ძირითადი რეკომენდაციები შესრულებულია- ქაფშიის მწარმოებლები ევროკავშირისგან კონტროლის სისტემის აღიარებას ელოდებიან

თევზმჭერი კომპანიები ლიცენზიის ახალი პირობების ნაწილს ბიზნესისთვის დამღუპველად მიიჩნევენ

 
შავ ზღვაში თევზმჭერ კომპანიებს ლიცენზიის გაგრძლების სანაცვლოდ მთავრობის განკარგულებით 20 მილიონი ლარის გადახდა და გარკვეული ვალდებულებების შესრულება დაევალათ, მათ შორის, 2 ქარხნის მშენებლობა, საკუთარი გემების შეძენა და საბოლოო პროდუქტის ევროსტანდარტების შესაბამისად წარმოება. ლიცენზიანტები ამბობენ, რომ პირობების ნაწილს ვერცერთი კომპანია ფიზიკურად ვერ შეასრულებს. 5 კომპანიას 2006 წელს გაცემული 10-წლიანი ლიცენზია ოქტომბერში ეწურება, მთავრობის განკარგულების გამოცემის შემდეგ ლიცენზიის გაგრძელების საკითხს ახლა გარემოს დაცვის სააგენტო განიხილავს.

“20 მილიონი ლარია გადასახდელი, აქედან, ჩვენს კომპანიაზე მოდის 5 მილიონი, ამ თანხის დაფარვას 2017 წლის მაისის ბოლომდე მთხოვენ, ოქტომბრის ბოლომდე 60 %-ს თუ ვერ გადავიხდი, ლიცენზიას მიუქმებენ და ნოლზე მსვამენ საშვილიშვილოდ, არა მხოლოდ მე, არამედ კომპანიაში დასაქმებულ 150-მდე ადამიანს. ადრე ლიცენზიის ფული 2 მილიონი მქონდა გადასახდელი. ისეთი რაღაცეებია ჩადებული, რასაც ფიზიკურად ვერცერთი კომპანია ვერ გააკეთებს, მაგალითად, ნედლეულის 5% უნდა დაამუშავო და სასურსათო კონსერვირებულ პროდუქტად მოამზადო, 3 გემი მყავს, მათ შენახვასაც დიდი თანხა უნდა, დოკის გაკეთებაც გვინდოდა, გამზადებული გვაქვს გეგმა, მიწა გვჭირდება, თუ ხელშეწყობა უნდათ, ამაში უნდა შეგვიწყონ ხელი, ახლა წერილს ვამზადებთ პრემიერის სახელზე”,- ამბობს ფოთში მდებარე კომპანია “მბმ”-ის დირექტორი როსტომ ნადირაძე.

ლიცენზიანტ მეთევზეთა ასოციაციის თავმჯდომარის ნინო ორჯონიკიძის თქმით, ვალდებულებების სირთულიდან გამომდინარე კომპანიები ლიცენზიის 15 წლით გაგრძელებას ითხოვნდნენ.

“20 მილიონი ინვესტიცია იდება, წინა ლიცენზიისთვის 10 მლნ გადავიხადეთ და ვალდებულებებიც არ გვქონია. ერთი გემი 4-5 მილიონი ღირს და მის ამოღებას 15 წელი მაინც სჭირდება, რომ კომპანია დაინტერესებული იყოს შეძენით, რომ ინვესტიცია დაიბრუნოს, არ გვაქვს გარანტია, რომ 10 წლის შემდეგ ლიცენზია გაგრძელდება. ამას გარდა, ქაფშიის გაზრდას 5 წელი უნდა, აქედან, მხოლოდ 2-3 წელია ვარგისი თევზჭერისთვის, დანარჩენი წლები ძალიან პატარაა და საექსპორტოდ არ გამოდგება, სტატისტიკაც მივაწოდეთ სოფლის მეურნეობისა და გარემოს დაცვის სამინისტროებს, კარგი იქნებოდა ეს პირობები გაეთვალისწინებინათ და 15 წლით გაგრძელებულიყო”,-ამბობს ორჯონიკიძე.

