ევროპის დახლებზე თავისუფალია ადგილი მათთვის, ვინც გაყიდვას ჭკვიანურად დაგეგმავს
„ჩემი აზრით, ქართული სოფლის მეურნეობის პროდუქციის ექსპორტზე ფიქრისას თქვენ უნდა დაგეგმოთ „ნიშების“ - თავისუფალი ადგილების ათვისება და ისინი ისეთი პროდუქტით უნდა შეავსოთ, რომელიც ევროპისთვის ახალია, ან ჯერ კარგად გავრცელებული არ არის. შესაბამისად, იმედი არ უნდა დაამყაროთ ისეთი პროდუქტების გაყიდვაზე, რომლებიც ევროპულ ბაზრებზე უხვადაა, მუდამ იყიდებოდა და ფასითაც იაფია," - საქართველოში ევროკავშირის წარმომადგენლობის სურსათის უვნებლობისა და სოფლის განვითარების ატაშე, ხუან ეჩანოვე ყურადღებას ქართული პროდუქციის ბრენდირების აუცილებლობაზე ამახვილებს.
– ევროკავშირის ბაზარზე 1 კგ ესპანური ვაშლი 30 ცენტი ღირს. როგორ ფიქრობთ, ქართველ მეწარმეებს აქვთ შანსი, რომ ევროკავშირის ბაზარზე ესპანელ ფერმერებს კონკურენცია გაუწიონ?
– საქართველოს აქვს შანსი, რომ ე.წ სპეციფიური ნიშები აითვისოს. რასაკვირველია, არ უნდა ვიოცნებოთ იმაზე, რომ ერთ დღეს საქართველო ევროკავშირის მასშტაბით არსებულ ყველა დახლს თავისი პროდუქტით შეავსებს. თუ ევროკავშირში ხილის და ბოსტნეულის გაყიდვა გვინდა, უპირველეს ყოვლისა ქვეყანაში ამ პროდუქტის დიდი მოცულობები უნდა არსებობდეს. საქართველოს ამხელა მოცულობების წარმოება არ შეუძლია. კიდევ ერთი ხელისშემშლელი გარემოება ზედმიწევნით გამართული ლოგისტიკის არარსებობაა – საქართველო ხომ ცენტრალურ ევროპასთან ძალიან ახლოს არ მდებარეობს. მაგრამ თუ ვიფიქრებთ იმაზე, რომ ევროკავშირის ბაზარს განსაკუთრებული ტიპის პროდუქტები მივაწოდოთ, მაგალითად ისეთი ხილი, რომელიც მხოლოდ საქართველოში მოდის, მაშინ რასაკვირველია, სულ სხვა შესაძლებლობებზე შეგვიძლია გავთვალოთ. ასეთი პროდუქტები შესაძლოა, საქართველოსთვის დამატებით ღირებულებად იქცეს. ამ კონტექსტში შეგვიძლია მოვიაზროთ მწვანილის ზოგიერთი სახეობა და ჩაი. ადამიანი, რომელსაც უყვარს ჩაი, ყოველთვის დაინტერესებულია იმით, რომ მსოფლიოს სხვადასხვა ადგილებში მოყვანილი ჩაი დააგემოვნოს. შესაბამისად, ქართული ჩაისთვის ნიშა არსებობს. ევროკავშირის ბაზარზე გასვლის დიდი შანსი აქვს თაფლსაც. ამჟამად საქართველოს ევროპაში თაფლი არ გააქვს, მაგრამ იმედია, რომ ეს სულ მალე მოხდება. ჩემი აზრით, ქართული სოფლის მეურნეობის პროდუქციის ექსპორტზე ფიქრისას თქვენ უნდა დაგეგმოთ „ნიშების“, თავისუფალი ადგილების ათვისება და ისინი ისეთი პროდუქტით უნდა შეავსოთ, რომელიც ევროპისთვის ახალია, ან ჯერ კარგად გავრცელებული არ არის. შესაბამისად, იმედი არ უნდა დაამყაროთ ისეთი პროდუქტების გაყიდვაზე, რომლებიც ევროპულ ბაზრებზე უხვადაა, მუდამ იყიდებოდა და ფასითაც იაფია.
