ქართული ჩირი, ექსპორტი და მისი დამაბრკოლებელი ფაქტორები

"ძალიან გულნატკენი ვარ. 1 კვირის წინ ჩამომივიდა 2 ტონა ჩირი და იქედან 500 კგ საღი პროდუქტი ძლივს გადავარჩიე. უხარისხო პროდუქცია გამომიგზავნეს, მაშინ, როცა საუკეთესო ხარისხის ჩირს ველოდი," - ამბობს www.eugeorgia.info-სთან საუბარშიკომპანია  „GEOFOOD-ის“  დამფუძნებელი  გიორგი კოჭლამაზაშვილი.

 „GEOFOOD-მა“  გასულ წელს საქართველოდან ჰოლანდიაში 100 კგ ხურმის ჩირის საცდელიპარტია გაიტანა და იმ სუპერმარკეტებსა და მაღაზიებში ჩააბარა, რომლებიც ბიოპროდუქტებით ვაჭრობენ.  ჩირი 250-გრამიანი შეფუთვით ან კილოგრამობით იყიდებოდა - 1 კგ 8 ევროდ.  ჰოლანდიელებისთვის  ხურმის ჩირი ეგზოტიკური პროდუქტი აღმოჩნდა  და დიდი მოწონებაც დაიმსახურა.  100 კგ-იანი პარტია მალე გაიყიდა.„GEOFOOD-მა“ საქართველოდან ჩირის მეორე პარტიის გატანა გადაწყვიტა და ჩირის მომზადება მარტვილში მცხოვრებ საოჯახო მეურნეობებს დაუკვეთა.

 "GEOFOOD-ის“ დამფუძნებელმაპროდუქციის ახალ პარტიასთან ერთად ქართველ ფერმერებთან ურთიერთობის "მწარე გამოცდილებაც" მიიღო: "მე და ჩემი პარტნიორები ძალიან დიდ შრომას ვდებთ იმაში, რომ საქართველო როგორმე ევროპის ბაზარზე წარმოვაჩინოთ, მაგრამ მარტო ერთი მხარე ვერაფერს გახდება. სამწუხაროდ, ქართველი მეწარმეების დიდი ნაწილი მხოლოდ დღევანდელი დღით ფიქრობს და არა  ხანგრძლივავდიან პერსპეტივაზე. კონტრაქტით მუშაობა არ მოისურვეს და საკუთარი შეცდომის გამოსწორებაზეც უარი თქვეს. შევთავაზე, რომ მომდევნო პარტია თუ იქნებოდა, 1 ტონა ჩირი საკუთარი ხარჯით გამოეგზავნათ, მაგრამ უარი მითხრეს."

"GEOFOOD-ის“ დამფუძნებელი აცხადებს, რომ "მწარე გამოცდილების" მიუხედავად, ხურმის ჩირის ექსპორტს არ შეწყვეტს, მაგრამ მომავალში თავს დაიზღვევს, ბრმად აღარავის ენდობა და საოჯახო მეურნეობებიდან ჩირს მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძენს, თუ ის უმაღლესი ხარისხის და ევროპის ბაზრისთვის შესაბამისი სტანდარტის იქნება.

"ჩირკოლადი"

სწორედ პროდუქციის ხარისხი იყო ის მთავარი პრობლემა, რასაც შპს "ბიო 21"  საოჯახო მეურნეობებთან ურთიერთობაში წააწყდა. საწარმო, რომელიც 2011 წელს ბაღდათში დაფუძნდა,  შოკოლადში ამოვლებული  ჩირის 4 სახეობას:  შავი ქლიავის, ხურმის, გარგარის და მიწისთხილისა და ფინიკის ჩირკოლადს უშვებს. "ბიო 21"  პროდუქციისთვის საჭირო ჩირის დიდ ნაწილს თვითონ ამზადებს, ნაწილს კი ბაღდათის რაიონში მცხოვრები მოსახლეობისგან ყიდულობს, ოღონდ ერთი პირობით -  ჩირი აუცილებლად ბიოლოგიურად სუფთა ხილისგან უნდა იყოს დამზადებული

