ანტიდისკრიმინაციული კანონის ამოქმედებიდან 10 თვეში, საქართველოს შესახებ გამოქვეყნებულ ანგარიშში "Amnesty International” წერს, რომ რელიგიური დისკრიმინაციის ფაქტებზე სათანადო რეაგირება არ ყოფილა. საერთაშორისო ორგანიზაციის ანგარიშში მოხვდა სექსუალური უმცირესობების დისკრიმინაციისა და ოპოზიციონერ პოლიტიკოსებზე ძალადობრივი თავდასხმის ფაქტებიც. EUGeorgia.info შეეცადა გაერკვია რა ფაქტორები უშლის ხელს იმ კანონის სრულყოფილად განხორციელებას, რომელიც ევროკავშირთან უვიზო მიმოსვლისთვის 2014 წლის მაისში დამტკიცდა.

ანტიდისკრიმინაციული კანონის აღსრულების საკითხზე დღეს ორი სუბიექტი მუშაობს: სასამართლო და სახალხო დამცველის აპარატი. ამ მიზნით, 2014 წლის ნოემბერში, სახალხო დამცველის აპარატში თანასწორობის დეპარტამენტი შეიქმნა, რომლის ერთ-ერთი მიმართულება დისკრიმინაციული საქმეების განხილვაა. დღეისათვის უწყებაში 40 საჩივარია შესული.

“გასულ თვეებთან შედარებით, საჩივრების რაოდენობა ორჯერაა გაზრდილი. მარტო თებერვალში 16 საჩივარი შემოვიდა. თუ ჩვენ რომელიმე დაწესებულებაში დისკრიმინაციული პრაქტიკის არსებობის შესახებ ინფორმაციას მივიღებთ, ამ დაწესებულებას მოვთხოვთ წარმოადგინოს შიდა რეგულაცია და თუ ის ნამდვილად დისკრიმინაციული აღმოჩნდა, შესწორების რეკომენდაციით მივმართავთ. თუ არ არსებობს რეგულაცია და დადგინდება, რომ დისკრიმინაციული პრაქტიკაა, მაშინ ვურჩევთ, რეგულაცია შეიმუშავოს. თუმცა ყველა დაწესებულებას ჩვენი ინიციატივით ვერ შევამოწმებთ, თუ არ გვაქვს ფაქტი ან ვარაუდი, რომ იქ ხდება დისკრიმინაცია”-აცხადებს თანასწორობის დეპარტამენტის ხელმძღვანელი მაკა გიოშვილი.
დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აკრძალვის შესახებ კანონი ყველა დაწესებულებას ავალდებულებს თავისი საქმიანობა და შიდა რეგულაციები კანონთან შესაბამისობაში მოიყვანოს. თუმცა, დღეს დაწესებულებების კეთილ ნებაზეა დამოკიდებული გასცემენ თუ არა ინფორმაციას სახალხო დამცველის მოთხოვნის საფუძველზე. მათ ვალდებულების შეუსრულებლობისთვის პასუხისმგებლობა არ ეკისრებათ, რაც არასამთავრობოების აზრით, საქმეების განხილვას აფერხებს.

ხარვეზის არსებობას ადასტურებენ სახალხო დამცველის აპარატშიც. პარლამენტში წარსადგენად უკვე შემუშავებულია ინიციატივა შესაბამისი ცვლილებების მოთხოვნით. “მოვითხოვეთ კანონში შევიდეს ცვლილება, რომ თუ კერძო პირები ან საჯარო დაწესებულებები უარს იტყვიან ინფორმაციის მოწოდებაზე, მომჩივანის მიერ წარმოდგენილი ფაქტობრივი გარემოებები ჩაითვალოს დამტკიცებულად. ასევე, საჯარო დაწესებულებები ვალდებული არიან ჩვენი რეკომენდაციას მიღებიდან 20 დღის ვადაში შეგვატყობინონ რა ზომები განახორციელეს. ჩვენ მოვითხოვეთ საჯაროსთან ერთად ეს ვალდებულება კერძო დაწესებულებებსაც დაეკისროს”-აცხადებს მაკა გიოშვილი.

