"თურქეთი ეცდება, ირანთან თანამშრომლობა გააქტიურდეს ახლო აღმოსავლეთსა და კავკასიაში კონფლიქტების მოგვარებასა და აბრეშუმის გზის წარმატებით განხორციელებაში“
თურქეთ-საქართველოს ეკონომიკური ურთიერთობები თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულების გაფორმებიდან შვიდი წლის თავზე, ექსპორტისა და ინვესტიციების შემცირების მიზეზები,უცხოელი დიპლომატის თვალით დანახული ქვეყნის ბიზნეს-გარემო, რუსეთ-თურქეთის კონფლიქტისა და ირანის სანქციებისგან გათავისუფლების შედეგები რეგიონის პოლიტიკასა და ეკონომიკაზე - ამ მნიშვნელოვან საკითხებზე eugeorgia.info თურქეთის საგანგებო და სრულუფლებიან ელჩს საქართველოში, ლევენთ გუმრუქჩუს, ესაუბრა.
- ერთ-ერთი ყოფილი საქართველოს ელჩი თურქეთში ჩვენთან საუბარში აცხადებდა, რომ საქართველო-თურქეთის ურთიერთობები ბოლო დროს შენელდა და ძველებური ინტენსივობით აღარ გამოირჩევა, თქვენი როგორ შეაფასებდით ამ მოსაზრებას?
- ვერ დავეთანხმები, ჩვენი ურთერთობები ღრმა და დივერსიფიცირებულია, რომელიც სისტემატურ განვითარებას ეფუძნება. რა თქმა უნდა, იყო წლები, როდესაც უფრო მეტად ვაქტიურობდით, მაგალითად, თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმების ხელმოწერის, ან ახალი პროექტების შემუშავების დროს, მაგრამ ეს ბუნებრივია: როცა ურთიერთობები პიკს აღწევს, რთულია, მუდმივი სიახლით უზრუნველყო. რაც შეეხება სამთავრობო ვიზიტების რაოდენობას, ვაღიარებთ, რომ სხვა წლებთან შედარებით გასული წელი შედარებით ნაკლებად დატვირთული იყო, რაც თურქეთში მიმდინარე არჩევნებს უკავშირდება - 2015 წელს ორი არჩევნები ჩავატარეთ, პოლიტიკოსები ძალიან დაკავებულნი იყვნენ, საარჩევნო კამპანიებს ატარებდნენ და ორიენტირებული იყვნენ შიდა საკითხებზე. თუმცა, ვფიქრობ, წლევანდელი წელი გაცილებით დინამიური იქნებ ა- უკვე გადაწყვეტილია, რომ თურქეთის საგარეო საქმეთა მინისტრი თბილისს თებერვლის შუა რიცხვებში ესტუმრება; დაახლოებით, ორ თვეში იგეგმება სამმხრივი შეხვედრები საქართველოს, თურქეთისა და აზერბაიჯანის საგარეო, ეკონომიკისა და ტრანსპორტის მინისტრებს შორის, ამასთანავე, დღის წესრიგშია მაღალ დონეზე ორმხრივი სტრატეგიული თანამშრომლობის საბჭოს პირველი შეხვედრა. დავოსის ეკონომიკურ ფორუმზე გადაწყდა, რომ მარტის ბოლოს, ან აპრილის დასაწყისში სტამბულში პრემიერ-მინისტრ გიორგი კვირიკაშვილს თურქი კოლეგა აჰმედ დავით-ოღლუ უმასპინძლებს. არცთუ დიდი ხნის წინ ჩვენი ვაჭრობის მინისტრი ბათუმში ჩავიდა (ეს მისთვისაც პირველი ვიზიტი იყო უცხოეთში). ქართველ კოლეგასთან ერთად მოინახულა სარფის საბაჟო-საკონტროლო გამშვები პუნქტი, რომელსაც ორივე ქვეყნისთვის უდიდესი მნიშვნელობა აქვს. სარფის საბაჟოს ყოველწლიურად ორივე მხრიდან 6 მილიონი ადამიანი კვეთს და სხვა პუნქტებთან შედარებით თურქეთისთვის მგზავრთა გადაკვეთის რაოდენობით პირველ ადგილზეა, ეს უფრო მეტია, ვიდრე კაპულე, სტამბული და ანტალია, წარმოგიდგენიათ? საქართველო თურქეთის კარიბჭეა აღმოსავლეთში, მისი მეშვეობით ვუკავშირდებით აზერბაიჯანსა და ცენტრალურ აზიას. ჩვენ არა მხოლოდ თავისუფალი სავიზო მიმოსვლა გვაქვს, არამედ მოქალაქეებისგან პასპორტსაც კი არ ვითხოვთ. ამ მხრივ საქართველო ერთადერთი ქვეყანაა თურქეთისთვის, ჩრდილოეთ კვიპროსთან ერთად. ასევე აღსანიშნავია ბათუმის აეროპორტი, რომლითაც ორივე ქვეყანა თანაბრად სარგებლობს. ასეთი თანამშრომლობის მაგალითი მხოლოდ ერთია მსოფლიოში - საფრანგეთსა და შვეიცარიას შორის. არსებობს აგრეთვე ეკონომიკური ურთიერთობების დიდი პოტენციალი თურქეთ-საქართველოს თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულების ფარგლებში, რომელიც ძალაში 2008 წელს შევიდა.
- თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულება ახსენეთ, მისი გაფორმებიდან შვიდ წელზე მეტი გავიდა, თუმცა, როგორც სტატისტიკა გვიჩვენებს, საქართველოდან ექსპორტი პრაქტიკულად არ გაზრდილა - 171 მილიონი დოლარიდან 186 მილიონ დოლარს მიაღწია. სამაგიეროდ, იმპორტი გაორმაგდა და მილიარდ 330 მილიონ დოლარს გადააჭარბა. ხშირად ქართველი მეწარმეები ჩივიან, რომ ხელშეკრულება ასიმეტრიული იყო და თურქეთში პროდუქციის შეტანისას ბევრი ბიუროკრატიული ბარიერი ხვდებათ. თქვენი აზრით, რა არის ამის მიზეზი?
- ვაჭრობა ორ ქვეყანას შორის, როგორც წესი, მთავრობაზე დამოკიდებული არ არის. მთავრობის როლი მხოლოდ მისი რეგულირება და გაიოლებაა შესაბამისი საკანონმდებლო ბაზის შექმნით. შემდეგ ყველაფერი უკვე კონკრეტული კომერციული ორგანიზაციების საქმიანობაზეა დამოკიდებული, თუ რამდენად შეძლებენ არსებული შესაძლებლობების გამოყენებას. ჩვენ სამთავრობო დონეზე დავდეთ თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულება, ორმხრივი შეთანხმება ბიზნესების დაცვასა და ხელშეწყობაზე, ორმაგი დაბეგვრის თავიდან აცილების ხელშეკრულება, ჯერი ახლა უკვე კერძო სექტორზეა. ვხედავთ, რომ ვაჭრობაში დიდი დისბალანსია, რომ თურქეთი უფრო მეტ ექსპორტს ახორციელებს, ვიდრე საქართველო. ბევრი წელი გავიდა, კარგი დროა, რომ ხელშეკრულების შედეგები გადაიხედოს, რა გაკეთდა, რა არ გაკეთდა. რაც დანამდვილებით შემიძლია ვთქვა - საქართველოდან ექსპორტის განგებ შესამცირებლად თურქეთში არანაირი შეზღუდვა არ არსებობს. ჩვენ გვსურს, ეს ხელშეკრულება ორივე მხრისთვის ხელსაყრელი იყოს, თუმცა, საქართველოს სხვა ქვეყნებთან შედარებით უპირატეს მდგომარეობაში ვერ ჩავაყენებთ, რადგან მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის წევრები ვართ. საქართველოს ეკონომიკური განვითარება ჩვენთვის მნიშვნელოვანია და დახმარებისთვის მზად ვართ.
- თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულების ძირითად სარგებლად საქართველოს მთავრობა თურქეთიდან ინვესტიციების ზრდას ასახელებდა. მართლაც, პირველ წელს მათი მოცულობა 60%-ით გაიზარდა და 165 მილიონ დოლარს მიაღწია, თუმცა, წლების განმავლობაში თანდათან შემცირდა, რა იყო ამის მიზეზი?
- დიახ, ინვესტიციები გარკვეულწილად შემცირდა, რაც უმეტესად რეგიონსა და, ზოგადად, მსოფლიოში არსებულმა პოლიტიკურ-ეკონომიკურმა კრიზისმა განაპირობა, განსაკუთრებით ბოლო დროს უკრაინა- რუსეთისა და ახლო აღმოსავლეთში მიმდინარე კონფლიქტებმა. შეხედეთ აზერბაიჯანს, ვალუტის როგორი დევალვაციაა ამ ქვეყანაში, ან -რუსეთს, ჩვენც - თურქეთი და საქართველო - ამ კრიზისის გავლენას განვიცდით.