სულ სხვა თემაა თხილი. ამ მხრივ საქართველოს დიდი შესაძლებლობები აქვს, თუ თქვენ თხილის საექსპორტო მოცულობების მნიშვნელოვნად გაზრდას შეეცდებით. საქმე ისაა, რომ მსოფლიოში თხილის მოხმარება ყველგან იზრდება. საქართველო კი თურქეთის შემდეგ თხილის ნომერ მეორე მწარმოებელია. ამდენად, ამ მიმართულებით უდიდესი პოტენციალი გაქვთ. გარდა ამისა, უნდა იფიქროთ ისეთი პროდუქტების წარმოებაზე, რომლებიც ამ დროისთვის ძალიან არ არის გავრცელებული და რომელთა წარმოება გარკვეულ ტრადიციებთან არის დაკავშირებული. ასეთი პროდუქტებია მაგალითად, ბროწეული და ნუში. ეს პროდუქტები სქართველოში ისტორიულად ყოველთვის პოპულარული იყო. დღეს ისინი შესაძლოა, ნაკლებად პოპულარულია, ანუ აქ საუბარია ე.წ. მენტალობის შეცვლასა და ინოვაციურობაზე, საკითხებისადმი ახლებურ მიდგომაზე.
სულ სხვა თემაა ციტრუსები: სიმართლე გითხრათ, საქართველოდან ევროპაში ციტრუსების გატანასთან დაკავშირებით დიდ პოტენციალს ვერ ვხედავ. ევროკავშირის ბაზარზე ესპანეთიდან, იტალიიდან და ისრაელიდან უკვე დიდი ხანია სტაბილურად შედის ციტრუსი, თანაც ქართულ ციტრუსთან შედარებით უფრო იაფად. გარდა ამისა, საქართველოს უკვე აქვს ქართული ციტრუსის გასაღების ტრადიციული ბაზრები, მაგალითად უკრაინა. ამდენად, ძალიან მნიშვნელოვანია იფიქროთ არა მხოლოდ იმ პროდუქტების გაყიდვაზე, რომლებსაც ყოველთვის ყიდდით, არამედ იფიქროთ იმაზეც, თუ რომელი ახალი და განსაკუთრებით მოთხოვნადი პროდუქტის წარმოება შეგიძლიათ ახლა, ან უახლოეს პერსპექტივაში.
– თქვენ ქართული თაფლი ახსენეთ. ქართული თაფლი ძალიან ძვირია. როგორ ფიქრობთ, შეძლებს ის ევროპის ბაზრებზე შედარებით დაბალფასინი თაფლისთვის კონკურენცია გაწიოს?
– ის, რაც საქართველოს აკლია, არის სტანდარტები და ბრენდირება, ანუ ბრენდის შექმნა - გავრცელება და პოპულარიზაცია. ქართული თაფლი შესაძლოა, უფრო ძვირია სხვა თაფლთან შედარებით, მაგრამ გაცილებით მაღალხარისხიანია. ევროპაში არის მომხმარებელი, რომელიც მზადაა მეტი გადაიხადოს, თუკი ეცოდინება, ქართული თაფლის წარმოშობის ისტორია და ის, რომ ეს თაფლი მაღალი ხარისხისაა. ეს ყველაფერი უდიდეს ძალისხმევასთანაა დაკავშირებული. ახლა ევროპა ჩინეთიდან ყიდულობს თაფლს, რომელიც ძალიან იაფია. იცით ალბათ, რომ თაფლის მომხმარებელი ხალხი განსაკუთრებული ხალხია. ჩვენ ძირითადად შაქარს ვიყრით ჩაიში. მაგარამ, ამავე დროს არიან ადამიანები, რომლებიც თაფლიან ჩაის მიირთმევენ. იმ ხალხს, ვისაც თაფლი უყვარს, რასაკვირველია, უნდა, რომ საუკეთესო ხარისხის თაფლი შეიძინოს. ისინი ამჟამად ჩინურ თაფლს ყიდულობენ, რადგან ის უფრო ხელმისაწვდომია. საქმე ისაა, რომ საქართველომ უნდა გაწიოს სერიოზული ძალისხმევა იმისთვის, რომ ქართული თაფლი ბრენდად აქციოს – ევროპელმა მომხმარებელმა უნდა გაიგოს, რომ ქართული თაფლი განსაკუთრებული თაფლია, რომ ის განსხვავებულია, მდიდარია ბევრი სასარგებლო ვიტამინით და ელემენტით და განსაკუთრებით ნოყიერია. ევროპელებს უნდა აუხსნათ, რომ თქვენი ფუტკარი თავისი გრძელი ხორთუმით სხვა ფუტკრებისგან განსხვავდება და ის განსაკუთრებულია. პროდუქტის ბრენდირებასა და რეკლამირებაზე ძალისხმევა მთავრობამაც უნდა გაწიოს და მეწარმემაც.