სოფლის მეურნეობის სამინისტროს დარგობრივი განვითარების სამმართველოს უფროსის მოადგილის არჩილ ფარცვანიას თქმით, ლიცენზიის სანაცვლოდ ვალდებულებები საქართველოში თევზის მეურნეობის განვითარების მიზნით შემუშავდა.

“სამინისტროს რეკომენდაციით ჩაიდო ვალდებულება, რომ უნდა აშენდეს თევზის საკვების მწარმოებელი ქარხანა, უნდა აწარმოონ თევზის კომბინირებული საკვებიც, რომ აკვაკულტურას მოვუხსნათ ძვირი, იმპორტირებული საკვების პრობლემა. ასევე, მოპოვებული ქაფშიის გარკვეული წილი სასურსათო პროდუქტად უნდა გადამუშავდეს, დაჭერილი თევზის დიდი ნაწილი მიდიოდა ფქვილისა და ცხიმის წარმოებაში, რაც აისახა ქაფშიისგან წარმოებული სასურსათო პროდუქციის ფასზე, ბოლო წლებში ფასი გაიზარდა და რთულად ხელმისაწვდომი გახდა. ასევე, შავ ზღვაზე მოქმედი თევზმჭერი კომპანიები ქაფშიის რეწვის სეზონზე თურქულ გემებს ქირაობენ, ამაშიც ჩანაცვლება რომ მომხდარიყო ვალდებულებაში ჩავწერეთ, რომ თითოეულმა კომპანიამ გარკვეული ვადის შემდეგ თითო დამჭერი და სატრანსპორტო გემი უნდა იყოლიოს. პრობლემაა პროფესიონალი მეთევზე-მეზღვაურებიც, თურქი მეზღვაურების დაქირავება უწევთ, სახელმწიფო იღებს ვალდებულებას ხელი შეუწყოს ქართველი მეთევზეების მომზადებას ან კვალიფკაციის ამაღლებას, ხოლო თევზის მომპოვებელმა კომპანიებმა უნდა უზრუნველყონ საკუთარ გემებზე თურქი მეთევზეების ეტაპობრივი ჩანაცვლება”,- ამბობს ფარცვანია.

“2016 წლის 1 ოქტომბრიდან მოპოვებული რესურსის არანაკლებ 70% გადამუშავებული უნდა იყოს საქართველოს ტერიტორიაზე, მათ შორის, არანაკლებ 10% კომბინირებული საკვებად და არანაკლებ 5%- სასურსათო კონსერვირებულ პროდუქტად, ეს კარგია, მაგრამ პირველ ნაბიჯები უნდა გადავდგათ ამ დარგში, ბაზარი არ გვაქვს მოძებნილი, არ ვიცით სად უნდა გაიყიდოს, ამიტომ ცოტა ხისტი პირობაა, 10 და 5 თითქოს პატარა ციფრია, მაგრამ დიდი რაოდენობა გამოდის, ამან შეიძლება უარყოფითად იმოქმედოს თითოეული კომპანიის მუშაობაზე”, - აცხადებს ლიცენზიანტ მეთევზეთა ასოციაციის თავმჯდომარე.
eugeorgiainfo გარემოს დაცვის სააგენტოსაც დაუკავშირდა, სადაც განაცხადეს, რომ მიმდინარეობს სალიცენზიო პირობების განხილვა, იციან მეთევზეთა პრეტენზიების შესახებ და გადაწყვეტილება ჯერ მიღებული არ არის.

დღეს საქართველოში შავ ზღვაში თევზჭერის ლიცენზია 5 კომპანიას აქვს: “მბმ”, “აისბერგი 2”, “გეოფიშ კომპანი”, “ზღვის პროდუქტები” და “პალიასტომი 2004”. კომპანიები წელიწადში 70-80 ათას ტონა ქაფშიას იჭერენ, საიდანაც ძირითადად თევზის ზეთსა და ფქვილს აწარმოებენ, რაც ექსპორტზე თურქეთში გადის,-“თურქეთს რომ მიაქვს, ის ევროპაში ყიდის, თუ ტონა 1500 დოლარში მივეცი, შეიძლება 2000-2500 გაყიდოს”,- ამბობს კომპანიის “მბმ” დირექტორი, კომპანიას გასულ წელს ევროპელი ექსპერტებიც სტუმრობდნენ და ნიმუშებიც აიღეს, თუმცა მას შემდეგ არავინ დაკავშირებია. როსტომ ნადირაძე ამბობს, რომ საწარმო ევროსტანდარტებთან შესაბამისობაშია, საერთაშორისო ხარისხის სერტიფიკატებიც აქვს და ევროპაში პარტნიორების მოძიების შემთხვევაში ქართული პროდუქცია მიწოდების ოდენობით თუ არა ხარისხითა და ფასით ევროპის ბაზარზეც შეძლებს კონკურენციის გაწევას.