ანტიდისკრიმინაციული კანონის განხორციელების პროცესში კიდევ ერთი ხარვეზი სასამართლოში გასაჩივრების ვადებს უკავშირდება. დღეს მოქმედი წესებით, სასამართლოში მიმართვის ვადა შრომით დავებზე ერთი, დისკრიმინაციულზე კი 3 თვით განისაზღვრება. ამასთან, კანონის თანახმად, მას შემდეგ, რაც მომჩივანი სასამართლოს მიმართავს, სახალხო დამცველი იძულებულია საქმის წარმოება შეაჩეროს. ერთ-ერთი ასეთი შემთხვევა “კონსტიტუციის 42-ე მუხლის” მიერ შეტანილ საქმეს ეხება. ორგანიზაციამ ჯერ სახალხო დამცველს მიმართა, შემდეგ კი სარჩელი მომჩივანის თხოვნით სასამართლოში შეიტანა, შესაბამისად, სახალხო დამცველმა საქმის წარმოება შეაჩერა.

“ჩვენ წარვადგინეთ საქმეები, როდესაც თბილისის მერიისა და ისნის გამგეობის თანამშრომლებს პოლიტიკური ნიშნით საკუთარი ნებით სამსახურიდან წასვლას აიძულებდნენ, შემდეგ ისინი გაათავისუფლეს. თავდაპირველად, საქმე შევიტანეთ სახალხო დამცველის აპარატში. გათავისუფლების ბრძანება ერთ თვეში უნდა გასაჩივრდეს, ერთი თვე გადიოდა, სახალხო დამცველის აპარატში კი საქმე ვერ ესწრებოდა, ამასთან, გაიგეს, რომ სახალხო დამცველს მხოლოდ რეკომენდაციის გაცემა შეეძლო და სასამართლო არჩიეს. “- აცხადებს “კონსტიტუციის 42-ე მუხლის” იურისტი ანზორ ხატიაშვილი.

სახალხო დამცველმა ამ ხარვეზის აღმოფხვრის მიზნითაც შეიმუშავა პარლამენტში წარსადგენი ინიციატივა, რომლის მიხდევითაც, სახალხო დამცველისადმი მიმართვის შემთხვევაში უნდა შეჩერდეს ვადის დენა ანუ ეს იქნება ერთთვიანი ვადის შეჩერება შრომით დავებსა და სამთვიანი ვადის შეჩერება ყველა დისკრიმინაციულ დავაზე. ასევე, სახალხო დამცველი უფლებების აღდგენისა და მატერიალური და მორალური ზიანის ანაზღაურებისთვის სასამართლოში მიმართვის ვადის 3 თვიდან 1 წლამდე გაზრდას ითხოვს.

ერთ-ერთი საქმე, რაზეც სახალხო დამცველმა გადაწყვეტილება გამოიტანა “საქართველოს ბანკის” სექსისტური რეკლამის წინააღმდეგ კავშირი “საფარის” საჩივარს შეეხება. ვინაიდან არ იყო კონკრეტული დაზარალებული, გენდერული ნიშნით დისკრიმინაციიის საკითხებზე მომუშავე ორგანიზაციამ სახალხო დამცველს სთხოვა ზოგადი რეკომენდაცია გაეცა სექსისტურ რეკლამებთან დაკავშირებით. სახალხო დამცველმა მიიჩნია, რომ რეკლამა ნამდვილად იყო დისკრიმინაციული და რეკომენდაციით მიმართა ‘საქართველოს ბანკს”.

კავშირი “საფარი” კიდევ ერთ სარჩელს ამზადებს სახალხო დამცველის აპარატში წარსადგენად, ახლა უკვე განათლების სამინისტროს წინააღმდეგ. საქმე ეხება სასკოლო სახელმძღვანელოში დისკრიმინაციული შინაარსის ტექსტების არსებობას.

სკოლაში რელიგიური ნიშნით დისკრიმინაციული პრაქტიკის შესწავლისა და ზოგადი ღონისძიებების განხორციელების თხოვნით მიმართა სახალხო დამცველს “ადამიანის უფლებათა დაცვისა და მონიტორინგის ცენტრმა”, რომელსაც რელიგიურ ნიადაგზე დისკრიმინაციის ერთი საჩივარი უკვე წარდგენილი აქვს სახალხო დამცველის აპარატში.