ევროპაში გეოგრაფიულ ინდიკატორებს ვიყენებთ: ასე მაგალითად, როდესაც ყიდულობ „გაუდას“ ჰოლანდიიდან, ან „შამპანურს“ საფრანგეთის შამპანიდან, მომხმარებლის წარმოსახვაში ეს პროდუქტები მიბმულია იმ კონკრეტულ ადგილებთან და ე.წ. ხარისხიანობის აღქმასთან. ღვინოსთან დაკავშირებით საქართველომ იგივე უკვე გააკეთა – ქართული ღვინო ევროპაში იყიდება უკვე. თუ საქართველო ასეთივე რეკლამას გაუკეთებს ქართულ თაფლს, ევროპის ბაზრებზე თაფლის გაყიდვის საქმე წინ წაიწევს. მაგალითად, შეიძლება შეიქმნას ბრენდი – „თაფლი მაღალმთიანი აჭარიდან“. ამ შემთხვევაში ევროპელი მომხმარებელი ინფორმირებული იქნება, თუ რა პროდუქტზეა საუბარი და პროდუქტის ხარისხის გარდა იმასაც გაიგებს, სად არის ის მოპოვებული, რა საინტერესო და ღირსშესანიშნავი ისტორია დგას მის უკან და რა არის განსაკუთრებული მასში.
- საქმე ისაა, რომ ქართული თაფლის მწარმოებლებს ბევრი პრობლემები აქვთ. მაგალითად, საქართველოში არ არსებობს ლაბორატორია, რომელიც თაფლს ევროპული სტანდარტებით შეამოწმებს...
- როდესაც ვსაუბრობთ იმაზე, თუ რა სარგებელს მიიღებს საქართველო ევროკავშირთან ასოცირების შეთანხმებით, მთავარი სარგებელი ამ შემთხვევაში არის ევროკავშირთან თავისუფალი ვაჭრობა. საქართველოსთვის ევროპაში პროდუქციის შეტანა გაცილებით იაფი იქნება, რადგან ტარიფები არ იარსებებს. თუმცა, ეს დიდი თემის მხოლოდ ერთი პატარა ნაწილია. გაცილებით უფრო მნიშვნელოვანი, რასაც საქართველო ამ შეთანხმებიდან მიიღებს, არის ის, რომ საქართველოში ინვესტიციები გაიზრდება. ძალიან ბევრი კომპანიისთვის ინვესტიციების თვალსაზრისით საქართველო მიმზიდველი ქვეყანა გახდება. აქ თუ რომელიმე წარმოებაში უცხოელი ინვესტორი ინვესტიციას ჩადებს, შემდეგ მას შესაძლებლობა ექნება, რომ ეს პროდუქცია ევროპაში ადვილად გაყიდოს. გარდა ამისა, როდესაც საქართველოს სოფლის მეურნეობაზე ვლაპარაკობთ, ცხადია, ექსპორტის ხელშეწყობა უმნიშვნელოვანესია, თუმცა არანაკლებ მნიშვნელოვანია, რომ ადგილობრივმა პროდუქციამ იმპორტი ჩაანაცვლოს.
თქვენ საზვარგარეთიდან შემოგაქვთ ისეთი პროდუქტები, რომელთა წარმოება ადგილზე შეგიძლიათ, მაგალითად პამიდორი. ჩვენ ყველას ძალიან გვიყვარს ქართული პამიდორი. ის ძალიან გემრიელია თუმცა, ქართულ პამიდორს ზამთარში ვერსად ნახავთ, რადგან არ არის სათბურები და სამაცივრე–სასაწყობო მეურნეობები იმისთვის, რომ პამიდორი მთელი წლის განამავლობაში იყიდებოდეს. თუ საქართველო შეძლებს, რომ განავითაროს ახალი ტექნოლოგიები და შექმნას შესანახი ინფრასტრუქტურა, ეს ფერმერებს წაახალისებს და ისინი საკუთარ მეურნეობებს გაზრდიან. ახალ ტექნოლოგიებში ინვესტიციები შესაძლოა, ევროპელმაც ჩადონ.