“რა ჯობია იმას, რომ ჩვენი პროდუქცია, თურქეთის გარდა, ევროპაშიც გავიდეს. წინასწარ არავინ იცის 2016-17 წლებში მოსაპოვებელი თევზი რა რაოდენობით, როგორი სტანდარტებით შემოვა- პატარა იქნება თუ დიდი, მაგრამ თუ ევროპის ნებისმიერი ქვეყანა დაგვიდებს ხელშეკრულებას და გვეტყვის, რომ ამ კომპანიას ამა და ამ ფასებში მოამარაგეთ, დავთანხმდებით. შეგვიძლია ფასითა და ხარისხით გავუწიოთ კონკურენცია. თევზი ხმელთაშუაზღვიდან და აზოვიდან სანამ ჩვენთან შემოვა, რუსეთი, უკრაინა ან თურქეთი რომ იჭერს, მაღალი ცხიმიანობა არა აქვს, ჩვენს შავ ზღვაში ისეთი საკვებია, რომ თევზის პროტეინი მაღლა იწევს და უმაღლესი ხარისხის ფქვილი თუ ცხიმი გამოდის”, - ამბობს ნადირაძე.

ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ვალდებულება, რაც მთავრობის განკარგულებით ლიცენზიანტ მეთევზეებს დაევალებათ წარმოების ევროსტანდარტების შესაბამისად აწყობაა.

“ძირითადად, ხარისხისა და უვნებლობის მოთხოვნებია, რასაც ისედაც ვიცავთ, რადგან ორიენტირებულები ვართ ევროპის ბაზარზე, მაგრამ ევროკავშირი ამოწმებს გადმოტვირთვის ადგილებსაც, რაც ჩვენ საერთოდ არ გვაქვს, ვქირაობთ სხვადასხვა ნავსადგურებში და რა თქმა უნდა, ისინი ვერ დააკმაყოფილებს ევროკავშირის მოთხოვნებს, შესაძენი გვექნება ტერიტორია და ნავმისადგომი იქნება გასაკეთებელი, გადმოტვირთვის ადგილი მოსაწესრიგებელი ისე, რომ დააკმაყოფილოს ევროკავშირის მოთხოვნები...შარშან გერმანიასა და თურქეთის ლაბორატორიებში გავაგზავნეთ თევზის ფქვილისა და ზეთის ნიმუშები, შენიშვნა არ ჰქონიათ, პირიქით ცხიმიანობა, პროტეინების შემცველობა გამოარჩევს ჩვენს თევზს. ჩვენთან აკრედიტებული ლაბორატორია არ არის და ესეც აფეხრებს თევზის გატანას, სოფლის მეურნეობის სამინისტროში თქვეს, რომ 2017 წლის ბოლოსთვის ეს საკითხი მოგვარებული იქნება”,- ამბობს ნინო ორჯონიკიძე.

შავი ზღვის ქაფშია იყო ერთ-ერთი, რომელიც ევროკავშირის დარგის ექსპერტებმა რისკების გაანალიზების საფუძველზე მოწინავე საექსპორტო პროდუქტად დაასახელეს, თაფლთან ერთად. 2014 წელს ევროკომისიის ვეტერინარისაა და სურსათის ოფისის სპეციალისტებმა დეტალურად შეამოწმეს კონტროლის სისტემა და წარმოების პროცესი. ევროპას ჰქონდა შენიშვნები და რეკომენდაციებიც გასცა. სურსათის უვნებლობის სააგენტოს სურსათის უვნებლობის დეპარტამენტის ხელმძღვანელის მოადგილის კახა სოხაძის თქმით, ევროკომისიამ მიმდინარე წელს საქართველოს მხრიდან შესრულებულად ჩათვალა ძირითადი რეკომენდაციები, თუმცა გადამოწმების უფლებას იტოვებს.

