"გაზპრომი" ევროპაში შერყეული პოზიციების გამყარებას საქართველოს მეშვეობით ცდილობს
აზერბაიჯანიდან დაბრუნების შემდეგ საქართველოს პრემიერ-მინისტრი გვარმწუნებდა, რომ “აზერბაიჯანთან გვაქვს ძალიან მჭიდრო სტრატეგიული ხასიათის ურთიერთობა და მეგობრობა, რაც მთავარია. არავითარ დივერსიფიკაციაზე, აზერბაიჯანის გაზის ჩანაცვლებაზე საუბარი არ მიდის, ეს არის სრული აბსურდი, და არ შეესაბამება სიმართლეს". უშუალოდ ვიზიტის დღის შესახებ კი აზერბაიჯანული სააგენტო "ჰაქინი" წერდა, რომ "ვიზიტი იმდენად მოულოდნელი იყო, რომ საქართველოს პრემიერ-მინისტრის კანცელარიამაც კი, ინფორმაცია ვიზიტის შესახებ მხოლოდ მაშინ გაავრცელა, როცა პრემიერის თვითმფრინავი აეროპორტში დაეშვა". – აზერბაიჯანული სააგენტოს ეს შეფასება სავარაუდოდ გამოხატავს მდგომარეობას რომელშიც აღმოჩნდა საქართველოს პრემიერი გაზპრომთან გასაიდუმლოებული მოლაპარაკებების გახმაურების შემდეგ. კონკრეტულად რაზე ისაუბრეს და საბოლოოდ რას შეპირდა ღარიბაშვილი ილჰამ ალიევს პირისპირ შეხვედრაზე, რომელიც სამ საათს გაგრძელდა, უცნობია, თუმცა ფაქტია, რომ ორი ქვეყნის ლიდერის შეხვედრამ აზერბაიჯანი დროებით დაამშვიდა.
უშუალოდ მოლაპარაკებებში მონაწილე პირებს მედიასთან განცხადებები არ გაუკეთებიათ, მაგრამ შეხვედრის დამთავრების შემდეგ “სოკარ ჯორჯიას” გენერალურმა დირექტორმა მაჰირ მამედოვმა რადიკალურად შეცვალა პოზიცია და განაცხადა, რომ სოკარი მზად არის კონკურენციისთვის --" ეს თავისუფალი ბაზარია და აქ სხვა კომპანიების გამოჩენა კონკურენციის დონეს და მომსახურების ხარისხს ზრდის. თუ საქართველო გადაწყვეტს რუსეთიდან მეტი გაზი მიიღოს, შესაბამისად, ჩვენ შევეცდებით მოვერგოთ ახალ პირობებს, უფრო განვვითარდებით. და მთლიანობაში კონკურენციისთვის მზად ვართ.”
რა ფასით აპირებს გაზპრომთან კონკურენციას სოკარი უცნობია, თუმცა თუ “Sberbank Investment Research”-ის წარმომადგენლის ვალერი ნესტეროვის შეფასებას დავუჯერებთ, რუსული გიგანტის დამარცხება მისთვის იოლი არ იქნება. რუსი ანალიტიკოსის შეფასებით, “გაზპრომისათვის” ძველ, დაკარგულ ქართულ ბაზარზე დაბრუნება უფრო მთელ მსოფლიოში შელახული იმიჯის აღდგენის საკითხია და კომერციული გაზის ასეთ მცირე ბაზარზე ( 600 მლნ. კუბური მეტრი) თავიდან დიდ მოგებას არც ელიან. მით უფრო, როცა რუსული “კომერსანტის” ინფორმაციით, პროფიციტის გამო "გაზპრომის" სავარაუდო საექსპორტო ფასი 2016-18 წლებში რეკორდულად დაბალ, $162-$194-ნიშნულზე იმოძრავებს და ეს მაშინ, როცა 2014 წელს ის $351 იყო. სოკარი კომერციული გაზის ფასს არ აკონკრეტებს, თუმცა აქამდე მოქმედი ტარიფი სხვადასხვა მომხმარებლისთვის $190-დან $315-მდე მერყეობდა.