- ანუ, ინვესტიციების კლება მხოლოდ რეგიონში მიმდინარე პროცესების ბრალია? რამდენად კმაყოფილნი არიან თურქი საქმოსნები საქართველოში არსებული ბიზნესგარემოთი?
- თურქული ინვესტიციების განხორციელებისთვის სერიოზულ პრობლემებს საქართველოში ვერ ვხედავ. რა თქმა უნდა, დროდადრო ბიზნესმენები ჩივიან გარკვეულ გარემოებებსა და კანონმდებლობაზე, მაგრამ ეს ნორმალურია, რადგან კერძო სექტორი ყოველთვის უფრო მეტს ითხოვს. შემიძლია, ვთქვა, რომ თქვენი მთავრობა მათ მოთხოვნებს საკმაოდ გულისყურით ეკიდება. თურქეთისთვის, აზერბაიჯანისა თუ რეგიონის სხვა ქვეყნებისთვის საქართველო კარგი ადგილია ინვესტირებისთვის, რადგან გეოგრაფიულად ახლოსაა, ორივე მხრიდან უკვე მაღალია ცნობადობა და ნდობა. თუმცა, ყველა სახელმწიფო, რამდენად განვითარებულიც არ უნდა იყოს, საჭიროებს უცხოურ ინვესტიციებს. დღეს კი, განსაკუთრებით, მთელ მსოფლიოში მათ მოსაპოვებლად კონკურენცია სულ უფრო მძაფრდება, ალბათ, საქართველო უფრო მეტად უნდა გააქტიურდეს არა მხოლოდ თურქეთში, არამედ სხვა ქვეყნებში, დაინტერესებულ პირებს გააცნოს ბიზნესის წარმოების შესაძლებლობები, ხელსაყრელი გარემო, ორგანიზება მოახდინოს ბიზესფორუმების, ე,წ, როუდშოუების თუნდაც თურქეთში, არა მხოლოდ ისეთ დიდ ქალაქებში, როგორიც სტამბული, ანკარა, თუ იზმირია, არამედ ბურსაში, გაზიანტეპში, ადანაში, დენიზლისა , თუ ქაიზერში. ანუ, ქალაქებში, სადაც ინდუსტრიაა განვითარებული, ბიზნესმენები კი ქვეყნის გარეთ ინვესტიციების ჩადების შესაძლებლობებს ეძებენ, მათთვის საქართველო კარგი სამიზნე იქნება.
- ეკონომიკის რომელი სექტორებია მიმზიდველი თურქი ინვესტორებისთვის საქართველოში?
- რა თქმა უნდა ენერგეტიკა, განსაკუთრებით დიდი პოტენციალია ჰიდროენერგეტიკაში, ბევრმა თურქულმა კომპანიამ უკვე მოახდინა ინვესტირება ჰესების მშენებლობაში, ნაწილი მოკვლევის სტადიაშია. კარგი პერსპექტივა გაქვთ ქარის ენერგიის გამოყენების კუთხით. თურქი ინვესტორები არანაკლებ ინტერესს იჩენენ ტურიზმის მისამართით და არა მხოლოდ ბათუმში, არამედ გუდაურში, ბაკურიანსა და სხვა დანიშნულების ადგილებში.
- კონკრეტული პროექტები თუ შეგიძლიათ, რომ დაგვისახელოთ, სად იგეგმება მათი განხორციელება, ინვესტიციების სავარაუდო მოცულობა?
- ბევრგან გეგმავენ, მაგრამ არ მინდა, ჯერჯერობით, დავასახელო. დიდი ინტერესია ტექსტილის სფეროში, ამ ბიზნესის საწარმოებლად საქართველოში საკმაოდ კარგი პირობებია, რადგან იაფი და კვალიფიციური მუშახელია. გარდა ამისა, თქვენს ქვეყანას კარგი პერსპექტივები აქვს ევროპასთან თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულების გამო. ჩვენ უკვე გვაქვს ევროკავშირთან საბაჟო კავშირი, თუმცა, მოქმედებს გარკვეული ქვოტები და ლიმიტები, ბევრი პოზიცი კი უკვე ათვისებულია, შესაბამისად, საქართველო თურქულ კომპანიებისთვის ახალი შესაძლებლობებს ქმნის.
- უკვე ორი წელია, თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულების ფარგლებში თურქეთსა და საქართველოს შორის დიაგონალური კუმულაციის შეთანხმებაზე მოლაპარაკებები მიმდინარეობს. ამ დებულების მიხედვით, თურქულ ნედლეულის გამოყენებით საქართველოში წარმოებული პროდუქცია ევროკავშირში ექსპორტირებისას ბაჟისგან თავისუფლდება. თუმცა, ეს პროცესი ჭიანურდება, რა არის მიზეზი?