“პერიოდულად ვაწვდიდით ინფორმაციას როგორ სრულდებოდა რეკომენდაციები, მიმდინარე წელს მათ შესრულებულად, დახურულად ჩათვალეს. იყო მოთხოვნა საკანონმდებლო ცვლილებებზე, ზოგადად აღსრულების მექანიზმზე, სერტიფიცირებასა და ა.შ. კომისიას მივმართეთ რა იქნება მომდევნო აქტივობები, რომელიც საშუალებას მოგვცემს, რომ საქართველო თევზთან დაკავშირებით მოხვდეს მესამე ქვეყნების ჩამონათვალში და შემდეგ მოხდეს კონკრეტული საწარმოების აღიარებაც. მოლოდინის რეჟიმში ვართ,ახლა არადადეგები მოდის, ალბათ შემოდგომიდან უნდა ველოდოთ გააქტიურებას, შეიძლება ჩამოვიდნენ და შეამოწმონ, ან ჩვენ მიერ მიწოდებულ ინფორმაციას დაეყრდნონ“,-ამბობს სოხაძე.

დარგის სპეციალისტებს მიაჩნიათ, რომ შესაძლოა ევროკავშირის მიერ სფეროს აღიარებისთანავე გავიდეს ქართული თევზის ფქვილი და ზეთი ევროპის ბაზარზე.

“უვნებლობისა და კონტროლის საკითხები რომ სრულად მოგვარდება, ეს 2 პროდუქტი შეიძლება მაშინვე გავიდეს ევროპაში, დღეს ლიცენზიანტები წარმოებულ პროდუქციას ყიდიან თურქეთში მსოფლიო ბაზარზე ფიქსირებულ ფასებზე უფრო იაფად. თურქებს კი ჩვენი პროდუქტი ევროპაში გააქვთ და ფულს იგებენ, უკეთეს შემთხვევაში თვითონ მოიხმარენ და აკეთებენ ცხოველების საკვებს, რასაც უფრო ძვირად გვიბრუნებენ. ქაფშია შეიძლება გავიდეს გაყინული სახითაც”,- ამბობს არჩილ ფარცვანია და ფიქრობს, რომ ქაფშიის შემდეგ საქართველოს შესაძლებლობა აქვს ევროპულ ბაზარზე კონკურენტუნარიანი ორგანული აკვაკულტურის პროდუქციაც გაიტანოს, ვინაიდან ევროპაში ეკოლოგიურ პროდუქტებზე მოთხოვნა იზრდება და საქართველოსმთიან რეგიონებში სუფთა მდინარეებია, სადაც შესაძლებელია ორგანული პროდუქციის წარმოება.

“ეს არ არის ადვილად გადასაწყვეტი საკითხი: ორგანული პროდუქციის მწარმოებელი ფერმის სტატუსის მისაღებად საჭიროა მრავალწლიანი (მინიმუმ სამწლიანი) დაკვირვების პროცედურა. მეურნეობა ვერ მიიღებს ორგანული პროდუქციის მწარმოებლის სტატუსს თუ არ ექნება მოგვარებული წარმოების ეკოლოგიურობის საკითხი, თუ კი მეურნეობა აბინძურებს გარემოს ან არ ითვალისწინებს სხვა ეკოლოგიურ მოთხოვნებს. ასევე, წინასწარ გადასაჭრელია მარკეტინგული საკითხებიც. უკვე დღეიდანაა საჭირო ევროპელ მომხმარებელში გაძლიერდეს მოლოდინი იმისა, რომ ეტიკეტზე დატანილი წარწერა „Made in Georgia” დიდი ალბათობით ნიშნავს იმას, რომ მის წინაშე ორგანული პროდუქტია. როდესაც ევროპელ მომხმარებელს ექნება განცდა, რომ საქართველოში სუფთა გარემოა და თევზი, რომელსაც მას სთავაზობენ გაზრდილია „მთის მდინარეების სუფთა წყლებზე“, ასეთ პროდუქტს კომერციული წარმატების დიდი შანსი აქვს”- ამბობს სოფლის მეურნეობის სამინისტროს დარგობრივი განვითარების სამმართველოს უფროსის მოადგილე.