მანამდე ვიდრე ირაკლი ღარიბაშვილი შაბათს, 10 ოქტობერს ბაქოში სამუშაო ვიზიტით ჩავიდოდა, ორი დღით ადრე, მაჰირ მამედოვი მათი ბიზნესის მიმართ საქართველოს კონკურენციის სააგენტოს არასწორ დამოკიდებულებაზე საუბრობდა და დაკისრებული 6,5 მილიონიანი ჯარიმის გაუქმებას ითხოვდა. მამედოვი ღიად მხოლოდ ერთ სამთავრო სტრუქტურას დაუპირისპირდა, მაგრამ სოკარის წამრომადგენელმა გარკვეული მინიშნებაც გააკეთა: "არ გამოვრიცხავ, რომ ჩვენს მიმართ ასეთი ბრალდებები შეკვეთილია... 2012 წლის არჩევნებში ახლანდელი ხელისუფლების გამარჯვების და ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ ისინი ბევრი ეკონომიკური პროცესის საქმის კურსში არ იყვნენ, არ იცოდნენ მსხვილი კონტრაქტის დეტალები. მოკლე პერიოდში ჩვენ ბევრი შეხვედრა გავმართეთ. რა თქმა უნდა, შეუძლებელია ხელისუფლებას არ აინტერესებდეს ისეთი მსხვილი ინვესტორი, როგორც სოკარია. როგორც ცნობილია, ჩვენ საქართველოში ყველაზე მსხვილი ინვესტორი და გადასახადის გადამხდელები ვართ. ჩვენი საქმიანობის გაცნობის შემდეგ მთავრობის წუხილმა გაიარა. ჩვენს თემას რომ დავუბრუნდეთ, ვთვლი, რომ აქ დაინტერესებული მხარეების შეკვეთასთანაც გვაქვს საქმე."
შემკვეთებს მამედოვი არ ასახელებს, თუმცა პროცესებს ამგვრად ხსნის თავისუფალი უნივერსიტეტის ბიზნესის სკოლის ხელმძღვანელი გიგა ბედინეიშვილი:"უცნაური რაღაცეები ხდება, ქართული მთავრობა უფრო და უფრო ხშირად ელაპარაკება რუსული გაზის მომწოდებლებს. ვფიქრობ, რომ ამ სექტორში, აზერბაიჯანელი და ყაზახი ინვესტორების რუსული ინვესტიციით ჩანაცვლების მცდელობაა."
ექსპერტთა იმ ნაწილს, ვინც "გაზპრომის" სტრატეგიას ხანგრძლივად აკვირდება და იცის, რომ სომხეთში გაზის ტრანზიტის ტექნიკური დეტალების გარკვევა სულ სხვა დონეზე წყდება და კალაძესთან მხოლოდ ამ თემაზე სასაუბროდ, მილერი ბრიუსელში არ ჩავიდოდა, ეჭვები, რომ ბაზრის ხელახალი გადანაწილება მიმდინარეობს საქართველოს გაზის ბაზარზე მეორე უმსხვილესი მოთამაშის-“ყაზტრანსგაზის” პროტესტმა კიდევ უფრო გაუღრმავა.
ექვსწლიანი დავის შემდეგ თბილისის გაზგამანაწილებელი ქსელის მფლობელმა კომპანიამ პირველად და კატეგორიულად მოითხოვა 130 მილიონიანი ინვესტიციების სასწრაფოდ უკან დაბრუნება და ამ მიზნით, ზუსტად იმ დღეს, როცა "სოკარმა" საქართველოს მთავრობას პოლიტიკის გადახედვისკენ მოუწოდა, წინასაარბიტრაჟო დარეგულირების ინიცირება მოახდინა. "ყაზტრანსგაზ-თბილისის" წარმომადგენელმა სანჯარ შოკატაევმა თქვა, რომ საარბიტრაჟო დავის წამოწყება საქართველოს მთავრობის პოზიციამ განაპირობა, რომელმაც ყაზახურ მხარეს სხვა გზა არ დაუტოვა : " მაკვირვებს, რატომ გაუკვირდა კახი კალაძეს ჩვენი მოთხოვნა, მეექვსე წელია ინვესტორის უფლებები დარღვეულია და შედეგი არ ჩანს. ოთხი თვეა, ჩვენს წერილზე ფინანსთა სამინისტროსგან პასუხიც არ მიგვიღია. ოთხი თვეა, რაც ყველანაირი მოლაპარაკებები შეჩერებულია, ჩვენს ელჩსაც აღარ პასუხობენ. ახლა მხოლოდ სამართლებრივი გზა დარჩა, პროცედურის მიხედვით ექვსთვიან პერიოდში ისინი ან ჩვენს მოთხოვნას დააკმაყოფილებენ და კომპანიას დაგვიბრუნებენ ან დავა ავტომატურად საარბიტრაჟო სასამართლოში გადაინაცვლებს. " უკავშირდება თუ არა, საკითხის გამწვავება საქართველოს მთავრობის მიერ "გაზპრომთან" მოლაპარაკებების დაწყებას? შოკატაევი აცხადებს, რომ მათ გარეშე კომპანიას ვერ გაასხვისებენ. თუ მთავრობის შუამდგომლობით "გაზპრომი" 130 მილიონ დოლარს ანუ თბილისის გაზგამანაწილებელ ქსელში ჩადებულ ინვესტიციას დაუბრუნებს, ისინი ამ წინადადებას აუცილებლად განიხილავენ.
