იგივე ითქმის სხვა „კარდინალურ სათნოებებზე“ (სიბრძნე, სიმამაცე და თავშეკავება, ანუ თავის კონტროლი). როდესაც პლატონი დემოკრატიას აკრიტიკებს,  ფაქტობრივად იგი უბრალო ხალხის უარყოფით თვისებებს წარმოაჩენს, ამასთან, ფიქრობს, რომ ბრბო ადვილად სამართავია და  ხალხის მმართველობას, ანუ დემოკრატიას, ყველაზე ნაკლებად ახასიათებს ის კარდინალური სათნოებები, რომლებიც უკვე მოვიხსენიეთ. დემოკრატიაზე ცუდი მხოლოდ ტირანიაა, მაგრამ იგი (დემოკრატია) ძალიან ადვილად დეგრადირდება და ამ უკანასკნელს ემსგავსება. პლატონი ფიქრობს, რომ სათნოებების მიმდევარი,  ზნეობრივი ცხოვრების სიკეთისა და მნიშვნელობის დანახვა და გაცნობიერება მხოლოდ კარგად აღზრდილ ადამიანებს ძალუძთ, რაც ფილოსოფიურ განათლებასაც გულისხმობს; აქედან გამომდინარე, ამგვარი ცხოვრება მხოლოდ მცირედთათვისაა ხელმისაწვდომი; მასა კი პატარა ბავშვს ჰგავს და რადგან მას კარგი და ცუდი ერთმანეთისაგან ვერ გაურჩევია, ამიტომ თავად მისთვისვეა უკეთესი, თუ ის ვინმესაგან იმართება. პლატონის იდეალური სახელმწიფოს სათავეში ბრძენი მეფე ან არისტოკრატები დგანან, ის (სახელმწიფო) მკაცრად იერარქიულია, ადამიანური ყოფის ყველა სფეროში ერევა, ხალხს ისე უყურებს, როგორც მშობელი ბავშვს, ამიტომ მისი (ხალხის) ნებით კი არ იმართება,  პირიქით, მასზე ზრუნვის სახელით მთელ სოციალურ ცხოვრებას მკაცრ რეგულაციას უქვემდებარებს. აქედან ჩანს, რომ პლატონის იდეალური სახელმწიფოს მოდელი პატრონალისტურ-ტოტალიტარულ ელემენტებს შეიცავს, რაც ცხადად აჩვენებს, რომ არსებითად ის დემოკრატიას ცუდი თვალით უყურებს, თუმცა მის ზოგიერთ დადებით მხარეზე გაკვრით მიანიშნებს.

გასეტისეული დემოკრატიის კრიტიკა უფრო ფასეულობითი ასპექტითაა მნიშვნელოვანი. გასეტი ფიქრობს, რომ საზოგადოების ზნეობრივი და მართებული სოციალური ცხოვრებისთვის აუცილებელი კულტურული ფასეულობების შექმნა და კულტივირება მხოლოდ მცირერიცხოვან სულიერ არისტოკრატიას შეუძლია, რომლებიც მიჯაჭვულნი არ არიან ამასოფლის საზრუნავს. გასეტის აზრით, აუცილებელი არაა სულიერი არისტოკრატია სოციალურს ემთხვეოდეს, თუმცა, ისტორიულად, პირველი კატეგორიის ხალხი უმეტესწილად მეორეში გვხვდება. წინა ეპოქებში სიმდიდრის ერთადერთი წყარო მამულები იყო, თუ ვაჭრობას არ გავითვალისწინებთ. სოციალური არისტოკრატია სიმდიდრეს მემკვიდრეობით იღებდა და კომერსანტებისგან განსხვავებით იძულებული არ იყო თავი შრომით ერჩინა. ასეთი მოცალეობა, სოციალური სტატუსი და სიმდიდრე მას საშუალებას აძლევდა, კარგი განათლება მიეღო, ნამდვილი ხელოვნების ნიმუშების შეძენითა და შეკვეთით დაეხვეწა გემოვნება, პიროვნულად გაზრდილიყო რელიგიური, ეროვნული და სახელმწიფოებრივი ფასეულობების წინაშე პასუხისმგებლობით. ამიტომაც სულიერი არისტოკრატია უმეტესად სოციალურისაგან ყალიბდებოდა. გასეტის აზრით, წინათ გემოვნების სტანდარტებს განათლებული, დახვეწილი გემოვნების, რელიგიური, ეროვნული და კულტურული ფასეულობებისადმი პასუხისმგებლობის მქონე მეცენატები აყალიბებდნენ. ცხადია, რომ ადრე ხელოვნების ნაწარმოებების ერთ–ერთი უმთავრესი შემკვეთი  ეკლესიაც იყო. დემოკრატიამ კი „მასათა ამბოხი“ მოიტანა. მასას საშუალება მიეცა საჯაროდ გამოეხატა აზრები, მისწრაფებები, სურვილები, თავისუფლად მიდევნებოდა საკუთარ გემოვნებას, თავი ყველაფრის კანონმდებლად და მეპატრონედ ეგრძნო, აქედან გამომდინარე (ე. ი. გასეტის მიხედვით),  დემოკრატიის დროს ეკლესია და მეცენატები ჩაანაცვლა ხალხმა,  იგი მასობრივი გახდა  და დეგრადაცია განიცადა. თანამედროვე ეპოქის ხელოვნება უმეტესწილად მეცენატების გემოვნებაზე კი არაა ორიენტირებული, არამედ პოპულარობაზე. მუსიკოსების, კინორეჟისორების, მწერლების, დიზაინერების და ა. შ. უდიდესი ნაწილი თავის ნაწარმოებს მასის, უფრო მეტიც,  თინეიჯერების  სურვილისა და მათი მოლოდინის შესაბამისად ქმნის.

ამ შემთხვევაშიც არ არის მართებული დემოკრატიის მორალური და ფასეულობითი თვალსაზრისით კრიტიკა, რადგან პლატონის და გასეტის კრიტიკის ნამდვილი ობიექტი ხალხია და არა თავად დემოკრატია. ამის წარმოჩენას დიდი მნიშვნელობა აქვს, რადგან თუ საქმეს დემოკრატია აფუჭებს, მაშინ მისი გამოსწორება სხვა პოლიტიკური წყობითაა შესაძლებელი, მაგრამ თუ ნამდვილი „დამნაშავე“ ხალხია, თუ მას უნარი არ აქვს ფუნდამენტური მნიშვნელობის მქონე ფასეულობები წარმოქმნას და შეინარჩუნოს, მაშინ ის ნებისმიერ პოლიტიკურ წყობას, მათ შორის, მონარქიას, გადაგვარებამდე მიიყვანს. როგორც ჩვენ მოგვიანებით ვნახავთ, დიდი ფრანგი მოაზროვნე ტოკვილი ფიქრობს, რომ გარკვეულ პირობებში ხალხს უნარი შესწევს, მნიშვნელოვანი სამოქალაქო ფასეულობების მატარებელი და დამცველი გახდეს; ამ დროს დემოკრატია სტაბილურია, არ ემუქრება დეგრადაცია და არსებითად განსხვავდება იმისგან, როგორადაც ის მის მოწინააღმდეგეებს წარმოუდგენიათ. ამ სამოქალაქო ფასეულობების არარსებობის შემთხვევაში კი არც მონარქიული წყობილება იქნება წარმატებული. როგორც ადრე აღვნიშნეთ, არისტოტელე სწორედ მონარქიის ტირანიაში გადაგვარების შესაძლებლობაზე საუბრობს. ამ თვალსაზრისით ძალიან ნიშანდობლივია კუბისა და ჩრდილოეთ კორეის მაგალითი. სტაბილურობის, კონსერვატიზმისა და ტრადიციული ფასეულობებისადმი ერთგულება, რომელთა გამოც მონარქისტები მონარქიას დემოკრატიაზე მაღლა აყენებენ, ჩრდილოეთ კორეასა და კუბაში ბიუროკრატიულ კოშმარად იქცა. ეს ორი ქვეყანა ფაქტობრივად სოციალისტურ–ბიუროკრატიულ მონარქიას წარმოდგენს და მათი ოდიოზური არსებობა მხოლოდ ამ ბიუროკრატიული მონარქიის გახევებულობით შეიძლება აიხსნას. მათი არსებობა, ბიუროკრატიის გარდა, ხელს არავის აძლევს.