ევროპის ბაზარი

ზღვის პროდუქტების მოხმარება ევროკავშირში რეგიონებისა და ქვეყნების მიხედვით განსხვავდება. დიდია მოთხოვნა სამხრეთ ევროპაში, ესპანეთსა და პორტუგალიაში თითოეული მომხმარებელი წელიწადში 40 კგ-ზე მეტ ზღვის პროდუქტს მოიხმარს, ნიდერლანდებსა და დასავლეთი ევროპის სხვა ქვეყნებში 15-25 კგ-ს, ცენტრალური და აღმოსავლეთი ევროპის ქვეყნებში კი 5-10 კგ-ს წელიწადში. ზღვის პროდუქტები ჯანსაღ პროდუქტებადაა მიჩნეული, ხორცპროდუქტების ჩანაცვლებაც ხდება, რაც გაზრდილი მოთხოვნის ერთ-ერთი მიზეზია.

ევროკავშირში ყველაზე მსხვილი იმპორტიორებიაესპანეთი და საფრანგეთი, მათ მოყვება იტალია, გერმანია, დიდი ბრიტანეთი და ნიდერლანდები. შვედეთს თავისი პროდუქტი აქვს და იმპორტი განვითარებადი ქვეყნებიდან მხოლოდ 2%-ია, ნორვეგია კი თევზისა და ზღვის პროდუქტების ყველაზე დიდი მწარმოებელია ევროპაში, თუმცა გადამუშავების თვალსაზრისით მას ესპანეთი უსწრებს. აღსანიშნავია, რომ ევროპელ თევზჭერისა და აკვაკულტურის კომპანიებს ხშირად ნედლეული მთლიანად გააქვთ აზიის ქვეყნებში, სადაც ამუშავებენ და იქიდან რეექსპორტი ხდება ევროპაში.

ქაფშია ევროპაში ევროკავშირის არაწევრი ქვეყნებიდან იმპორტირებული თევზის სახეობებს შორის მესამე ადგილს იკავებს, თინუსისა და სარდინების შემდეგ. FAO-ს 2012 წლის კვლევაში ქაფშიის ყველაზე მსხვილ მომხმარებლებად დასახელებულია ესპანეთი (23%), იტალია (17%), დიდი ბრიტანეთი (16%), გერმანია (16%) და საფრანგეთი (13%). ქაფშიის პროდუქტების მაღალი მოთხოვნის გამო ეს ქვეყნები ქართული თევზის ექსპორტისთვისაც ყველაზე საინტერესო ქვეყნებად შეიძლება განიხილოს.

 
მოთხოვნები EU-ის ბაზრისთვის

• საკანონმდებლო და არასაკანონმდებლო

ქვეყნისა და საწარმოს აღიარება- ევროკავშირის ბაზარზე თევზის გასატანად, ქვეყანა უნდა შედიოდეს ევროკავშირის მიერ აღიარებული ქვეყნების ჩამონათვალში. აღიარება ხდება საზოგადოებრივი ჯანდაცვისა და კონტროლის სისტემების შეფასებაზე დაყრდნობით- ქვეყანამ უნდა უზრუნველყოს, რომ ექსპორტირებული თევზპროდუქტები აკმაყოფილებს ევროკავშირის ჯანმრთელობის მკაცრ მოთხოვნებს. ქვეყნის აღიარების შემდეგ აუცილებელია საწარმოების აღიარებაც, რომელთაც ენიჭებათ უნიკალური საიდენტიფიკაციო კოდი- “ევროკავშირის ნომერი”.

მიკვლევადობის წესები- ევროკავშირის ბაზარზე ზღვის პროდუქციასთან დაკავშირებით მიკვლევადობის მკაცრი წესები 2014 წლის დეკემბრიდან ამოქმედდა (No. 1379/2013), რომლის მიხედვითაც, ეტიკეტზე მითითებული უნდა იყოს ზუსტი ინფორმაცია პროდუქტების წარმოებასთან დაკავშირებით, მათ შორის გამოყენებულ სათევზაო მოწყობილობა და თევზჭერის ადგილები. ასევე მითითებული უნდა იყოს ალერგენების სია.