ქართველ ფერმერებს და გლეხებს ძალიან ბევრი პრობლემა აქვთ: ეს არის პროდუქციის ლაბორატორიული შემოწმება, ექსპორტზე გატანა, ლოგისტიკური საკითხები და ა.შ. ჩემი აზრით, ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ მწარმოებლები ერთად გაერთიანდნენ. არ ვამბობ, რომ ერთი ფერმერი, ან ერთი მეწარმე ამ პრობლემებს მარტო ვერ გადაჭრის. მაგრამ, ამ პრობლემებთან შეჭიდება ერთ ფერმერს და ერთ გლეხს ძალიან ძვირი დაუჯდება. პრობლემების გადაჭრაში მეწარმეებს და ფერმერებს მთელს მსოფლიოში კოოპერატივები ეხმარებათ. კოოპერატივი აქამდე თქვენს წარმოდგენაში გაიგივებული იყო კოლმეურნეობასთან, რაც თავის მხრივ ნეგატივთან ასოცირდება. სინამდვილეში, კოოპერატივი ყოველ მხრივ სასარგებლო ერთობაა. მაგალითად, ლაბორატორია ყველას სჭირდება. ერთი მეწარმისთვის საკუთარი პროდუქციის ევროპულ ლაბორატორიაში შემოწმება ძალიან ძვირია. მაგრამ, თუ 100 მეწარმე გაერთიანდება ერთად, მათთვის ეს ძვირი აღარ იქნება – რასაც ვერ გაწვდება ერთი მეწარმე, ადვილად გაწვდება 100 მეწარმე. შესაბამისად, ამდენივე მეწარმე მიიღებს ხარისხის შესაბამისობის ევროპაში აღიარებულ სერტიფიკატს და წარმატებით გაიტანს პროდუქციას ევროპის ბაზარზე.
– როგორ ფიქრობთ, რამდენად ემზადება ჩვენი ხალხი ცხოვრების ახალი წესის მისაღებად?
- სოფლის მეურნეობაში მდგომარეობა გასულ წლებთან შედარებით ბევრად გაუმჯობესდა: გაცილებით მეტი მიწის ფართობები დამუშავდა, ირიგაციული პროექტები განხორციელდა, ფერმერებს მეტი მოტივაცია აქვთ. თუმცა, კვლავ პრობლემად რჩება მიწის ნაკვეთების რეგისტრაცია. ძალიან ბევრ ფერმერს ეს პრობლემა მოგვარებული ჯერ კიდევ არ აქვს. მეორე მწვავე პრობლემაა კრედიტების ხელმისაწვდომობა. დამწყებ ბიზნესმენებს კრედიტების აღება ძალიან უჭირთ. კომერციულ ბანკებს არ აქვთ ამ ფერმერების დაკრედიტების ინტერესი, რადგან რისკებს ხედავენ. ეს მიმართულება მეტ ყურადღებას საჭიროებს.
– მთავრობის მხრიდან მეტ ყურადღებას გულისხმობთ?
– დიახ, რა თქმა უნდა. ჩვენ პოზიტიურ ძვრებს ვხედავთ ამ მიმართულებით. მაგალითად, საირიგაციო სისტემების მოწყობაში უფრო მეტი ინვესტიციები ხორციელდება, რაც ძალიან კარგია. ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ამ მიმართულებით მუშაობა ისევ გაგრძელდეს. სოფლის მეურნეობის სამინისტრო ყველაფერს აკეთებს სოფლის მეურნეობის დასახმარებლად. ამ უწყებაში ბევრი კვალიფიციური კადრი მუშაობს და იმედი მაქვს, რომ მთავრობა მათ წინადადებებს გაითვალისწინებს.
– რა გავლენას მოახდენს საქართველოს საინვესტიციო გარემოზე ევროკავშირთან ასოცირების შეთანხმება. გაიზრდება თუ არა მაგალითად, თურქეთიდან ინვესტიციების რაოდენობა?
- რა თქმა უნდა. ქვეყანას სჭირდება ბევრი ინვესტიცია სოფლის მეურნეობის სფეროში და ბევრი ერთობლივი კომპანია. ახლა მიწის პრივატიზების საკითხზე ბევრს კამათობენ. ამ თემაზე კომენტარს არ გავაკეთებ, რადგან ევროკავშირს არ აქვს პოზიცია ამ საკითხთან მიმართებაში. იცით ალბათ, რომ გარკვეული შეზღუდვები ვრცელდება იმ უცხოელებზე, რომელთაც სასოფლო–სამეურნეო მიწის შესყიდვა სურთ. ეს საკითხი ბევრ ევროპულ სახელმწიფოშიც აქტუალურია. პრინციპში არაფერი განსაკუთერებული ამაში არ არის და საქართველო გამონაკლისს არ წარმოდგენს. მიწის ყიდვა ინვესტორის ერთადერთი მიზანი არ არის. ინტერესი გადამუშავების მიმართ უფრო აქტუალურია. თქვენ უნდა მოიზიდოთ ინვესტიციები პროდუქტების გადამუშავების სფეროში, უნდა გაიხსნას საკვები პროდუქტების მწარმოებელი საწარმოები – ერთობლივი კომპანიები, სადაც ფერმერები და კოოპერატივებისა თუ ასოციაციების წარმომადგენლები ერთობლივ წვლილს შეიტანენ. თქვენი გადამამუშავებელი ბიზნესი არის ძალიან სუსტი და მასში პრაქტიკულად ინვესტიციები არ შემოდის.