დემოკრატიის მორალური თვალსაზრისით კრიტიკის ელემენტებს ვხედავთ ასევე ძალიან გავლენიანი თანამედროვე ამერიკელი ინტელექტუალის ნოამ ჩომსკის მრავალრიცხოვან  წიგნებსა და ლექციებში.  იგი,  ფრანკფურტის სკოლის წარმომადგენლების მსგავსად, რეალურად  კაპიტალიზმს აკრიტიკებს, რასაც მათში იწვევს სოციალური უსამართლობის, ოლიგარქიული მმართველობის, ე. წ. კონსომაციური საზოგადოების ჩამოყალიბა და ა. შ. მაგრამ აქაც საკითხავია, ამ ავტორების მიერ მითითებულ პრობლემებზე პასუხისმგებლობა თავად დემოკრატიულ პროცედურას, დემოკრატიულ ინსტიტუტებს ეკისრება თუ ეკონომიურ ფაქტორებს, რომლებიც კაპიტალიზმის ბუნებას განსაზღვრავს და მისი არსებობის აუცილებლობას წარმოშობს.

ზემოთ მოხმობილ შეხედულებებს უპირისპირდება მრავალი მოაზროვნე, რომლებიც ქრისტიანული და მორალური თვალსაზრისით ასაბუთებენ დემოკრატიის აუცილებლობას. როგორც ადრე აღვნიშნეთ, ჩვენ არც ეს პოზიცია მიგვაჩნია მართებულად.

ქრისტიანული თვალსაზრისით დემოკრატიის აუცილებლობის შესახებ საუბრობენ გამოჩენილი ამერიკელი თეოლოგი რეინოლდს ნიბური და დიდი ქრისტიანი მწერალი კლაივ ლუისი, რომლებიც ეყრდნობიან ადამიანის ბუნების დაცემულობას, როგორც ქრისტიანული ანთროპოლოგიის საფუძველს. ნიბური ადამიანში ორ ერთმანეთის საპირისპირო თვისებას გამოყოფს. პირველი ჩვენში არსებული ძლიერი მისწრაფებაა სამართლიანობისადმი. ადამიანები აღშფოთდებიან ხოლმე, როცა აშკარა უსამართლობას გადაეყრებიან, პროტესტს გამოთქვამენ და ცდილობენ, შეძლებისდაგვარად შეუწყონ ხელი სიმართლის წარმოჩენას. ნიბური ფიქრობს, რომ ეს თვისება შესაძლებელს ხდის დემოკრატიას. ამავე დროს, დაცემული ადამიანური ბუნება, უპირველეს ყოვლისა, ეგოიზმში კ6პოვებს გამოხატულებას, რაც მას სხვისი ინტერესების უგულებელყოფისა და უსამართლობისაკენ უბიძგებს. ეს კი დემოკრატიას აუცილებელს ხდის. ლუისის მიხედვით, დაცემული ადამიანური ბუნების გამო არავის შეიძლება ჰქონდეს ჭეშმარიტების სრულად ფლობის, სრულყოფილი გამოცდილებისა და ყველა გარემოების გათვალისწინების პრეტენზია. ამიტომ აუცილებელია, ადამიანმა სხვების აზრიც გაითვალისწინოს, ეს კი დემოკრატიის აუცილებლობას ნიშნავს. გადაწყვეტილების მიღებისას აქ ნიბური და ლუისი  სინამდვილეში დემოკრატიული პროცედურის აუცილებლობას ასაბუთებენ და არა დემოკრატიისა, როგორც პოლიტიკური წყობისა. ის, რომ ადამიანებს სხვისი აზრის გათვალისწინება სჭირდებათ, სულაც არ ნიშნავს, რომ ქრისტიანობას დემოკრატიული წყობის გარეშე არ შეუძლია არსებობა. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, საქმე პირიქითაა, ქრისტიანობას ყველა პოლიტიკურ წყობასთან შეუძლია თანაარსებობა და, აქედან გამომდინარე, არც ერთის აუცილებელ არსებობას არ მოითხოვს.

დემოკრატიისა და „დემოკრატიულობის“მორალური თვალსაზრისით აუცილებლობას ეხება  XX საუკუნის დასაწყისის გავლენიანი ამერიკელი ფილოსოფოსი ჯონ დიუი. დიუი აცხადებს, რომ თანამედროვე მეცნიერების, ტექნოლოგიებისა და ინდუსტრიის შთამბეჭდავმა დონემ კაცობრიობას სიმდიდრის დაგროვებისა და ბუნებაზე ძალაუფლების მანამდე არნახული, კოლოსალური შესაძლებლობა მისცა. მიუხედავად ასეთი მიღწევებისა, პლანეტის მოსახლეობის მნიშვნელოვანი ნაწილი მოკლებულია არა მარტო ბაზისურ სამედიცინო მომსახურებასა და ელემენტალური სასკოლო განათლების მიღების შესაძლებლობას, არამედ ღირსეული ადამიანური ცხოვრებისთვის აუცილებელ პირობებს. ამის მიზეზად დიუის ყველგან,  განსაკუთრებით კი ღარიბ ქვეყნებში, დემოკრატიული ინსტიტუტების განუვითარებლობა და კორუმპირებული, მოუქნელი ბიუროკრატიის არსებობა მიაჩნია. დიუი დარწმუნებულია, რომ კაცობრიობის სწორი განვითარება ჩვენი ცხოვრების ყველა სფეროს დემოკრატიზაციის, „მსოფლმხედველობრივი დემოკრატიულობის“ საფუძველზეა შესაძლებელი. აქედან გამომდინარე, იგი ასკვნის, რომ რამდენადაც ამორალურია სხვისი გაჭირვებული მდგომარეობის არად ჩაგდება, იმდენადვე ამორალური გამოდის საკუთარი შესაძლებლობის ფარგლებში ხელი არ შეუწყო დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და მსოფლმხედველობის დამკვიდრებას. ჩვენთან ზოგიერთს აღიზიანებს ამერიკელების დაჟინებული რეკომენდაციები დემოკრატიული ინსტიტუტების განვითარებასთან დაკავშირებით და ის მათი გავლენის, პოლიტიკური ჰეგემონიის მიღწევის ერთ-ერთ ინსტრუმენტად მიაჩნიათ, სინამდვილეში კი ამერიკელების უმრავლესობა დიუის და მსგავსი მსოფლმხედველობის მქონე ავტორიტეტების გავლენით არიან აღზრდილნი. უმეტესწილად სწორედ აქედან მოდის მათი სურვილი, თავიანთი ქვეყნის ძლიერება და ავტორიტეტი გამოიყენონ, რათა დედამიწაზე ცხოვრება უფრო დემოკრატიული და სამართლიანი გახდეს.

„დემოკრატიული მსოფლმხედველობის“ აუცილებლობაზე და ამ თვალსაზრისით ადამიანების მორალურ პასუხისმგებლობაზე, ცხადია, ბევრი გამოჩენილი ფილოსოფოსი საუბრობს, მე მხოლოდ ორ მათგანზე შევჩერდები. პირველია კარლ პოპერი და მეორე – ალექსის ტოკვილი. პირველი ძალიან რელიეფურად აჩვენებს, რა საშიშროებანი ემუქრება ჩაკეტილ, ანუ არადემოკრატიულ საზოგადოებას, მეორე კი არა მარტო ღრმად აანალიზებს დემოკრატიის ავ-კარგს, არამედ უჩვენებს, როგორ და რა პირობებში შეუძლია მას სწორი ფუნქციონირება, რაც ცხადია, ძალიან მნიშვნელოვანია ჩვენთვის, ისევე როგორც ყველასთვის, ვინც დემოკრატიული პოლიტიკური ცხოვრების წესს ესწრაფვის.