"ფაქტობრივად კოოპერატივის სახით ვმუშაობთ. ვთანამშრომლობთ 15 საოჯახო მეურნეობასთან და ხილის ჩირს მათგან  ვიძენთ. თავიდან უფრო მეტი მომწოდებელი გვყავდა, მაგრამ  შემდეგ მხოლოდ ისინი დავტოვეთ, რომლებიც კეთილსინდისიერად მუშაობდნენ. იმ ოჯახებს, რომლებისგანაც ჩირს ვყიდულობთ, ხილის გამოშრობისთვის მზის ენერგიაზე მომუშავე მობილური დანადგარები  გადავეცით. მაისიდან მათ ტრენინგებს ჩავუტარებთ. საგანგებოდ ამისთვის ჰოლანდიიდან სპეციალისტი ჩამოგვყავს, რომელიც მათ ხეხილის და ბიომეურნეობის მოვლისთვის შესაბამის სტანდარტებს ასწავლის. იგივე ექსპერტი ჩვენც დაგვეხმარება რეკომენდაციებით წარმოების გაუმჯობესებაში,  შემდეგ კი ევროპული ბაზრების მოძიებაში. ჩვენ ახლაც ვაკმაყოფილებთ ევროკავშირის ბაზარზე შესვლისთვის საჭირო ყველა სტანდარტს. თუმცა, ჩვენი მთავარი მიზანი პროდუქციის ექსპორტზე გატანა არ არის. შიდა ბაზარზე ხარისხიანი პროდუქციის დეფიციტია. ამიტომ, ამ ექტაპზე აქცენტს ადგილობრივი ბაზრის ათვისებაზე ვაკეთებთ”,- აცხადებს "ბიო 21-ის" ერთ-ერთი დამფუძნებელი, გიორგი არწივიძე.

საწარმოში, სადაც ამჟამად 10 ადამიანია დასაქმებული, დღეში 100-150 კგ ხილი შრება. კომპანიამ ახალი დანადგარი შეიძინა და ახლა ახალი საწარმოო ციკლისთვის ემზადება. მაისიდან "ბიო 21" თვეში სულ მცირე 5 ტონა ჩირის წარმოებას შეძლებს და შოკოლადში ამოვლებულ ნუგბართან ერთად უშოკოლადო ჩირსაც გამოუშვებს. ჩირკოლადი ახლა თბილისის 2 მაღაზიაში იყიდება. მას შემდეგ, რაც კომპანიას საკუთარი  შტრიხკოდი ექნება, მისი პროდუქცია "გუდვილის", "სმარტის" და "ფუდმარტის" მაღაზიათა ქსელშიც გამოჩნდება. "ბიო 21" პროდუქციის ასორტიმენტსაც ზრდის: კომპანიის კიდევ ერთი ახალი მიმართულება ბოსტნეულის გამოშრობა იქნება. წელს პირველად საწარმო პამიდორის ჩირს გამოუშვებს. რამდენიმე ქვეყანაში გაგზავნილია მშრალი ცერეცოს ნიმუშებიც. იმ შემთხვევაში, თუ მომხმარებელი პროდუქციას კარგად მიიღებს და მასზე მოთხოვნა გაჩნდება, "ბიო 21" მის წარმოებასაც დაიწყებს.

ქართული ბიოპროდუქტების ჩირი

საინტერესო პოტენციალი აქვს მაჟალოს (ველური ვაშლი) და ველურად მზარდი მცენარეების მოპოვება-გადამუშავებასაც.  ჩირის მწარმოებელი კომპანია "ჯეოფლაუერი“  მოსახლეობისაგან წლიურად დაახლოებით 1000 ტონამდე ტყეში შეგროვებულ მაჟალოს ყიდულობს: 1 კგ ნედლეულს 15 თეთრად. მისგან წარმოებული 1 კგ ჩირის თვითღირებულება 2-2,1 ლარია, ევროპაში გსაყიდი ფასი კი დაახლოებით 1,7 ევრო.  ვაშლის ჩირის 95% ექსპორტზე გადის. მას კომპანია „მარტინ ბაუერი“ ყიდულობს და ხილის ჩაიში ურევს.  ჩირის დანარჩენ ნაწილს "ჯეოფლაუერისგან"  ადგილობრივი ხილის ჩაის მწარმოებელი კომპანია „გურიელი“ ყიდულობს.

„ჯეოფლაუერი“ მაჟალოს გარდა ველურად მზარდი მცენარეების:  ასკილის, ველური მოცვის, მაყვლის ფოთლების, ქაცვის, ჭინჭრისა და ძირტკბილას ფესვების ექსპორტსაც ახორციელებს. კომპანიის დირექტორმა, მინდია ხურციძემ www.eugeorgia.info-სთან საუბარში განაცხადა, რომ უცხოეთიდან ბიომცენარეებზე მოთხოვნა სულ უფრო და უფრო მატულობს. მოთხოვნა იზრდება როგორც რაოდენობაზე, ასევე ასორტიმენტზეც.