- არ მგონია, რომ ამისთვის დამატებითი ხელშეკრულების დადებაა საჭირო, თუმცა, თუ ეს საჭიროება მაინც არსებობს, ჩვენ მზად ვართ საკითხის განსახილველად, თუნდაც გაზაფხულზე დაგეგმილი სამმხრივი ეკონომიკური ფორუმის ფარგლებში.
- არანაკლებ მნიშვნელოვანია რუსეთ-თურქეთის კონფლიქტს რეგიონის, მათ შორის, საქართველოსთვის. როგორ აისახა რუსეთის სანქციები თქვენი ქვეყნის ეკონომიკაზე?
- მომავალში, ალბათ, უკეთესად გამოჩნდება, თუმცა, ვერ ვიტყვი, რომ მკვეთრად გამოხატული უარყოფითი შედეგები მივიღეთ. თურქეთის ექსპორტი წელიწადში ას მილიარდს დოლარს აჭარბებს, აქედან რუსეთში - მხოლოდ 6 მილიარდ დოლარს აღწევს. სანქციები დაწესდა უმეტესად სოფლის მეურნეობის პროდუქციაზე, ჩვენი ძირითადი საექსპორტო საქონელი კი ტექნიკაა. რაც შეეხება თურქულ ინვესტიციებს, ჩვენს ბიზნესმენებს შეუძლიათ, თავისუფლად გადაიტანონ სხვა ქვეყნებში, თუმცა, ეს რუსეთს არანაკლებ ზიანს მიაყენებს. კიდევ ერთი სექტორი, რომელიც, სავარაუდოდ, უარყოფით გავლენას განიცდის - ტურიზმია. ყოველწლიურად, სულ მცირე, 3 მილიონ რუს ტურისტს ვმასპინძლობდით. ვიზიტორთა სიმრავლით ჩვენთვის რუსეთი გერმანიის შემდეგ მეორე ადგილზეა. მაგრამ ისიც უნდა აღნიშნოს, რომ თურქეთს ყოველწლიურად 40 მილიონი უცხოელი სტუმრობს. ამავე დროს, მთავრობა და ტურისტული კომპანიები ბაზრების დივერსიფიცირებისთვის გარკვეულ ღონისძიებებს უკვე იღებენ. რაღა თქმა უნდა, არ გვსურს, რომ კონფლიქტი გაგრძელდეს - ამით არა მთავრობები, არამედ უბრალო ხალხი ზარალდება და ეს უსამართლობაა. ვითვალისწინებთ, რა რუსეთის დამოკიდებულებასა და განცხადებებს, არ გვაქვს ილუზია, რომ ურთიერთობები ჩვეულ კალაპოტს მალე დაუბრუნდება, თუმცა, თურქეთი ცდილობს, სიტუაციის განმუხტვას მოთმინებით დაელოდოს.
- თურქეთი რუსეთთან ენერგეტიკის სექტორშიც აქტიურად თანამშრომლობდა...
- რუსეთისგან ყოველწლიურად 15-16 მილიარდი დოლარის ღირებულების გაზს და ნავთობს ვყიდულობთ, მათთვის თურქეთი გერმანიის შემდეგ ბუნებრივი აირის სიდიდით მეორე ბაზარია. შესაბამისად, ენერგეტიკის სექტორი სანქციების მიღმა აღმოჩნდა და ამით ძალიან კმაყოფილნი ვართ. საერთო ჯამში, ენერგომატარებლების ეკონომიკურ იარაღად გამოყენება გრძელვადიან პერსპექტივაში არა მხოლოდ მიმღებ ქვეყანას, არამედ მომწოდებელს უფრო მეტ ზიანს აყენებს, რადგან საერთაშორისო ბაზარზე სანდოობას ჰკარგავს.
- რაც შეეხება ატომურ ელექტროსადგურის პროექტს, რომელსაც თურქეთი რუსეთთან ერთად ახორციელებს?
- ატომური ელექტროსადგური, რომელსაც შეთანხმების მიხედვით, რუსეთი აშენებდა, სანქციებს არ დაექვემდებარა: პროექტი დაგეგმილ ვადებში მიმდინარეობს. ეს სერიოზული ინცესტიციაა არა მხოლოდ ფულის მოცულობის თვალსაზრისით, არამედ იმიტომ, რომ თურქეთში პირველი ატომური ელექტროსადგურია. ჩვენ ნდობას ვუცხადებთ რუს პარტნიორებს. ამასთანავე, პროექტი გვაძლევს საშუალებას, ამ რთულ პერიოდში ერთად ვიმუშავოთ და მომაცალში ურთიერთობის დარეგულირების იმედი გვქონდეს.