ავსტრიული წარმოშობის XX საუკუნის ერთ–ერთმა უაღრესად გავლენიანმა ფილოსოფოსმა კარლ პოპერმა ფაშისტური და კომუნისტური ტოტალიტარული სისტემების და II მსოფლიო ომის საშინელებათა ფონზე გამოაქვეყნა ცნობილი შრომა „ღია საზოგადოება და მისი მტრები“. ამ შრომის მთავარი აზრი სქემატურად შეიძლება ასე გადმოიცეს: ადამიანი დედამიწაზე ერთადერთი გონიერი, თავისუფალი და მორალური არსებაა. გონიერება და თავისუფლება მას საშუალებას აძლევს, ჩამოაყალიბოს საკუთარი შეხედულება ან სხვისი აზრი გაიზიაროს რაიმე საკითხთან დაკავშირებით; როგორც მორალურ არსებას კი უნარი აქვს, საკუთარი თავი გააიგივოს რაიმე იდეასთან და სიცოცხლეც გასწიროს მისთვის. ნებისმიერი სოციალური ცხოვრების ტიპი, რომელიც თავისუფალ გასაქანს არ აძლევს ადამიანის ამ უნარებს, მიუღებელია. მართებულია მხოლოდ ის სოციალური და პოლიტიკური ცხოვრების წესი, რომლითაც ადამიანებს საშუალება აქვთ თავისუფლად გამოთქვან თავიანთი შეხედულებები, თავისუფლად მოისმინონ და გაიზიარონ სხვათა ნააზრევი. ამასთან ერთად, საზოგადოების პოლიტიკური და სოციალური ყოფის განმსაზღვრელი უნდა იყოს თავად საზოგადოების თავისუფალი არჩევანი. ასეთ საზოგადოებას კარლ პოპერი „ღია საზოგადოებას“ უწოდებს. იგი ფიქრობს, რომ ღია საზოგადოების პრინციპების საწინააღმდეგო იდეოლოგიებმა ყველაზე სრულყოფილი გამოხატულება სამ უზარმაზარი გავლენის მქონე ფილოსოფოსთან ჰპოვა, ესენია: პლატონი, ჰეგელი და მარქსი.

როგორც უკვე ვნახეთ, პლატონი სახელმწიფოს პატრონალისტურ ფუნქციას ანიჭებს. მისი აზრით, იდეალურ სახელმწიფოს ბრძენი მეფე ან არისტოკრატია უნდა მართავდეს და საზოგადოება მკაცრად იერარქიულ სამ ფენად უნდა იყოს დაყოფილი. მხოლოდ ასეთი პოლიტიკური წყობა მიაჩნია პლატონს სამართლიანად, რაც მისთვის ჰარმონიისა და სულიერი ჯანმრთელობის სინონიმია. აქედან გამომდინარე, ვინც „ბრძენ მმართველს“ არ ემორჩილება, სულიერად ჯანმრთელი არაა და ამიტომ არც სახელმწიფო საქმეებში მონაწილეობის უფლება აქვს. პლატონის მიხედვით, პოლიტიკურ და სოციალურ ცხოვრებაში ადგილი მხოლოდ მას მოეძებნება, ვინც მმართველს ემორჩილება. პოპერის აზრით, შეუძლებელია ასეთი სახელმწიფო ტოტალიტარულში არ გადაიზარდოს. მართლაც, პლატონის სახელმწიფოში მკაცრი ცენზურა მოქმედებს, რომლის შეზღუდვებს თვით ჰომეროსიც და ჰესიოდეც ექვემდებარებიან. სახელმწიფოში ნებადართულია „კეთილშობილი ტყუილი“, ანუ მანიპულატორული იდეოლოგია, მკაცრად რეგლამენტირებულია სახელმწიფო ჯანდაცვის პოლიტიკა, მატრიმონული სფერო, ბავშვების აღზრდის სისტემა და კერძო საკუთრება.

ჰეგელის მიხედვით, საზოგადოების განვითარების გზას, თითოეული ადამიანის ცხოვრებას, მასზე მაღლა მდგომი მეტაფიზიკური, ლოგიკური პრინციპი განაგებს. კაცობრივი ცხოვრება აბსოლუტური სულის დინამიკის გარეგნული გამოხატულებაა. ამავე დროს, აბსოლუტური სულის ყველაზე მთავარი გამოვლინება ნაციონალური სულია, რომელიც სახელმწიფოში პოულობს სრულყოფილ გამოხატულებას. ჰეგელის აზრით, ადამიანი მაშინაა თავისუფალი, როცა აბსოლუტური სულის თანახმად მოქმედებს. რაკი აბსოლუტური სულის უმთავრესი გამოხატულება სახელმწიფოა, ამ უკანასკნელს  შეუძლია ადამიანს იძულებით მიანიჭოს თავისუფლება. ე. ი. ჰეგელის აზრით, ადამიანი მხოლოდ მაშინაა თავისუფალი, როცა  თავად ემორჩილება უსიტყვოდ სახელმწიფოს ან ის აიძულებს ამას. ბუნებრივია, რომ პოპერი აქაც დიქტატორული, ტოტალიტარული, კორპორაციული სახელმწიფოს, ანუ ფაშიზმის პერსპექტივას ხედავს.

ჰეგელისგან განსხვავებით, მარქსი ისტორიის წარმმართველ ძალას მაღალ მეტაფიზიკურ პრინციპებში კი არ ხედავს, არამედ ადამიანზე დაბლა მდგომ ეკონომიკურ ფაქტორებში. მარქსი დარწმუნებული იყო, რომ ისტორიის, კერძოდ, კაპიტალიზმის ბედის ვითომდა ცალსახად განმსაზღვრელი ეკონომიკური პრინციპების აღმოჩენა მას უფლებას აძლევდა, სისხლიანი რევოლუციები და პროლეტარიატის დიქტატურა გაემართლებინა და მათი გარდაუვალი აუცილებლობა გამოეცხადებინა.

როგორც ვხედავთ, პოპერი ფიქრობს, რომ ღია საზოგადოების პრინციპების უარყოფას, კერძოდ კი დემოკრატიისა, აუცილებლად მივყავართ ზემოთ მოყვანილი საშიში პოლიტიკური სცენარიდან ერთ-ერთამდე.

ცხადია, დიუის და პოპერის მოსაზრებები შეიცავს ელემენტებს, რომელთა უარყოფა არ შეიძლება, მაგრამ ასევე გაუმართლებელია მათი პოზიციის მთლიანად გაზიარებაც. საქმე ისაა, რომ ორივე მოაზროვნე თავად დემოკრატიას მიიჩნევს პანაცეად, ყველა პრობლემის გადაწყვეტის ერთადერთ საშუალებად. ისტორია თვალნათლივ აჩვენებს, რომ დემოკრატია მხოლოდ მაშინ ასრულებს თავის ფუნქციას კარგად, როდესაც მაღალი ფასეულობების მატარებელი სამოქალაქო საზოგადოება არსებობს. თავად დემოკრატია მხოლოდ სახელმწიფო ინსტიტუტების არსებობისა და ფუნქციონირების ფორმებს განსაზღვრავს  და ის არ შეიძლება თავად ფასეულობების წყაროდ ჩაითვალოს, რადგან მაღალი სოციალური, მსოფლმხედველობრივი ფასეულობების წყაროდ გვევლინება რელიგია, ფილოსოფია, ლიტერატურა, ზოგადად კულტურა და არა გადაწყვეტილებათა მიღების დემოკრატული პროცედურა, როგორც ასეთი. სტატიის დასაწყისში ნახსენები ფილოსოფოსები, სხვა მრავალ მოაზროვნესთან ერთად, მიუთითებდნენ, რომ დემოკრატიას სწრაფად გადაგვარების ტენდენცია ახასიათებს და ამის მიზეზი სწორედ ისაა, რომ ის თავისთავად ღირებულებათა შენარჩუნების აბსოლუტურ გარანტიას ვერ იძლევა.