როგორც ჯეოფლაუერში აცხადებენ : „მოცულობაზე არ არის შეზღუდვა, მთავარია, მათ გარანტირებული რაოდენობა მიაწოდო, უფრო მეტიც, ხშირად პროდუქცია საკმარისი არ არის. მაგალითად, შარშან 60 ტონა ხმელი ასკილი ვაწარმოეთ, წელს მხოლოდ -25 ტონა, ფიზიკურად არ იყო. შესაბამისად, იყო პერიოდები, როდესაც ჩვენს მომწოდებლებს ერთ კილოგრამში ლარსაც კი ვუხდიდით, ახლა მისი ფასი 70-80 თეთრია“.

ევროკავშირის ჩირის ბაზარი

ევროკავშირი მსოფლიოში ჩირის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი მომხმარებელია, თვითონ ევროკავშირის ქვეყნებს შორის კი ჩირის ყველაზე მეტი მოხმარებით დიდი ბრიტანეთი გამოირჩევა: მის წილად მოდიის ევროკავშირში განხორციელებული იმპორტის 25 და მსოფლიო იმპორტის 10%.

ჩირი  ხილიდან წყლის გამოცლით მიღებული  პროდუქტია. წყლის მოცილება შეიძლება როგორც ბუნებრივი გზით - მზეზე გაშრობით,  ისე საწარმოო მეთოდით დეჰიდრატაციის მეშვეობით.  ხილის ჩირის გამოყენებას მთელს მსოფლიოში დიდი ისტორია აქვს და ის განსაკუთრებულად ფასობს მისი ტკბილი გემოს, კვებითი ღირებულებისა  და  ხანგრძლივი ვადით შენახვის შესაძლებლობის გამო. გამშრალი ხილი ახალი ხილის კვებით ღირებულებას თითქმის უცვლელად ინარჩუნებს. ის ვიტამინების, მინერალების, ცილების და სხვადასხვა ბიოაქტიური კომპონენტების მნიშვნელოვანი წყაროა.

მშრალ ხილს იყენებენ წასახემსემბლად. ის კარგი საშუალებაა იმისთვის, რომ ადამიანმა ერთდროულად კალორიული და ჯანმრთელი საკვები მიიღოს. ჩირი შემდგომი გადამუშავებისთვისაც გამოიყენება - მას უმატებენ ფაფებში და მიუსლში. გარდა ამისა, არის სხვადასხვა სალათების შეუცვლელი ინგრედიენტი. გამოიყენება საკონდიტრო ნაწარმის მოსამზადებლადაც. 

ევროკავშირის ბაზარზე ძირითადად ბანანის, ფინიკის, ლეღვის, ფორთოხლის, გრეიფრუტის, გარგარის, ვაშლის, მსხლისა და  ქლიავის ჩირი შედის.

დიდ ბრიტანეთში ჩირის იმპორტი ბოლო 5 წლის განმავალობაში 6%-ით გაიზარდა. 2014 წელს ამ ქვეყანაში 900 000 ტონა ჩირი შევიდა. ბრიტანეთის ბაზარზე შეტანილი ჩირის 50%  ორ მსხვილ მომწოდებელზე მოდის. ერთ-ერთი მთავარი იმპორტიორი თურქეთია. თურქეთიდან დიდ ბრიტანეთში ძირითადად ქიშმიში, გარგარი და ლეღვი შედის. მეორე მსხვილი მომწოდებელი აშშ-ია. აშშ-დან ბრიტანეთში უმთავრესად ქიშმიში და ქლიავის ჩირი შედის.

ბოლო 5 წლის განმავლობაში ევროკავშირში იზრდება ჩირის იმპორტი ისეთი განვითარებადი ქვეყნებიდან, როგორებიცაა გვატემალა, კოლუმბია, ბანგლადეში და ეკვადორი. ამ ქვეყნებიდან ევროპის ბაზარზე ძირითადად ტროპიკული ხილის ჩირი შედის. ყოველწლიურად იზრდება ევროკავშირში  გამშრალ კენკრაზე, კუნელზე, მოცვსა და კოწახურზე მოთხოვნა და ამ პროდუქტების იმპორტი.