კიდევ ერთი მიმართულება, რომელიც დიდი ყურადღებას საჭიროებს, სურსათის უსაფრთხოებაა. თქვენ გჭირდებათ სურსათის უსაფრთხოების სტანდარტის აწევა. ბევრი წლის განმავლობაში ეს სფერო უყურადღებოდ იყო მიტოვებული. ამ მხრივ ხელისუფლება გამოწვევის წინაშე დგას. ვიცით, რომ საკვები პროდუქტების ინსპექტირება დაიწყო. ეს ხანგრძლივი პროცესია. თუმცა, მხოლოდ სანქციების გამოყენება არ შეიძლება გამოსავალი იყოს. მთავრობამ უნდა იზრუნოს კერძო სექტორის დახმარებაზე, იმაზე, რომ გაიზარდოს მათი ცოდნა ამ სტანდარტების ამაღლების თაობაზე. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია. მწარმოებელმაც უნდა გააცნობიეროს, რომ პროდუქტი, რომელსაც მომხმარებელი იღებს, უნდა იყოს ჯანსაღი და მან ადამიანს ზიანი არ უნდა მიაყენოს.
– საქართველოში მოქმედ ლაბორატორიას არ გააჩნია საერთაშორისო აკრედიტაცია, რაც აუცილებელია ევროპის ბაზარზე. ეს ძალიან დიდი პრობლემაა. რას ფიქრობთ ამ თემაზე?
– ლაბორატორია ნამდვილად საკვანძო საკითხია. საქართველოში რამდენიმე ლაბორატორია მოქმედებს, სადაც განსაზღვრულ ტესტებს აკეთებენ. რთული შემოწმების ჩატარება იქ შეიძლება ვერ მოხერხდეს, მაგრამ ეს არ არის პრობლემა. ნიმუშები შეიძლება უცხოეთში გაიგზავნოს. ასეთი სიტუაცია ევროპის ბევრ ქვეყანაშია. შეუძლებელია ყველა სახის ლაბორატორია იყოს ქვეყანაში. თქვენ გჭირდებათ არა უნივერსალური, სრულყოფილი ლაბორატორია, არამედ ლაბორატორია, რომელიც საკვები პროდუქტის სტანდარტს და უსაფრთხოებას განსაზღვრავს. მთავარია, რომ თქვენ სურსათის უსაფრთხოების სტანდარტი უზრუნველყოთ. ეს ხშირად პრობლემაა. მაგალითად, გზავნით მანდარინს ევროპაში. თქვენი პროდუქტი უსაფრთხოა, მაგრამ შესაძლოა ის მოთხოვნილ სტანდარტს არ აკმაყოფილებდეს. ხშირად ვყიდულობთ მანდარინს, რომელთაგან ზოგი მცირე ზომისაა, ზოგი კიდევ პირიქით, დიდია. ევროპელი დამკვეთი ითხოვს, რომ მანდარინის ზომა იყოს სტანდარტული. ქართული მანდარინი გემრიელია, მაგრამ მომხმარებელი მეფეა ნებისმიერ ბიზნესში და მისი სურვილი ამ შემთხვევაში გადამწყვეტია. ის ითხოვს განსაზღვრული სტანდარტის პროდუქტს. ამიტომ გჭირდებათ ლაბორატორია, რომელიც ამ სტანდარტს კვალიფიკაციას მიანიჭებს. ამას დრო სჭირდება.
ჩვენ რასაკვირველია, მხარს დავუჭერთ საქართველოს განვითარების გზაზე. მაგრამ, საქართველომ უნდა ჩადოს უზარმაზარი ძალისხმევა იმისთვის, რომ 20–წლიანი ჩამორჩენა მალე დაძლიოს. არსებობს მთავრობის მზაობა, ფერმერებიც ოპტიმიზმით არიან განწყობილები. ხალხი გაცილებით უფრო ოპტიმისტურადაა დღეს განწყობილი, ვიდრე თუნდაც 2 წლის წინ. მე მომწონს საქართველო. ერთი რაც არ მომწონს საქართველოში, არის ის, რომ ქართველებს მოცდა არ უყვართ და ყველაფერი დღესვე უნდათ. ეს ხანგრძლივი პროცესია. კარგი ის არის, რომ არის მონდომება, მხარდაჭერა და საქართველო სწორ გზას ადგას.