ბოლოს, დაპირებისაებრ, ალექსი ტოკვილის შეხედულებებზე გადავიდეთ. მის ნააზრევში, რომელიც ძიროთადად დემოკრატიას ეხება, შეიძლება აღმოჩენილი იქნეს ზოგიერთი იმ ნაკლოვანებათაგანი, რომლებსაც ადრე ნახსენებ ფილოსოფოსებთან ვხედავთ, მაგრამ დემოკრატიის მისეული ხედვა, გარკვეული აზრით, სხვებზე უფრო ღრმა და გაწონასწორებულია. ტოკვილი, ისევე როგორც პლატონი, გასეტი და დემოკრატიის სხვა კრიტიკოსები, ხედავს, რომ ამ სახელმწიფო მმართველობის მთავარი „პრობლემა“ ხალხია, მარამ ამის გამო დემოკრატიას არ უარყოფს,პირიქით, მის აუცილებლობაზე საუბრობს, თუმცა არ ფიქრობს, რომ ისაა ყოველგვარი სიკეთის წყარო. ტოკვილი იმასაც აღნიშნავს, რომ დემოკრატიას სხვა სამოქალაქო ინსტიტუციების გარეშე არსებობა არ შეუძლია, ანუ მიაჩნია, რომ მისი სწორად ფუნქციონირების ერთადერთი გზა სამოქალაქო საზოგადოებაში, ანუ ხალხშია და არა მხოლოდ დემოკრატიულ კონსტიტუციასა და კანონებში.

თუ ტოკვილის წარმომავლობასა და ოჯახურ ისტორიას გავითვალისწინებთ, მისი დემოკრატიით გატაცება უცნაურად მოგვეჩვენება. იგი უაღრესად არისტოკრატულ ოჯახში დაიბადა, მაგრამ მისი მშობლები რობესპიერის ტერორმა შეიწირა. იგი, სხვა ფრანგი არისტოკრატების მსგავსად, ჯერ იძულებით ემიგრაციაში ცხოვრობდა, შემდეგ კი საფრანგეთში დაბრუნდა და რესტავრაციის პერიოდში უაღრესად ანტიდემოკრატიულ, როიალისტურ გარემოში ცხოვრობდა და მოღვაწეობდა. საფრანგეთის მეფემ ახალგაზრდა ტოკვილი ამერიკაში,  დიპლომატიურ სამსახურში გაამწესა. იგი ამბობს, რომ მან იქ ამერიკაზე მნიშვნელოვანი რამ აღმოაჩინა, რაშიც დემოკრატიას გულისხმობდა. ტოკვილი დემოკრატიას პროვიდენციულ აუცილებლობად მიიჩნევს. იგი ფიქრობს, რომ ღმერთი კაცობრივ ისტორიას თანასწორობის ეტაპობრივი განხორციელებისკენ წარმართავს და ამ პროცესის წინააღმდეგობის გაწევა შეუძლებელია. ტოკვილის მიხედვით, ადამიანების ცხოვრებას ორი უმთავრესი ძალა წარმართავს და ესენია - თანასწორობისა და თავისუფლებისაკენ სწრაფვა. თუ ადამიანებს შორის ქონებრივი განსხვავება განსაკუთრებით თვალშისაცემი არაა, მაშინ ხალხი ერთნაირად სცემს პატივს ორივეს, მაგრამ თუ თავისუფალი ეკონომიკური საქმიანობის მიერ შექმნილი შესაძლებლობების გამოყენებით მოსახლეობის მცირე ნაწილი დიდ სიმდიდრეს აგროვებს უმრავლესობასთან შედარებით, მაშინ ამ უკანასკნელს სურვილი უჩნდება, საკუთარი თავისუფლების დიდი ნაწილი ცენტრალურ ხელისუფლებას გადასცეს, რათა მან, რეგულაციების შემოღებით, განსაკუთრებულად ენერგიული და გამორჩეული თვისებების მქონე უმცირესობას ძალიან გამდიდრების, სხვებისაგან მკვეთრად გამორჩევის საშუალება წაართვას. ტოკვილის აზრით, უმრავლესობას თანასწორობის სახელით შეუძლია საშინელი ტირანია დაამყაროს, შეზღუდოს და გასაქანი არ მისცეს მას, ვინც მასისგან განსაკუთრებული უნარით გამოირჩევა. ამრიგად, ტოკვილი  თანასწორობის მექანიზმად დემოკრატიას უფრო მიიჩნევს, ვიდრე თავისუფლებას. რუსეთში სტალინის პოპულარობა, სხვა ქვეყნებში კაპიტალიზმისადმი კრიტიკული დამოკიდებულების ზრდა და სოციალისტური ტენდენციების გაძლიერება, ტოკვილის შეხედულებების საფუძვლიანობაზე შეიძლება მიუთითებდეს. ბევრი ფიქრობს, რომ სოციალიზმის დროს, როცა ცენტრალიზებული სახელმწიფო აპარატი ყველაფერს აკონტროლებს, ადამიანების შესაძლებლობები იზღუდება, ყველა ერთნაირად ღარიბია და ამას ამჯობინებენ ინდივიდუალურ თავისუფლებას, რომელიც, მათი აზრით, მოსახლეობის მცირე ჯგუფს სხვების ხარჯზე გამდიდრების საშუალებას აძლევს.

როგორც ვხედავთ, ტოკვილი დემოკრატიის დეგრადაციის პროცესის უმთავრეს ფაქტორად ცენტრალური ხელისუფლების გაძლიერებას მიიჩნევს. აქედან გამომდინარე, იგი ფიქრობს, რომ დემოკრატიის გადარჩენა ისევ ხალხს, სამოქალაქო საზოგადოებას შეუძლია და არა – როგორც ბევრს შეცდომით მიაჩნია – თავად სახელმწიფო ინსტიტუტებს, წინასაარჩევნო დაპირებებსა და პოლიტიკურ ლიდერებს.

იმისთვის, რომ დემოკრატია უმრავლესობის ტირანიად არ გადაიქცეს და თავისუფლებას არ დაემუქროს, ტოკვილი რამდენიმე საშუალებას (expedient) გვთავაზობს. ცხადია, ცენტრალური ხელისუფლების უკიდურესად გაძლიერებას ხელს ადგილობრივი მმართველობა და, სადაც ამის გაკეთება მიზანშეწონილია, ქვეყნის ფედერალური მოწყობა უშლის ხელს. ტოკვილი ფიქრობს, რომ ქვეყნის მართვაში რაც შეიძლება ბევრი ხალხი უნდა იღებდეს მონაწილეობას, რადგან აქტიური პოლიტიკური ცხოვრება ადამიანში პასუხისმგებლობას, პატრიოტიზმს, დამოუკიდებლობის სურვილს, თავისუფლების სიყვარულს და სხვა სამოქალაქო სათნოებების ჩამოყალიბებას უწყობს ხელს. ამის მიღწევა კი მხოლოდ კარგად განვითარებული ადგილობრივი მმართველობის ტრადიციის დროსაა შესაძლებელი. ტოკვილი უზარმაზარ როლს ასევე ადვოკატების ინსტიტუტსა და სახელმწიფოსაგან დამოუკიდებელ სასამართლოს ანიჭებს, რადგან ფიქრობს, რომ მხოლოდ სასამართლოსა და ადვოკატებს შეუძლიათ ცალკეული პიროვნების თავისუფლებისა და ინტერესების დაცვა მასის და სახელმწიფოს ძალადობისგან. ადვილი მისახვედრია, რომ ტოკვილი დიდი მნიშვნელობას ანიჭებს დამოუკიდებელ პრესას, რადგან ის ძალიან ეფექტური საშუალებაა ხელისუფლების გასაკონტროლებლად. ტოკვილი ასევე ფიქრობს, რომ ძლიერი რელიგიური რწმენისა და ეკლესიის გარეშე შეუძლებელია მაღალი სულიერი და კულტურული ღირებულებების შენარჩუნება, რადგან მასას, უმეტესწილად, მატერიალური ფასეულობებისა და ყოველდღიური კომფორტისადმი აქვს მიდრეკილება. ამავე დროს, იგი ეკლესიის სახელმწიფოსაგან გამიჯვნას მოითხოვს, წინააღმდეგ შემთხვევაში,  მეორემ პირველის ავტორიტეტი შეიძლება საკუთარი ძალაუფლების განსამტკიცებლად გამოიყენოს. დაბოლოს, ტოკვილი განსაკუთრებულ როლს ანიჭებს კერძო, არასამთავრობო „ასოციაციებს“, ანუ ორგანიზაციებს. იგი ფიქრობს, რომ მაღალი რელიგიური, ეროვნული, კულტურული და სხვა ღირებულებების მნიშვნელობის დანახვა და მათით დაინტერესება ერთეულებს ძალუძს და არა მასას. იგი ასევე ფიქრობს, რომ ამ ფასეულობების დაცვა სახელმწიფოზე უკეთ არასამთავრობო ორგანიზაციებს შეუძლია. ასევე ფიქრობდა ილია ჭავჭავაძეც. ილია ხედავდა, რა მნიშვნელობა ჰქონდა ქართველებისთვის წერა–კითხვის ცოდნას და ამიტომაც დააარსა „ქართველთა წერა–კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოება“, რომელიც, ცხადია, არასამთავრობო ორგანიზაცია იყო. ილია სახელმწიფოსაგან კი არ ელოდებოდა ამის გაკეთებას, არამედ თვითონ იღებდა უშუალო მონაწილეობას დამოუკიდებელი გაზეთის, ქართული თეატრის, სათავადაზნაურო ბანკის და ა. შ. დაარსებაში. ილია კარგად ხედავდა, რომ ნორმალური საზოგადოებრივი ცხოვრება შეუძლებელია სამოქალაქო საზოგადოების გარეშე, რომლის ერთ–ერთი უმნიშვნელოვანესი ინსტრუმენტი სწორედ არასამთავრობო ორგანიზაციებია. ამ ორგანიზაციების მნიშვნელობის სწორი შეფასება და მისი ეროვნული ინტერესების შესაბამისად გამოყენება თანამედროვე ქართველების მოვალეობაცაა. დასავლეთმა დემოკრატიული მმართველობის ხანგრძლივი 
გამოცდილების საშუალებით კარგად დაინახა ადგილობრივი მმართველობის, თავისუფალი სასამართლოსა და პრესის, ინსტიტუციურად მკვეთრად გამიჯნული სახელმწიფოსა და ეკლესიის და არასამთავრობო ორგანიზაციების თავისუფლად ფუნქციონირების გადამწყვეტი მნიშვნელობა დემოკრატიის სწორად წარმართვისთვის, რომლის ბოლომდე გაცნობიერება ყველა ქართველის მოვალეობაცაა.