კიდევ ერთი ვერსია, რაც "გაზპრომთან" შეხვედრის შესაძლო მიზეზი გახდა, ექსპერტ ლიანა ჯერვალიძეს ეკუთვნის. ის ვარაუდობს, რომ რუსეთი საქართველოზე გამავალი ორი სარეზერვო გაზსადენიდან უფრო დიდის (1200მმ) თურქეთამდე დაგრძელებას და მისი საშუალებით საქართველოს მოსაზღვრე თურქული რეგიონების გაზით მომარაგებას ცდილობს. პროექტი, რომელიც შევარდნაძის მთავრობის მიერ აქტიურად განიხილებოდა, 2003 წლის მერე დავიწყებას მიეცა. ჯერვალიძის ინფორმაციით, კარგა ხნის წინ მივიწყებული ჩრდილოეთი-სამხრეთის პროექტის ახალ პერსპექტივაზე გარკვეული რუსული და ქართული ბიზნეს-ჯგუფები ორი წელია გააქტიურდნენ.
2006 წლის იანვარში ჩრდილოეთ ოსეთში მდებარე ორივე რუსულ გაზსადენზე ერთდროული აფეთქების შემდეგ, როცა საქართველო შუა ზამთარში გაზის გარეშე დარჩა, ოფიციალურმა თბილისმა რუსეთიდან შანტაჟის თავიდან ასაცილებლად საერთო მოხმარებაში არასანდო რუსული გაზის წილი მინიმუმამდე დაიყვანა და ის აზერბაიჯანულით ჩაანაცვლა. ახლა კი, 2005 წლის შემდეგ პირველად საქართველოს ენერგეტიკის მინისტრი გაზპრომის პირველ პირს პირადად შეხვდა და 9 წლის წინ უარნათქვამი რუსული გაზის მოხმარების გაზრდაზე ესაუბრა. არასამთავრობო ორგანიზაციის "მსოფლიო გამოცდილება-საქართველო"-ს ექსპერტი მურმან მარგველაშვილი რუსული გაზის იმპორტში ტრაგიკულს ვერაფრს ხედავს, მაგრამ მოითხოვს, რომ ოკუპანტი ქვეყნის ენერგოგიგანტთან მოლაპარაკებები გამჭვირალედ, პარლამენტის და საზოგადოების კონტროლქვეშ განხორციელდეს: "ჩვენ არ ვიცით კონკრეტულად რაზე ან რის სანაცვლოდ მიმდინარეობს მოლაპარაკებები. თავისთავად დივერსიფიცირება და ბევრი მომწოდებელი კარგია, და მათ შორის რუსული კომერციული გაზის შესყიდვაც შეიძლება, ისევე როგორც მაგალითად ირანულის. მთავარია, მოლაპარაკებები ქართული საზოგადოებისგან ჩუმად არ მიმდინარეობდეს. ჩვენი ეჭვები და კითხვის ნიშნები მხოლოდ აქედან ჩნდება".