 “ჩვენმა ორგანიზაციამ სახალხო დამცველის ოფისში “იმედის ფესტივალთან” დაკავშირებით, სარეკლამო კომპანია “აუთდორისა” და სპორტის სასახლის წინააღმდეგ შეიტანა სარჩელი მომსახურების გაწევის დროს დისკრიმინაცის შემთხვევების გამო. ასევე, მივმართეთ სახალხო დამცველს 158-ე სკოლაში დისკრიმინაციული ფაქტის შესწავლისა და ზოგადი ღონისძიებების განხორციელების მიზნით”-აცხადებს ორგანიზაციის წარმომადგენელი თამთა მიქელაძე.

დარღვევის აღმოჩენის შემთხვევაში სახალხო დამცველის აპარატს კანონის შესაბამისად, მხოლოდ რეკომენდაციის გაცემის უფლება აქვს, რის გამოც არასამთავრობო ორგანიზაციების ერთი ნაწილი აცხადებს, რომ სახალხო დამცველის აპარატი კანონის აღსრულების კუთხით ეფექტური მექანიზმი ვერ იქნება.

როგორც თანასწორობის დეპარტამენტის ხელმძღვანელმა მაკა გიოშვილმა EUGeorgia.info-სთან საუბარში აღნიშნა, სახალხო დამცველის საქმიანობაში არსებობს დაჯარიმების პრაქტიკაც, რაც ასევე შეიძლება გავრცელდეს ანტიდისკრიმინაციულ კანონთან დაკავშირებით თუ საჯარო დაწესებულებამ რეკომენდაციებს არ უპასუხა, თუმცა ეს პრაქტიკა სახალხო დამცველს ამ მიზნით ჯერ არ გამოუყენებია.

მექანიზმის მუშაობაში კიდევ ერთი შენიშვნა აქვს ორგანიზაცია “იდენტობას”, რომელიც მიიჩნევს, რომ სახალხო დამცველის მუშაობა გარკვეულწილად დიფერენცირებულია და საჯარო მოხელეების მხრიდან დისკრიმინაციის შემთხვევები და ჰომოფობიური განცხადებები რეაგირების გარეშე რჩება.

კვლავ პრობლემას წარმოადგენს დისკრიმინაციის პოტენციური მსხვერპლის არასათანადო ინფორმირებულობა. უმეტეს შემთხვევაში მოქალაქეები ვერ აცნობიერებენ, რომ, შესაძლოა, ისინი დისკრიმინაციის მსხვერპლი იყვნენ, ასევე არ იციან მექანიზმები, როგორ დაიცვან საკუთარი უფლებები. სწორედ, მოსახლეობაში ცნობიერების ამაღლება იქნება ერთ-ერთი მიმართულება ახლადშექმნილი კოალიციისა, რომელშიც “ფონდ ღია საზოგადოება საქართველოს” მხარდაჭერით გაერთიანებულია 5 არასამთავრობო ორგანიზაცია: „ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია“, კავშირი „საფარი“, „იდენტობა“, „ადამიანის უფლებებისა და სწავლების მონიტორინგის ცენტრი“ და „კონსტიტუციის 42-ე მუხლი“. კოალიციის წევრები ერთი წლის თავზე ანგარიშს გამოაქვეყნებენ, მანამდე კი ანტიდისკრიმინაციული კანონის აღსრულებას ევროპელი ექსპერტები შეაფასებენ.

ვიზის ლიბერალიზაციის შემფასებელმა მისიამ საქართველო გასულ კვირას დატოვა. სწორედ ვიზის ლიბერალიზაციის სამოქმედო გეგმის ფარგლებში მოუწია საქართველოს ანტიდისკრიმინაციული კანონის დამტკიცება. კანონი საქართველოს საშუალებას აძლევს ევროპას დაუმტკიცოს, რომ გადაადგილება შესაძლოა თავისუფალი იყოს, რადგან ხალხი არ იდევნება პოლიტიკურ, რელიგიურ,   ეთნიკურ თუ სექსუალურ ნიადაგზე და ამ მიზეზით ევროპას თავშესაფრის მოთხოვნით არავინ მიმართავს. EUGeorgia.info „აღმოსავლეთის პარტნიორობის“ სხვა ქვეყნებში არსებულ ვითარებასაც გაეცნო. პირველი ქვეყანა, რომელსაც   ვიზის ლიბერალიზაციისთვის ანტიდისკრიმინაციული კანონის მიღება დასჭირდა მოლდოვა იყო. 2012 წლის 25 მაისს მიღებული კანონის საფუძველზე შეიქმნა დისკრიმინაციასთან ბრძოლის, პრევენციისა და თანასწორობის უზრუნველყოფის საბჭო, რომელიც საჩივრებს განიხილავს. EUGeorgia.info მოლდოვის “საგარეო პოლიტიკის ასოციაციის” პროგრამის დირექტორს ვიქტორია ბუკატარუს გაესაუბრა.