 

წაკითხულია
18276
ელ. ფოსტის გაგზავნა

ამავე ავტორის სხვა სტატიები არ მოიძებნა


ბლოგი

„კაპიტალი განსაზღვრავს წარმოებით ურთიერთობებს,“ – კარლ მარქსის ამ ზეცნობილი ფრაზით გილოცავთ კაპიტალიზმის კრიტიკოსებს თქვენი კერპის 200 წლის იუბილეს, და მსურს განვავრცო, რომ იდეოლოგიური განსხვავების მიუხედავად, არა თუ ვეთანხმები, მეტიც, მიმაჩნია, რომ სწორედ კაპიტალი უდევს საფუძვლად არა მხოლოდ წარმოებით, არამედ ნებისმიერი სახის ურთიერთობას სოციუმში, რომელიც პროგრესსა და განვითარებაზეა ორიენტირებული.

2019 წლამდე გადადოს საპენსიო რეფორმის დაწყება და მოამზადოს წინაპირობები კონსერვატიული (და არა სოციალურ-ლიბერალური) მოდელის შემოღებისთვის, იმ დათქმით, რომ დაგროვებითი და საბაზისო პენსიების სქემები ყოველთვის ერთმანეთის პარალელურად იარსებებს

40-წუთიანი დამქანცველი ჯანჯღარის შემდეგ, მწვერვალზე სრულიად ახალი, თვალუწვდენელი სივრცე გადაიშალა ჩვენს თვალწინ, როდესაც სოფელ გოგაშენში ამოვაღწიეთ

ახალქალაქს მორიგი დაგეგმილი ტრენინგის ფარგლებში ვესტუმრეთ. ამ ნაყოფიერ მიწაზე მშრომელი ფერმერები ცხოვრობენ. სწორედ აქ მოდის ქართულ ბაზარზე არსებული კარტოფილის, ბოსტნეულისა და მარცვლეულის დიდი ნაწილი. ბოლო პერიოდში ჩვენ მიერ ჩატარებული ტრენინგებიდან ეს შეხვედრა ყველაზე ინტერაქციული აღმოჩნდა. გამაკვირვა მათმა ცხოველმა ინტერესმა სიახლისადმი. ისინი მაქსიმალურად ცდილობდნენ მათთვის საინტერესო საკითხზე მიეღოთ რაც შეიძლება მეტი ინფორმაცია.

გასულ კვირას მაკედონიაში ნაციონალისტურად განწყობილ ადამიანთა ჯგუფი პარლამენტშიშეიჭრა. 200-კაციანი ბრბო, რომელთა შორისნიღბიანი მამაკაცები იყვნენ, სასტიკად გაუსწორდაწამყვანი მაკედონიური ოპოზიციურიპარტიის და ეთნიკური ალბანელების პარტიის ლიდერებს, მათ შორის ქალბატონს. ეს ორი პარტია აპირებდა ახალი უმრავლესობის შექმნას მაკედონიის პარლამენტში, რომლის სპიკერად ეთნიკურად ალბანელი პოლიტიკოსი აირჩიეს. პარლამენტში შეჭრილები, რომლებიც ქვეყნის ყოფილი პრემიერ-მინისტრისმომხრეები იყვნენ, ამ ფაქტის ასეთი სისხლიანი გზით ჩაშლას ცდილობდნენ.

მარტვილის რაიონის გამგებლის მოადგილე ყველაზე ძლიერ ოპონირებას გვიწევდა. მისი პირველივე ქმედება „ჰაკა“-ს ჰგავდა, რომელსაც გააფთრებული ახალზელანდიელი მორაგბეები მოწინააღმდეგე გუნდის მორალურად გასატეხად იყენებენ.

კონფლიქტის დაწყებიდან მეექვსე წელს ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა ჩაურევლობის პოლიტიკა დაარღვია და ასადის რეჟიმის წინააღმდეგ იერიში პირველად 7 აპრილს, გამთენიისას მიიტანა.

ესტონური წარმატებული პოტიკის მაგალითების მოძიება შესაძლებელია თითქმის ნებისმიერ სფეროში, დაწყებული სახელმწიფო მმართველობიდან, დამთავრებული განათლების პოლიტიკით.

უცხო ქვეყნების კანონებისა თუ რეფორმების კოპირება განვითარების ერთი-ერთი პოპულარული და საქართველოშიც ხშირად გამოყენებადი რეცეპტია. ლოგიკა მარტივია - „საჭირო არ არის ველოსიპედის ახლიდან გამოგონება“. თუმცა, ეს მიდგომა ხშირად არ ამართლებს.

ევროკავშირთან სავაჭრო სივრცის გაფართოების შედეგად ყველა მოსალოდნელი დადებით ეფექტი მიიღწევა გრძელვადიან პერიოდში (5-10 წელიწადი), ხოლო ხარჯების გაღება გვიწევს დღეს, რათა შესაბამისობაში მოვიდეთ ევროკავშირის კანონმდებლობასთანდა საბაზრო მოთხოვნებთან. ისედაც დაძაბულ სოციალურ და პოლიტიკურ ფონზე ამან შესაძლოა საფრთხე შეუქმნას რეფორმების წარმატებით განხორციელებას. შესაბამისად, დაახლოების პროცესი უნდა იყოს თანმიმდევრული და პრიორიტეტები გათვლილი ისე, რომ ბიზნესს ჰქონდეს ზრდის სტიმული; ასევე, მნიშვნელოვანია ექსპორტზე ორიენტირებული დარგების კონკურენტუნარიანობის ამაღლება წახალისდეს. მეორე მხრივ, საქართველოში ევროკავშირის სტანდარტების დანერგვა მეწარმეობასა და ზოგადად ქვეყნის საინვესტიციო სივრცეში პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების მოზიდვას და ევროპულ ბაზარზე წვდომას ხელს შეუწყობს. DCFTA-ს სარგებლის სრულად ასათვისებლად, ასევე, აუცილებელია სამუშაო ძალის ბაზრის ცვლილება, რომელიც ამჟამად თავმოყრილია ძირითადად დაბალმწარმოებლურ დარგებში.