“დამოუკიდებელ ექსპერტთა კლუბის” პრეზიდენტი სოსო ცისკარიშვილიც საკითხის დეტალურ განმარტებას ითხოვს: "ეს ცალსახად რუსეთის პოლიტიკური გადაწყვეტილებაა და მინისტრ კალაძეს თავის თანამემამულეებთან დროულად და წინმსწრებად უნდა ესაუბრა იმის თაობაზე, რატომ გახდა რუსული გაზის შემოტანა აუცილებელი ან რა უპირატესობა აქვს მას აზერბაიჯანულ გაზთან, მაშინ ეს მოლაპარაკებები უფრო სანდო იქნებოდა. როდესაც რუსული ჯარი ხურვალეთთან ბიპი-ს ტრასის ნაწილს უკვე აკონტროლებს, “გაზპრომთან” ეს თემაც უნდა იყოს განხილული. ან რატომ არ განიხილება სანქციებისგან გათავისუფლებული მეზობელი ირანის გაზი ალტერნატივად? ნუ დავივიწყებთ, რომ ირანის სახით ახალი შესაძლებლობა გაგვიჩნდა და, შესაძლოა, ირანი დაინტერესდეს ჩვენი ქვეყნის ბუნებრივი აირით მომარაგებით. მაშინ, როდესაც ევროპამ მოახერხა რუსული გაზის საკითხის დარეგულირება უკრაინისთვის და უკრაინა გაზით რუსეთის ინტერესების გვერდის ავლით იქნება უზრუნველყოფილი, ამ პატარა საქართველოს ამისთანა რა გაუჭირდება, რომ აზერბაიჯანი და ირანი არ იყოს მისთვის საკმარისი წყარო? რაღაც ხინჯიანი თემაა და ვშიშობ შედეგიც ასეთივე არ აღმოჩნდეს."
ალტერნატივები და რისკები
ყველას ახსოვს, რომ მიმდინარე წლის ივლისის შუა რიცხვებში რუსეთმა ხურვალეთთან ღიად შეუტია ბიპის მილსადენს, რომელიც საქართველოს დასავლეთთან დამაკავშირებელი ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი პროექტია. მაგისტრალის 1600 მ მეტრი უკვე მონიშნულ ოკუპირებულ ზოლში მოექცა, ცხინვალის რეჟიმმა კი ბრითიშ პეტროლეუმს გადასახადი მოსთხოვა. მილსადენის ოკუპაცია პირდაპირ მოჰყვა საქართველოში თურქმენეთის პრეზიდენტის ვიზიტს. გაზის მომპოვებელი ეს ქვეყანა აქამდე ძალიან კმაყოფილი იყო, რომ მთელ გაზს "გაზპრომს" აძლევდა და ევროპის ჩარევის მიუხედავად არავითარ დაინტერესებას არ გამოხატავდა კასპიის დასავლეთით მიმდინარე პროექტებით, მათ შორის ნაბუკოთიც. 2008 წელს თურქმენეთმა რუსეთს 42 მილიარდი კუბური მეტრი ბუნებრივი აირი მიჰყიდა. 2015-ში კი შეკვეთა სულ 4 მლრდ-ზე მიიღო. ზაფხულში გაბრაზებულმა აშხაბადმა გაზპრომი" ბანკროტად" გამოაცხადა და მთელ მსოფლიოს ამცნო, რომ რუსული გიგანტი გაზის ფულს ვეღარ იხდიდა. სკანდალიდან რამდენიმე დღეში პრეზიდენტი გიორგი მარგველაშვილის მოწვევით, თბილისში ჩამოსულმა გურბანგულ ბერდიმუხამედოვმა დასავლეთს ახალი შეტყობინება გაუგზავნა: ”ენერგოუსაფრთხოება არის ერთ-ერთი მთავარი საკითხი, სადაც ჩვენ საქართველოსთან მჭიდროდ ვითანამშრომლებთ. ამ ენერგოდერეფანში, რომელიც პრეზიდენტმა მარგველაშვილმა ახსენა, ყველამ უნდა მიიღოს თანაბარი მოგება. მნიშვნელოვანია, გამოვიყენოთ საქართველოს სატრანზიტო პოტენციალი, რომელიც კასპიის და შავი ზღვის რეგიონის გაერთიანებას და ევროპულ ბაზარზე გასვლის შესაძლებლობას იძლევა.”