დიდ ბრიტანეთში ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ მომხმარებელი მუდმივად ეძებს ახალ თავგადასავალს. შესაბამისად,  ის ყოველთვის მზად არის ახალი -  ეგზოტიკური გემოს შესაგრნობად. ეს კი განვითარებად ქვეყნებს  ევროკავშირის ბაზარზე შესვლის კარგ შანსს აძლევს.

კვლევამ აჩვენა, რომ ევროკავშირში სულ უფრო იზრდება მოთხოვნა მოსახერხებლად შეფუთულ პროდუქტზე, რომელიც ადვილად იხსნება და სადაც პროდუქტი კარგად ინახება. ყველაზე მოხერხებული და გავრცელებული ფორმა ამჟამად ე.წ.

Plastic zip  შეფუთვაა, რომლის გამოყენებაც სახლში, ოფისსა თუ მანქანაში ერთნაირად მოხერხებულია.

 რა უნდა ვიცოდეთ ევროკავშირის ბაზარზე ჩირის ექსპორტისთვის

თუმცა, ევროკავშირს ჩირის იმპორტთან დაკავშირებით გარკვეული მოთხოვნებიც აქვს. ევროკავშირში მთავარი პრიორიტეტი უვნებელი საკვების წარმოება და იმპორტია. ამდენად, ბევრი მყიდველი ( თრეიდერი, საკვების მწარმოებელი, რითეილერი) უვნებელი საკვების წარმოების მენეჯმენტის დამადასტურებელ სერტიფიკატს ითხოვს. უვნებელი საკვების მენეჯმენტის სისტემებს, რომლებსაც ევროკავშირში ითხოვენ, მიეკუთვნება: BRC, IFS,  FSSC22000 და SQF. ევროკავშირის სხვადასხვა ქვეყანაში პრიორიტეტი, შესაძლოა, ერთ რომელიმე სისტემას მიანიჭონ. ასე მაგალითად, დიდ ბრიტანეთში რითეილერები ძირითადად BRC სისტემას ითხოვენ, სხვა ქვეუნებში კი IFS-ის. ამიტომ, როცა რომელიმე ქვეყნის ბაზარს აიღებთ საორიენტაციოდ, მყიდველთან წინასწარ უნდა გაარკვიოთ, უვნებელი საკვების წარმოების მენეჯმენტის რომელ სისტემას ითხოვენ ქვეყანაში.

მოძებნეთ სანდო იმპორტიორი ან შუამავალი და ბიზნესის აწყობისას თავიდანვე დაიხმარეთ უცხოელი ექსპერტები.

ჰოლანდია, ისევე როგორც გერმანია,  ევროკავშირის ყველაზე დიდი სავაჭრო ჰაბია. შეგიძლიათ  სავაჭრო პარტნიორი რომელიმე ამ ქვეყანაში ნახოთ და ევროკავშირის დანარჩენ ქვეყნებში თქვენი პროდუქცია მისი მეშვეობით გაიტანოთ.

პროდუქციას აუცილებლად უნდა ჰქონდეს ეტიკეტი. ეტიკეტზე კი დატანებული უნდა იყოს ინფორმაცია მწარმოებლის, იმპორტიორის, დისტრიბუტორის, პროდუქციის წონის, კვებითი ღირებულების და გამოშვებისა და შენახვის ვადის შესახებ. და რაც მთავარია, მას აუცილებლად უნდა ჰქონდეს საინტერესო ისტორია, რომელიც მყიდველს მის უნიკალურობასა და გამორჩეულობაში დაარწმუნებს.