მე ძალიან კარგად არ ვიცნობ მაგამედ სარიევს. მაქსიმუმ ორჯერ შევხვედრივარ, პირველად მარნეულში და მეორედ ერთი კვირის წინ გარდაბნის მუნიციპალიტეტში ამჯერადაც ევროკავშირთან სავაჭრო ხელშეკრულების (DCFTA) შესაძლებლობების შესახებ ტრეინინგზე. მაგამედი არც ოლიმპიური ჩემპიონია და მისი ფოტოები არც საჯარო თავშეყრის ადგილებშია გამოფენილი, თუმცა ის რომ საუკეთესო მოქალაქეა, ამ ფაქტს წყალი არ გაუვა!

კეთილდღეობის ეკონომიკის ერთ-ერთი პრინციპია, რომ ზოგიერთ გადასახადს შესაძლოა უკუგავლენა ჰქონდეს ინდივიდების მოტივაციაზე- შექმნან დოვლათი. თუმცა, თუ გადასახადებიდან მიღებული თანხა საკმარისი არ არის ხარისხიანი ინფრასტრუქტურისა და საჯარო სერვისების დასაფინანსებლად, ამანაც შეიძლება დააზარალოს ეკონომიკა.

ინსტიტუტების განვითარებას არა მარტო პროფესიონალების, პოლიტიკური და ეკონომიკური ელიტების სწორად მიმართული შრომა და გადაწყვეტილებები, არამედ მოსახლეობის დამოკიდებულებებისა და ფასეულობების შეცვლაც სჭირდება.

ფერმერებთან ჩვენი შეხვედრის დროს სულიად მოულოდნელად აღმოვაჩინეთ მსმენელებს შორის ორი “თინეიჯერი” ბიჭი; მომავალი ფერმერები მამასთან ერთად გამალებით იწერდნენ პრეზენტაციის დროს მიწოდებულ ყველა ინფორმაციას თაფლის წარმოების არსებული შესაძლებლობების, პრობლემებისა და გამოწვევების შესახებ.

მას შემდეგ, რაც საქართველომ დამოუკიდებლობა მოიპოვა, მთავრობები, პოლიტიკური პარტიები, ექსპერტები, თუ იდეოლოგები გვპირდებიან საქართველოს ეკონომიკურ გაბრწყინებას, რეცეპტად კი ბორჯომის გაყიდვიდან დაწყებული დაბალი გადასახადებით დამთავრებული არაერთ იდეას თუ თეორიას ასახელებენ. ასე გრძელდება 25 წელია და, მართალია, 90-იანი წლების სიდუჭირიდან მოსახლეობის დიდი ნაწილი გამოვიდა, გაბრწყინებამდე ჯერ კიდევ ბევრი გვიკლია.

გუგენჰაიმში აგნეს მარტინმა, MoMA-ს თანამედროვე ხელოვნების ფილიალმა (PS1) ნიუ-იორკში, ჩიკაგოს ხელოვნების ინსტიტუტმა და ჩიკაგოს თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმმა კიდევ ერთხელ დამარწმუნა, რომ არ არსებობს გამოხატვის უღირსი საგნები, აღქმები, მოვლენები თუ ამ მოვლენების ინტერპრეტაციები.

სამი წლის წინ ამერიკელმა ჟურნალისტმა ენ ბერნარდმა National Geographic-ისთვის მომზადებულ რეპორტაჟში შემდეგი სიტყვები დაწერა: „თუ დაეცემა დამასკო, დაეცემა სირიაც.“ ომის დაწყებიდან, თითქმის, ექვსი წლის თავზე პრეზიდენტ ბაშარ ალ-ასადის ციტადელად ქცეული სირიის დედაქალაქი გადარჩა, ხოლო ალეპომ, სიდიდით მეორე უძველესმა ქალაქმა და ომამდელი სირიის ბიზნესცენტრმა, დაცემა 2012 წლიდან (სამოქალაქო ომის დაწყებიდან ერთ წელიწადში) დაიწყო, თუმცა, მაინც ბევრს გაუძლო გარდა რუსეთის ავიაიერიშისა.

ციდან ალბათ ყველაზე კარგად ჩანს გერმანული რაციონალიზმი, მიწის და განახლებადი ენერგიიის ათვისება (გუშინ მხოლოდ მიუნხენიდან ფრანკფურტამდე მგზავრობისას 500-ზე მეტი ქარის წისქვილი დავთვალე), ტყის ფართობების და სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების ეს რაღაც განსხვავებული სიმეტრიით მონაცვლეობა და, მთლიანობაში, ეს განსხვავებულად დავარცხნილი რელიეფი.

გაძვირებული საიმპორტო ავტომობილების ფასი (გამოწვეული აქციზის ზრდით), სავარაუდოდ, გაახანგრძლივებს საქართველოში არსებული ავტომობილების „ექსპლუატაციის“ ვადას. შესაბამისად, ტექნიკური შემოწმების შემოღების ვადებისა და პირობების გაურკვევლობის პირობებში, შესაძლოა, ტექნიკურად არც ისე სახარბიელო მგომარეობაში მყოფმა ქართულმა ავტოპარკმა გაიხანგრძლივოს მავნე აირებისა და უსიამოვნო ინდუსტრიული ხმების „გამობოლქვის“ პერიოდი.

В шестидесятые годы прошлого века Ферруччо получил от продажи тракторов бόльший доход, чем планировалось, и исполнил свою мечту: поставил в свой гараж новенькую «феррари». Вторая часть этой истории намного интереснее. «Феррари» не оправдала ожиданий Ферруччо. Ферруччо, не раздумывая, явился прямо к Энцо Феррари, чтобы обсудить недостатки машины, он высказал свое мнение и предложил помощь в решении проблем...

გასული საუკუნის სამოციან წლებში ფერუჩომ ტრაქტორების გაყიდვით დაგეგმილზე მეტი შემოსავალი მიიღო და ოცნებაც აისრულა: საკუთარ ფარეხში ახალთახალი «ფერარი» დააყენა. ამ ისტორიის მეორე ნაწილი გაცილებით საინტერესოა.

სადღეგრძელოებზე ჩემმა ბლოგმა იმაზე გაცილებით მეტი ვნებები და კონტრასტული რეაქციები გამოიწვია, ვიდრე ველოდი: მკვეთრად უარყოფითი ძირითადად უფროსი თაობის მხრიდან და მკვეთრად დადებითი ახალგაზრდა და საშუალო ასაკის ხალხის მხრიდან. მკვეთრად უარყოფითი დამოკიდებულების მქონე ადამიანებმა დაიწყეს პირადად ჩემი და ჩემი ქართველობის ლანძღვა კომენტარებში თუ პირად მიმოწერაში, ხოლო მკვეთრად დადებითი დამოკიდებულების მქონე ადამიანებმა -- ჩემი ქება მაღალი მოქალაქეობრივი თვითშეგნების გამო, რამაც გადამაწყვეტინა მეთქვა (ამჯერად უკვე საბოლოოდ), რატომ არ ვეთანხმები არცერთ მხარეს. როცა ვნებები დუღს, როგორც ამბობენ, ჭეშმარიტება ორთქლდება (არა, იმის თქმა არ მინდა, რომ მე ვიცი ჭეშმარიტება).

ბოლო შვიდი წელია ქართულ სუფრაზე არ ვყოფილვარ, სანამ გუშინ ძირითადად ახალგაზრდებისგან შემდგარ ჯგუფთან ერთად არწივის ხეობაში და ხორნაბუჯზე ლაშქრობის შემდეგ ერთ რესტორანში მათთან ერთად არ აღმოვჩნდი. მოკლედ, ამ ადამიანების ასაკმა და განათლებამ მაფიქრებინა, რომ ეს ხალხი არ დალევდა იმ სადღეგრძელოებს, რის გამოც ქართულ სუფრებს გავურბივარ. მოლოდინი არ გამართლდა. ამ სუფრაზეც შეისვა „საქართველოს გაუმარჯოს”, ჩვენი სიყვარულის (იგულისხმება სუფრაზე მსხდომნი), მეგობრობის და ხვალინდელი დღის სადღეგრძელოები. ამ სადღეგრძელოებს გვთავაზობდა ერთ-ერთი ჩვენი თანამოლაშქრე ბიჭი, რომელმაც თქვა მე თამადა არ ვარო, თუმცა ტრადიციული თამადისგან მხოლოდ იმით განსხვავდებოდა, რომ დალევას არ გვაძალებდა.