ბრიფინგზე ”ტრანსკასპიური გაზსადენი” არავის დასცდენია, მაგრამ ფორმულა იმდენად მარტივია, რომ ექსპერტებს კითხვის ნიშნებს არ უტოვებს. კითხვის ნიშნებს ახლა უფრო რუსეთისგან მოსალოდნელი საფრთხეები აჩენს, რომელსაც, შესაძლოა, დღეს არა აქვს საკმარისი ფული, რომ თურქმენეთს გადაუხადოს, მაგრამ საკმაოდ ყავს ჯარისკაცები, რომ საქართველოზე გამავალ მარშუტზე დაფიქრებულ ბერდიმუხამედოვს გზა ხურვალეთთან გადაუჭრას და - ბერკეტებიც, ხელი შეუშალოს კასპიის ზღვის სტატუსის საბოლოო განსაზღვრას, რომლის გარეშეც ტრანსკასპიური გაზსადენი უტოპიურ პროექტად რჩება. ექსპერტი გაზისა და ნავთობის საკითხებში ლიანა ჯერვალიძე ჩვენთან საუბარში ამბობს: „დღეს ჩვენ უკვე გვაქვს გაჭრილი კარი ევროპაში, რომელიც აქამდე არ იყო - ბაქო-თბილისი-ერზრუმის გაზსადენს ვგულისხმობ. ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ეს მთავარი გარღვევა მოხდა, იმიტომ რომ აქამდე ვერ ხერხდებოდა. მუშაობა თურქმენეთის მიმართულებით მიდის; ევროკომისია, აზერბაიჯანი და თურქმენეთი აქტიურად აწარმოებენ მოლაპარაკებებს თურქმენული გაზის ევროპის მიმართულებით ტრანსპორტირების შესახებ. ჯერჯერობით, ყველაფერი მოლაპარაკების ფაზაშია, თუმცა თურქმენებს ძალიან დიდ ისურვილი აქვთ, რომ ეს მიმართულება განავითარონ. დიდი პრეტენზიები არ აქვთ, თურქმენეთი არ ითხოვს ევროპის ბაზარზე უშუალოდ შესვლას, ის მზად არის თავისივე საზღვარზე გაყიდოს გაზი, რაც ერთიორად ამარტივებს სიტუაციას, იმ შემთხვევაში თუ გარე ფაქტორები (რუსეთის ფაქტორი) გადაიჭრება.“
ევროპის ენერგეტიკული რუკა იცვლება
საქართველოში რუსულ საფრთხეს დღეს სხვა ფაქტორებიც აძლიერებს. ივლისში ევროკავშირის წევრი ქვეყნების საგარეო საქმეთა მინისტრების დონეზე დამტკიცდა "ენერგეტიკული დიპლომატიის" ახალი ტაქტიკა, რომელიც სამხრეთის გაზის დერეფნის, სამხრეთ კავკასიასა და ცენტრალურ აზიაში დაგეგმილი პროექტების დიპლომატიურ მხარდაჭერას გულისხმობს.
ჯერჯერობით, რუსეთი კვლავრ ჩება ევროკავშირში გაზის ყველაზე მსხვილ (დაახლოებით 150 მლრდ კუბ.მეტრი წელიწადში) მიმწოდებლად, თუმცა უკრაინის კრიზისის შემდეგ რუსეთის წილი "როიტერის" ინფორმაციით, მხოლოდ წელს 10%-12% შემცირდა ევროკავშირის ბაზარზე, ხოლო გაზპრომის მთლიანმა შემოსავლებმა ზუსტად მესამედით დაიკლო. ევროპა რუსეთზე ენერგოდამოკიდებულების შემცირებისთვის ემზადება. ევროკავშირის ქვეყნების მიერ რუსული გაზის იმპორტის შემცირების ტენდენცია 2014 წლის მეოთხე კვარტლიდან უკრაინის კრიზისის გამწვავების პარალელურად გამოჩნდა. 2015 წლის იანვარ-მაისში დასავლეთ ევროპაში გაყიდვებით"გაზპრომს" ნორვეგიულმა კომპანიამ Gassco-მ გაუსწრო, 29 მილიარდი კუბური მეტრით რუსული 20-ის საპირწონედ.
ერთი მეორეს მიყოლებით იხურება სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპის გაზმომარაგებისთვის განკუთვნილი "გაზპრომის" პროექტები, რომელიც, მოსკოვის გეგმით, პარალელურად "უხერხული" ტრანზიტული ქვეყნების: პოლონეთისა და უკრაინის ჩამოცილებას ითვალისწინებდა. პუტინის განცხადებას, რომ ევროპის ქვეყნების გაუგებარი პრეტენზიების გამო სამხრეთ ნაკადის (გაზსადენი გეგმით იწყებოდა რუსეთის შავი ზღვის სანაპიროსთან და ზღვის ფსკერით უნდა გასულიყო ბულგარეთში, იქიდან კი ერთი განშტოება საბერძნეთისა და ადრიატიკის ზღვის გავლით იტალიას, მეორე კი სებერძნეთისა და უნგრეთის გავლით ავსტრიას უკავშირდებოდა) მშენებლობა აზრს კარგავს, სულ ცოტა ხნის წინ მილერის ახალი აღიარება მოჰყვა: სამხრეთ ნაკადის ალტერნატივად გამოცხადებული თურქული ნაკადის (რუსული გაზის მიწოდება სამხრეთ ევროპისთვის თურქეთის გავლით საბერძნეთის საზღვრამდე) გამტარუნარიანობის განახევრების თაობაზე. 7 ოქტომბერს კი "გაზპრომმა" აღიარა, რომ თურქეთთან შეუთანხმებლობის გამო ამ პროექტის დაწყება 2017 წლის ბოლოსთვის გადაიდო. ამ მეორე იმედგაცრუებამ აიძულა "გაზპრომი" უკრაინასთან შეწყვეტილი მოლაპარაკებები განაახლოს. საქმე ეხება ევროპაში უკრაინის და პოლონეთის გავლით რუსული გაზის ტრანზიტის 2009 წლის ხელშეკრულებას, რომელსაც ვადა 2019 წელს გასდის. "გაზპრომი" მის გაგრძელებას არ აპირებდა. ასე აიძულა ევროპამ გაზპრომი, სამხრეთ-აღმსავლეთ ევროპაში შესასვლელი ყველა გზის გადაკეტვით უკრაინასთან მოლაპარაკების მაგიდას მიბრუნებოდა და კიევის შეთავაზებული გაზის ფასს მისივე შეთავაზებული პირობებით დათანხმებოდა.