- დასავლეთი ირანს სანქციებს უხსნის, რეგიონში ახალი მოთამაშე აქტიურდება, როგორია თურქეთის პოზიცია, როგორ შეიცვლება ძალთა ბალანსი არსებული პოლიტიკურ-ეკონომიკური კონფლიქტების ფონზე?
- რაც შეეხება პოლიტიკურ საკითხს, ანუ, ირანის ბირთვულ პროგრამას: საკმაოდ გვაშფოთებდა მისი კონფლიქტური გზით გადაწყვეტის პერსპექტივა, ამის დიდი წინააღმდეგი ვიყავით, არ გვინდა ახალი კონფლიქტი რეგიონში, სადაც ისედაც დაძაბული მდგომარეობაა. თურქეთი ძალიან აქტიურად იყო ჩართული „ხუთს პლუს ერთის“ ფორმატით მოლაპარაკებებში. მისასალმებელია, რომ პრობლემა მშვიდობიანად მოგვარდა. ეკონომიკური კუთხით, მოხარულები ვართ, რომ ირანი სანქციებისგან, თუნდაც ნაწილობრივ, მაგრამ თავისუფლდება. ეს ქვეყანა მსოფლიო ენერგობაზარს დაუბრუნდება და არა მხოლოდ მსხვილი ექსპორტიორი იქნება, არამედ მნიშვნელოვანი ეკონომიკური მოთამაშეც. ჩვენს ქვეყნებს შორის დამყარებულია ხანგრძლივი სავაჭრო და საინვესტიციო ურთიერთობები. ვიმედოვნებთ, რომ ემბარგოს მოხსნა ორმხრივ ურთიერთობებში ბუმს გამოიწვევს. ირანი უფრო ძლიერი პარტიორი იქნება, ჩვენ მისგან ვყიდულობთ გაზსა და ნავთობს, შესაბამისად, დივერსიფიკაციის მეტი საშუალება გვექნება.
- მაგრამ, როგორც ცნობილია, ირანულ ენერგომატარებლებში საკმაოდ ძვირს იხდით, რის გამოც საერთაშორისო დავაშიც ჩაერთეთ...
- დიახ, მაგრამ ირანი ბაზრის რეალობასთან ადაპტირებას შეძლებს. დღეს ნავთობის გაიაფების ტენდენციაა, გაზის ფასებიც დაბლა მოდის. მალე დავინახავთ ირანს ახალი საფასო სტრატეგიით. ჩვენ ერთმანეთს შევავსებთ. ირანს უკვე ვხედავთ არა როგორც იზოლირებულ ქვეყანას, არამედ მოთამაშეს, რომელსაც საერთაშორისო საზოგადოება მხარს უჭერს. ვიმედოვნებთ, რომ კონფლიქტების გადაჭრის პროცესში ახალი პოზიციით საკუთარ თავს კონსტრუქციულად წარმოაჩენს. თურქეთი კომუნიკაციის ყველა საშუალებას გამოიყენებს, რომ მასთან ერთად თანამშრომლობა გააქტიურდეს კონფლიქტების მოგვარებაში სირიიდან დაწყებული, ერაყში, იემენში, ლიბანსა და კავკასიაში, ასევე აბრეშუმის გზის პროექტის წარმატებით განხორციელებაში.
- ანუ, რეგიონში დიდ სახელმწიფოთა შორის კონკურენცია არ გამძაფრდება?
- ჩვენ არ გვეშინია კონკურენციის, ეკონომიკაში კონკურენცია ყოველთვის კარგია, რადგან მას მოაქვს უკეთესი ხარისხი და ფასი, გაიძულებს ბევრი იმუშავო შენს პროდუქციის დასახვეწად. თურქეთს არ აქვს თავისი ნავთობი და გაზი, როგორც ბევრ მეზობელ ქვეყანას, მაგრამ ახლო აღმოსავლეთსა და შავიზღვისპირეთში ერთ-ერთი ყველაზე განვითარებული ინდუსტრია აქვს. რაც შეეხება პოლიტიკურ კონკურენციას, ყველა ქვეყანა ერთნაირი რისკისა და საფრთხეების წინაშე დგას, არავის აქვს იმუნიტეტი. ამიტომ არა კონკურენციასა და კონფრონტაციაზე უნდა ვიფიქროთ, არამედ საერთო მიზნისთვის თანამშრომლობაზე.
ბელა ნოზაძე