პანკისი - სტერეოტიპების მსხვერპლი ულამაზესი კუთხე

გამარჯობა, მინდა ეს ბლოგი დავწერო ქართული მატყლის პრობლემაზე და თხრობა დავიწყო ახლო წარულიდან, ასევე გაგაცნოთ მატყლის პრობლემის მოგვარების უელსური მოდელი.

უიმედო და არაინფორმირებული გურულები 6 ივლისს ლანჩხუთის მინუციპალიტეტის სოფელ ჯურუყვეთში ვნახე. არაინფორმირებული ევროინტეგრაციის პროცესებზე, უიმედო თავიანთი სოციალური მდგომარეობით.

აბორტის უფლება ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი პოსტულატია ადამიანის უფლების კონვენციაში. გაეროს CEDAW-ს კომიტეტის დეკლარაციაში წერია: „გაეროს წევრმა ქვეყნებმა ხელი უნდა შეუწყოს ჯანდაცვის სფეროში ქალის მიმართ ყველანარი დისკრიმინაციის აღმოფხვრას, ქალის და კაცის უფლება თანაბრად უნდა იყოს დაცული და ქალებს უნდა ქონდეთ წვდომა ჯანდაცვის სერვისებზე, ოჯახის დაგეგმარების ჩათვლით“.

Brexit -ის მოწინააღმდეგები მოსახლეობას აფრთხილებდნენ უპირატესად ეკონომიკური შედეგების თაობაზე: ბრიტანეთის ფინანსთა სამინისტროს პროგნოზით, Brexit-ის შემდგომ ყოველი ბრიტანული ოჯახი 4300 ფუნტს დაკარგავს წელიწადში 2020 წლისათვის იქნება სავარაუდოდ, 100 მილიარდი ფუნტის ეკონომიკური ზარალი. 950 000 სამუშო ადგილს შეექმნება საფრთხე. პროფესიული გაერთიანებების ვარაუდი უფრო დრამატულია: 4 მილიონი სამუშაო ადგილი საფრთხის ქვეშაა, განსაკუთრებით კი, ექსპორტთან დაკავშირებულ სფეროებში, საავტომობილო და ქიმიურ ინდუსტრიაში. ბევრი ფირმა კონტინენტურ ევროპაში გადავა. შემცირდება პირდაპირი ინვესტიციები.

ბატონი სერგო ქალაქ თელავიდან თან რეალური პიროვნებაა და თან კრებითი სახელია იმ ადამიანებისა, რომლებიც ევროინტეგრაციის მიმართულებით ინფორმაციულ შიმშილს განიცდიან.

გერმანიაში მმართველი კოალიციის პარტიების: CDU -სა და CSU- ს ცალკეული პოლიტიკოსები სკეპტიკურად არიან განწყობილნი, რამდენად გონივრულია საქართველოსთვის ვიზალიბერალიზაციის მინიჭების თაობაზე ევროკომისიის გეგმა. მათ არგუმენტად მოჰყავთ ქართული კრიმინალური დაჯგუფებების მზარდი მასშტაბი და გავლენები ევროპაში, ამასთან, საქართველოს მოქალაქეების მიერ ლტოლვილის სტატუსის ბოროტად გამოყენების ტენდენციად ქცეული ფაქტები. ეს არგუმენტები რეალობაში საფუძველს მოკლებული როდია, მაგრამ სწორედ ამ თემის წამოწევა საქართველოს სახელმწიფოსათვის ეგზისტენციალურად მნიშვნელოვანი საკითხის გადამწყვეტ ფაზაში აღაშფოთებს ქართულ საზოგადოებას:

„სურსათის უვნებლობა ევროკავშირმა რომ არ მოგვთხოვოს, ისე არ უნდა გვქონდეს“? - ეს რეპლიკა მესტიაში ჯერ კიდევ “გაუხურებელი” ტრენინგის მიმდინარეობის დროს ადგილობრივმა ზაზა დევდარიანმა “გვესროლა”.

პილოტმა დაშვება გამოაცხადა. ქვევით თვალი მომჭრა აღმოსავლეთსა და უდაბნოს კლიმატისთვის უჩვეულო სიმწვანემ, რომელიც თელ-ავივის აეროპორტის ზოლამდე მთელი 20 წუთის განმავლობაში არ დასრულებულა. გაოცებამ დროებით გადამავიწყა „აირზენას“ ღარიბული, უგემური მენიუ და ლამაზი, მაგრამ უჟმური და მოძველბიჭო სტიუარდესა. - ყვავის ყველაფერი, - მითხრა სიამაყით გვერდით მჯდომმა შუახნის მამაკაცმა, რომელიც საქართველოდან ისტორიულ სამშობლოში ღრმა ბავშვობაში გადასახლდა.

ცოტა ხნის წინ გავრცელდა ინფორმაცია "ჩერნომორენერგოს" დირექტორის, ასლან ბასარიას განცხადების შესახებ, რომელსაც ენგურჰესის დირექტორის ლევან მებონიაც ადასტურებს და რომლის მიხედვით ენგურჰესის მიერ გამომუშავებული არცერთი კილოვატი ამ ეტაპზე საქართველოს არ მიეწოდება და მთლიანად აფხაზეთს მიაქვს, ხოლო ზამთრისა და გაზაფხულის პერიოდში წაღებული ელექტროენერგიის რაოდენობა გამომუშავებულის 80%-ს შეადგენს.

არავის უკვირს ის ფაქტი, რომ რადიკალური ისლამის წარმომადგენელები მკაცრად აკრიტიკებენ დემოკრატიას, რადგან ის შარიათის სულთან შეუთავსებელ პოლიტიკურ პრაქტიკად, ზნეობრივი გარყვნილებისა და ქაოსის წყაროდ მიაჩნიათ. საკვირველი ისაა, რომ დემოკრატიას რელიგიის სახელით ქრისტიანებიც არ წყალობენ.

გასული წლის ბოლოს საქართველოს გაზმომარაგების გაზრდის საკითხმა არათუ აქტუალურობა შეიძინა, არამედ გადააჭარბა ყველანაირ მოლოდინს და უკვე ერთგვარ მძაფრსიუჟეტიან სერიალად იქცა “გაზპრომის” მთავარ როლში მონაწილეობით.

ქართველ მორწმუნეთა და სასულიერო პირთა გარკვეულ წრეში სიტყვა „ლიბერალიზმი“ ძალიან უარყოფითი რენომეთი სარგებლობს. ჩემი აზრით, ამას სამი უმთავრესი მიზეზი აქვს. პირველი, ესაა რუსული რელიგიური ლიტერატურა, რომლებიც „რომის მესამე იმპერიის“ სულისკვეთების მქონე ავტორების მიერაა დაწერილი, რომლებსაც ყველანაირი ლიბერალური აზრი, რომელიც ეჭვის ქვეშ აყენებს რუსული იმპერიის მართლმადიდებლურ მისიას, თავად მართლმადიდებლობის საწინააღმდეგო ძალად მიაჩნიათ; მეორე, ზოგიერთი ლიბერალის აგრესიული, ანტიეკლესიური პოზიცია, რომელიც სულაც არ გამომდინარეობს კლასიკური პოლიტიკური ლიბერალიზმის ბუნებიდან და აქედან გამომდინარე, თავად ამ ლიბერალის ბრალია და არა ლიბერალიზმის; მესამე, ზოგადად ლიბერალიზმის მოწინააღმდეგენი კარგად არ იცნობენ კლასიკური, პოლიტიკური ლიბერალიზმის ბუნებას.