"ყველა ქვეყანა რაღაც პროდუქტთან ილინკება, ისეთთან, რომლის წარმოების დიდი ისტორიაც აქვს და რომელიც კარგია. მაგალითად, ჰოლანდიური ყველი, იტალიური ღვინო და ფეხსაცმელი, შვეიცარული საათი. საქართველოში ასეთი პროდუქტი ღვინოა და ღვინის გაყიდვების მხრივაც კი ისევ რუსეთის ბაზარზე დავრჩით ჩამოკიდებული,"  - ამბობს www.eugeorgia.info-სთან საუბარში მარკეტინგის სპეციალისტი მარიკა წულუკიძე, - "საერთაშორისო ბაზრებზე გასვლა ყოველთვის გვიჭირდა  და კვლავაც გვიჭირს. ბაზარი გაჯერებულია და ახალ პროდუქტს ბაზარზე დამკვიდრება ძალიან უჭირს. პროდუქციით გაჯერებულ ბაზარზე ადგილი რომ დაიმკვიდრო, მომხმარებელს ბიო პროდუქტი უნდა შესთავაზო, რადგან მასზე მოთხოვნა მთელს მსოფლიოში სულ უფრო და უფრო მატულობს. უნდა გქონდეს კონკურენტული ფასი,  განსაზღვრო სამიზნე ბაზარი და მას მისთვის საინტერესო კონცეფცია, ინოვაციური შეფუთვა და პროდუქტის შესახებ კარგად დაწერილი ისტორია მიაწოდო. ეს ბრენდინგის და მარკეტინგის საქმეა. წვრილ ფერმერებს და ბიზნესმენებს მარკეტინგული მეთოდების და არხების შესახებ ინფორმაცია არ აქვთ.  საერთაშორისო ბაზრებზე წარდგენაში მათ სახელმწიფო უნდა დაეხმაროს. სახელმწიფო  ხშირად აწყობს გამოფენებს და იქ ახალი პროდუქტები აუცილებლად უნდა გაიტანოს ხოლმე. საჭიროა ახლებური მიდგომა. მაგალითად, დიპლომატიური კორპუსის წარმომადგენლებსა და ცნობილ ადამიანებს საახალწლოდ ხშირად უგზავნიან საჩუქრებს. ზოგჯერ ეს არის ამანათი, სადაც ჩურჩხელასთან ერთად სხვა ტკბილეულიც დევს. შეიძლება ასეთი საჩუქრებით წარვადგონოთ ჩირი და ჩურჩხელა და მომხმარებლის გონებაში ჩაჯდეს, რომ საქართველოს აქვს განსაკუთრებული ტკბილეულობა."

წულუკიძე ამბობს, რომ მარკეტინგში ცნობილი სტრატეგიაა ისეთი მომწოდებლის მოძებნა, რომელიც ექსპორტთან დაკავშირებული ყველა  საკითხის მოგვარებას საკუთარ თავზე აიღებს და ამ ეტაპზე ქართველი მეწარმეებისთვის ყველაზე კარგი გამოსავალი სწორედ ასეთი მომწოდებლების მონახვა იქნებოდა.

საქსტატის ინფორმაციით, 2010 წელს საქართველოში 473 ტონა ხმელი ხილი შემოვიდა ( 641 ათასი აშშ დოლარის ღირებულების);

2011 წელ 1 მლნ 118 ათასი აშშ დოლარის ოდენობის ( 607 ტონა)

2012 წელს 1მლნ 213 ათასი აშშ დოლარის ოდენობის ( 712 ტონა)

2013 წელ 1მლნ 179 ათასი აშშ დოლარის ოდენობის (783 ტონა)

2014 წელს 969 ათასი აშშ დოლარის ( 670 ტონა)

2015 წლის იანვარ სექტემბერში კი 488 ათასი აშშ დოლარის ( 373 ტონა)

საქართველოდან ექსპორტზე ძირითადად ხმელი ვაშლი, მსხალი, კოწახური, ასკილი და გარგარი გადის

ხმელი ვაშლი და მსხალი ექსპორტზე ძირითადად გერმანიაში გადის, გარგარი -თურქეთში, ხოლო კოწახური - უკრაინაში.

2010 წელს საქართველოდან 30,5 ტონა მშრალი ასკილი გავიდა, სულ 21, 5 ტონა;

2011 წელს 117 ათასი აშშ დოლარის ოდენობის ( 77 ტონა); 2012 წელს 55 ათას 500 აშშ დოლარის ოდენობის ( 33,7 ტონა), 2013 წელს 124 ათასი აშშ დოლარის ოდენობის ( 77,1 ტონა); 2014 წელს 25 ათას 900 აშშ დოლარის ოდენობის ( 12,7 ტონა)

2010 წელს გერმანიაში 210 ათასი აშშ დოლარის ოდენობის ხმელი ვაშლი გავიდა, სულ 111,2 ტონა; 2011 წელს 161 600 აშშ დოლარის ღირებულების ( 80,3 ტონა); 2012 წელს 282 900 აშშ დოლარის ( 130 ტონა); 2013 წელს 241 900 აშშ დოლარის (105 ტონა); 2014 წელს 372 700 აშშ დოლარის ( 176 ტონა).