“საბჭოში 192 საჩივარია შესულია, 77 საქმეზე გადაწყვეტილება მიღებულია, აქედან 58 დისკრიმინაციულ აქტად ჩაითვალა. საბჭო არასამთავრობო სექტორთან ერთად საჯარო მოხელეებს, სამოქალაქო საზოგადოებასა და მასმედიას კანონის შესახებ ინფორმაციას აწვდის და ტრენინგებს უტარებს. ამის მიზანია მითებთან ბრძოლაც, რომლის მიხედვითაც ე.წ. ანტიდისკრიმინაციული კანონი მხოლოდ სექსუალური უმცირესობების უფლებებს შეეხება. საბჭო არამხოლოდ იღებს საჩივრებს, არამედ მოქმედებს, როდესაც რიგითი მოქალაქეების ან საჯარო მოხელეების მხრიდან დისკრიმინაციულ შემთხვევებს დაადგენს. ასეთ დროს, საბჭო გამოსცემს რეკომენდაციებს და თუ რეკომენდაციები არ მიიღეს მხედველობაში, მაშინ საქმეს სასამართლოში წარადგენს. ჩვეულებრივ, რეკომენდაციებს ასრულებენ ან სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილებამდე მხარეები შეთანხმებას აღწევენ”- აცხადებს ვიქტორია ბუკატარუ.

უკრაინის პარლამენტმა საქართველოს მსგავსად გასულ წელს დაამტკიცა კანონპროექტი დისკრიმინაციის პრევენციისა და ბრძოლის შესახებ კანონში ცვლილებების შეტანის თაობზე.დღეს ხელისუფლება შრომის კოდექსის რეფორმაზე მუშაობს, რომლის მიხედვითაც უნდა აიკრძალოს დისკრიმინაცია სექსუალური ორიენტაციის საფუძველზე. უკრაინის საერთაშორისო პოლიტიკის ინსტიტუტის საბჭოს თავმჯდომარე როსტისლავ ტომენჩიუკი EUGeorgia.info-სთან საუბარში ამობობს, რომ კანონის აღსრულებისთვის სამართალდამცავი და სასამართლო სისტემის რეფორმაა საჭირო.

“უკრაინაში პოლიტიკოსებმა ტერმინი დისკრიმინაცია დაამახინჯეს და დისკუსია ერთსქესიანთა ქორწინების ლეგალიზაციის ჭრილში გადაიყვანეს. კანონის მიღება ხელს შეუწყობს უვიზო მიმოსვლას, მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ადამიანების დამოკიდებულება ამ საკითხებისადმი სწრაფად შეიცვლება. ეს ხანგრძლივი პროცესია და თავად ევროკავშირშიც კი არ არის ბოლომდე სრულყოფილი. დღეს უკრაინამ სამართალდამცავ და სასამართლო სისტემაზე უნდა იმუშაოს, რათა დაიმსხვრეს სტერეოტიპები და არ მოხდეს სოციალური, ეთნიკური თუ სექსუალური ორიენტაციის ნიშნით დისკრიმინაცია”- აცხადებს როსტისლავ ტომენჩიუკი.

 ანტიდისკრიმინაციული კანონი ჯერ არა აქვთ სომხეთს, ბელორუსსა და აზერბაიჯანს. ვიზის ლიბერალიზაციის ფარგლებში არა, თუმცა მაინც მოუწიათ ევროკავშირის ქვეყნებს ანტიდისკრიმინაციული კანონების ამოქმედება. ზოგს საკუთარი სურვილით, ზოგს კი ევროკავშირის კანონმდებლობასთან დასაახლოებლად, რაც წევრობის ერთ-ერთი წინაპირობა იყო.