ახალციხის რაიონში მცხოვრებ ერთ-ერთ მეფუტკრეს, რომელიც ევროპაში ქართული თაფლის ექსპორტისთვის საჭირო მოთხოვნებზე ინფორმაციას ეძებდა, სურსათის ეროვნულ სააგენტოში "ურჩიეს", რომ ევროკავშირში თაფლის შეტანაზე ფუჭ ოცნებას თავი დაანებოს და ცოტა უფრო პრაგმატულ-მიწიერი საქმით დაკავდეს.

ახლო აღმოსავლეთსა და სირიაში შექმნილი ვითარება შედეგია ცივილიზაციურ - რელიგიური კონფლიქტების გაღვივების, რომლებიც ემყარება საუკუნეების მანძილზე ჩამოყალიბებულ ეთნო-რელიგიურ რწმენებს და რომელთა გაღვივება ხდება გლობალური და რეგიონული პროცესების ფონზე.

კოლონიალიზმის ეპოქაში ევროპელები ცდილობდნენ ანდებში ოქროს ქალაქისთვის მიეგნოთ, მაგრამ ელდორადოც და ინკების პაიტიტიც მხოლოდ ლეგენდად დარჩა, ისევე როგორც საყდრისის 5-ათასწლოვანი მაღარო, რომლის შესახებაც უკვე ვეღარაფერს შევიტყობთ.

ხანგრძლივი დავა ე.წ. მოსმენების კანონთან დაკავშირებით დასრულებულია, ვეტოც დაძლეულია და დიდი ძმაც მზადყოფნაშია, რომ მუდამ გვიყუროს, გვისმინოს და განაჩენი გამოიტანოს.

მრავალი ქვეყნის გამოცდილების მიხედვით, სწორედ სადაზღვევო სფეროა ის სეგმენტი, რომელსაც შეუძლია რომ თავისი შემოსავლებიდან საგზაო უსაფრთხოებისთვის დაფინანსება გამოყოს და ეს თანხა ტრანსპარენტულად დახარჯოს გზების კეთილმოწყობასა და საგზაო უსაფრთხოებაზე მიმართულ სხვა კონკრეტულ პროექტებზე.

პირველად გადავწყვიტე ნახევრად პირადული და შეიძლება ცოტა არ იყოს თვითმაამებლური ჩანაწერის გასაჯაროება

უჩა სეთური, ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტის (IDFI) ექსპერტი

"მორიგი ბლეფი" - ასე აფასებდნენ დღეს პროგრამას "აწარმოე საქართველოში"

სტრატეგიულად მნიშნელოვანი გეოგრაფიული მდებარეობის გამო საქართველოს მთელს კავკასიაში და მის ფარგლებს გარეთაც საკვანძო სატრანზიტო ფუნქცია აკისრია. ამის გამო, სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურის და სატრანსპორტო საშუალებების გაუმჯობესება აუცილებელი წინაპირობაა ქვეყნის ეკონომიკური და სოციალური განვითარებისთვის.

ევროპასთან ასოცირების შესახებ შეთანხმებაში განსაკუთრებული ყურადღება ექცევა სატრანსპორტო საშუალებების უსაფრთხოების პირობების დაცვას: ავტომობილის გამართულობას, მძღოლების კვალიფიკაციას და მათ მიერ სამუშაო და დასვენების საათების მკაცრ დაცვას.

ერთხელ ერთმა ჩემმა ნაცნობმა ჟურნალისტმა, რომელიც შარშან კოლუმბიის უნივერსიტეტის ტრენინგზე გავიცანი, სოციალურ ქსელ Twitter-ზე დაწერა, რომ ამერიკის შეერთებული შტატების მადლობელია, რადგან მან, ნეპალელი ემიგრანტების შვილმა, მისი წილი ამერიკული ოცნება უკვე აიხდინა.

ადვოკატირება

შეხვედრა საღამოს 6 საათზე , www.eugeorgia.info-ს ოფისში დავნიშნეთ. ჩვენი ჯგუფი პირველად უნდა შეხვედროდა ახალციხის რაიონში, სოფელ ანდრიაწმინდაში მცხოვრებ მეყველეს - გალინა ინასარიძეს და მის შვილს - რუსლანს. თავდაპირველად, შეხვედრის მიზანი ერთმანეთის გაცნობ

"კვლევითი ჟურნალისტიკის და ადვოკატირების ცენტრი" ახორციელებს პროექტს, რომლის ფარგლებშიც ვეხმარებით მცირე და საშუალო ბიზნესს

რჩეული სტატიები

ამერიკული ლურჯი მოცვი, რომელიც გურიისა და აჭარის მაღალმთიანეთის კლიმატურ პირობებს კარგად შეეგუა, უნიკალური თვისებების გამო მსოფლიო ბაზარზე დიდი მოთხოვნით სარგებლობს. საქართველოში მოყვანილი 12 ტონა ლურჯი მოცვი დიდი ბრიტანეთის ბაზარზე წელს პირველად შევიდ

ევროკავშირის წარმომადგენლებმა საქართველოში თაფლის წარმოების ინდუსტრია შეამოწმეს და მიიჩნიეს, რომ სწორედ თაფლია ის ერთ-ერთი სტრატეგიული პროდუქტი, რომელსაც თხილისა და ღვინის კვალდაკვალ ევროკავშირის ბაზარზე შესვლის რეალური პერსპექტივა აქვს.

ევროკავშირში 1 კგ ბიო ჟოლოს საცალო ფასი 100 ევროს აჭარბებს, თუმცა, როცა კენკრის ბაღის გაშენება გადაწყვიტა, გიორგი კორელი, ძირითადად, მაინც ადგილობრივი ბაზრით მოიხიბლა. როგორც ახალგაზრდა ფერმერი ამბობს, ჟოლო საქართველოში საკმაოდ მოთხოვნადი პროდუქტია და ყოვ

მეწარმე წლიურ მოგებაზე მე-4 წლიდან გადის, ხოლო მე-6 წლიდან მიღებული მოგება პლანტაციის გაშენების და მოვლის მთლიან ხარჯებს აჭარბებს

1 კგ - 30 ლარი- ამ ფასად შეგიძლიათ იყიდოთ სატაცური წელს ქართულ საცალო ქსელებში. ცხოვრების დონის გათვალისწინებით, ბოსტნეულს თამამად შეუძლია დელიკატესებს შორის თავისი ადგილი დაიკავოს. თუმცა, როგორც ექსპერტები აცხადებენ, ფასს არც მისი თვისებები ჩამორჩება.

ევროკავშირი სოფლად მცხოვრები მოსახლეობისთვის ახალ საგრანტო პროგრამას იწყებს. ევროპის სამეზობლო პროგრამა სოფლის მეურნეობისა და სოფლის განვითარებისთვის - ENPARD-ის ფარგლებში დაფინანსებას მიიღებს ის, ვისაც სოფლად აგროწარმოების ალტერნატიული ეკონომიკური საქმი

პაატა მოგელაშვილს ხეხილის ბაღი 20 ჰა-ზე გორის რაიონის სოფელ ვარიანში აქვს გაშენებული. მეურნეობას უკვე რამდენიმე წელია ძმებთან ერთად უძღვება. ბაღი გააახლეს - "სინაფის" და "ჩემპიონის" ვაშლის ნერგები თანამედროვე ჯიშებით - "გრანი სმიტით", "ჯონათი" და "გოლდენ

რუსეთის სამხედრო თეორეტიკოსების მიერ შექმნილ “მომავლის ომის” მოდელს განსაკუთრებული აქტუალობა შესძინა უკრაინის კრიზისმა, რადგან კრემლმა სწორედ აღნიშნული მოდელის გამოყენებით მოახდინა უკრაინის ტერიტორიის ნაწილის ანექსია და შექმნა დესტაბილიზაციის კერები.

„ღვინის პირველი პარტია დანიაში 2006 წელს გავიტანეთ. შემდეგ დანიას ინგლისი, საფრანგეთი, იტალია და შვედეთი დაემატა.

ქალი მეწარმეების ხელშეწყობის მიზნით, ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკი საქართველოში ახალ პროგრამას იწყებს. EUGeorgia.info დაინტერესდა, რამდენად ხელსაყრელია პირობები და რას ფიქრობენ პროგრამასთან დაკავშირებით თავად ქალი მეწარმეები.

banner
banner
banner