მოსკოვმა თურქული ნაკადის "გადადების" მიზეზად თურქეთის სახელისუფლებო კრიზისი და ნოემბერში დანიშნული ვადამდელი არჩევნები დაასახელა, თუმცა ამ ფონზე აზერბაიჯანმა მშვენივრად მოახერხა ერდოღანის დათანხმება თურქული ნაკადის ალტერნატიული "სამხრეთის დერეფნის", ანუ შაჰ-დენიზის ახალი ტრანსანატოლიური და ტრანსადრიატიკური განშტოებების მშენებლობაზე, რომელიც 2016 წლის მაისში იწყება. იტალიის ეკონომიკის განვითარების მინისტრმა ნებართვას ხელი უკვე მოაწერა. ბაქოში გაფორმებული ხელშეკრულებები შაჰ დენიზის გაფართოებას, თურქეთის ტერიტორიაზე ტრანსანატოლიისა (TANAP) და საბერძნეთის, ალბანეთისა და იტალიის ტერიტორიაზე ტრანსადრიატიკის (TAP) მილსადენების მშენებლობას ითვალისწინებს. აზერბაიჯანის პრეზიდენტის ილჰამ ალიევის განცხადებით, ამ ხელშეკრულებებით „შეიცვლება ევროპის ენერგეტიკული რუკა“. 40 მლრდ-იანი პროექტი ევროპას,რუსეთის ტერიტორიის გვერდის ავლით, ისევ საქართველოსა და თურქეთის საშუალებით, გაზის მიწოდების ახალი წყაროთი უზრუნველყოფს. თურქეთი გაზს უკვე 2019 წლიდან მიიღებს. რაც შეეხება ევროპას, იგი ბუნებრივი აირით 2020 წლიდან მომარაგდება.
ბუნებრივი აირის "სამხრეთის დერეფნის" განხორციელების შედეგ საქართველო საკუთრ, როგორც ტრანზიტორი ქვეყნის როლს გააძლიერებს და 2019 წლიდან გაზის მთლიანი მოხმარების 70%-ს სატრანზიტო მოსაკრებლის სახით მიიღებს (2015 წლის მარტში ყარსში სამი ქვეყნის პრეზიდენტის მიერ ხელმოწერილი პროექტის მიხედვით). ამ პროექტების ხორცესხმას შესაძლოა პოლიტიკური ეფექტი მოჰყვეს: უფრო მეტი ინტეგრაცია ტრანსკასპიურ პროექტებში მოიტანს რეგიონული გავლენის გამყარებას და ევროპის კიდევ უფრო დიდ მოტივაციას, მხარი დაუჭიროს საქართველოს ევროატლანტიკურ სტრუქტურებში ინტეგრაციას.
და ბოლოს, ახალი რეალიების გათვალისწინებით მომავალი ათწლეულის მიწურულს ირანი შესაძლოა ევროპაში გაზის მთავარ მიმწოდებლად იქცეს. The Wall Street Journal-ის ინფორმაციით, 2030 წლისთვის ირანს ევროპაში 35 მლრდ კუბერი მეტრი გაზის იმპორტი შეუძლია. დროული მოლაპარაკებების შემთხვევაში საქართველოს დიდი შანსი აქვს ამ პროექტმაც მის ტერიტორიაზე გაიაროს.
ეკა სარია