თევზჭერის სერტიფიკატი - არალეგალური თევზჭერის თავიდან ასაცილებლად, ევროკავშირში იმპორტირებულ თევზს თან უნდა ახლდეს თევზჭერის სერტიფიკატი, წინააღმდეგ შემთხვევაში, შესაძლოა, ევროკავშირის ზღვის პროდუქტების ბაზარზე დროებით აეკრძალოს პროდუქტის შეტანა, წარსულში მსგავსი შემთხვევები ჰქონდათ ბელიზს, კამბოჯას, გვინეასა და შრი-ლანკას.

ჯანმრთელობის სერტიფიკატი- პროდუქტებს უნდა ახლდეს ჯანმრთელობის სერტიფიკატი, რაც დასტურია იმისა, რომ ქვეყნის კომპეტენტური ორგანო იძლევა გარანტიას, რომ ჯანმრთელობისა და კონტროლის სისტემა ევროკავშირის სისტემის ეკვივალენტურია და გადაზიდული ტვირთი შეესაბამება ევროკავშირის მოთხოვნებს.

ჰიგიენა- ჰიგიენის დაცვა მოიცავს დამაბინძურებელი ნივთიერებების, მათ შორის მიკრობიოლოგიური დამაბინძურებლების კონტროლს, შეფუთვასა და შენახვას, სადაც ტემპერატურა უნდა კონტროლდებოდეს, მათ შორის ტრანსპორტირების დროს. HACCP სტანდარტის დანერგვა ერთ-ერთი ვალდებულებაა.

ევროკავშირის კანონმდებლობით აკრძალულია დამაბინძურებელი ნივთიერებები, რომელიც შეიძლება მოხვდეს საკვებ პროდუქტში წარმოების სხვადასხვა ეტაპზე ან გარემოს დაბინძურებიდან. მათ შორისაა: მძიმე მეტალები-ტყვია, კადიუმი, ვერცხლისწყალი, დიოქსინები და პენციკლიდინი (PCP), ასევე პოლიციკლური არომატული ჰიდროკარბონატები (PAHs). ევროკავშირის ბაზარზე გატანამდე თევზი აღნიშნულ მაჩვენებლებზე მოწმდება ლაბორატორიაში.ბაზარზე გატანამდე მოწმდება მიკრობიოლოგიური დამაბინძურებლებიც.მიკრობიოლოგიური დაბინძურების მაგალითია ჰისტამინის მაღალი დონეები, რაც გამოწვეულია ტემპერატურის ცუდი მენეჯმენტით. მიკრობიოლგიური დაბინძურების თავიდან აცილება შესაძლებელია შესაბამისი ჰიგიენური ზომების დაცვით.

• ეკო-მარკირება/მზარდი ნიშური ბაზარი

ბოლო წლებში ეკომარკირებულმა ზღვის პროდუქტებმა მნიშვნელოვანი ადგილი დაიკავა ევროპის ბაზრებზე. ამ მხრივ წამყვან ადგილს იკავებს დასავლეთი და ჩრდილოეთი ევროპის ქვეყნები (ნიდერლანდები, გერმანია).

ქართველი მომხმარებელი ყოველწლიურად, დაახლოებით 30 -32 ათას ტონა თევზს და თევზის პროდუქტს მოიხმარს, საიდანაც 75-80%-მდე იმპორტირებულია. ასევე, ადგილობრივი წარმოების თევზის ზეთისა და ფქვილის დაახლოებით 1% იყიდება შიდა ბაზარზე. ლიცენზიანტ მეთევზეთა ასოციაციის თავმჯდომარის განცხადებით, შიდა ბაზარზე მოთხოვნის გაზრდას ელოდებიან მას შემდეგ, რაც კომბინირებული საკვები ქარხანა გაიხსნება, ამასთან, საუბარია ომეგასთვის საჭირო ზეთის წარმოებაზეც, რასაც სპეციალური ქარხანა სჭირდება. ქაფშია თევზის საკვებისა და თევზის ქონის დასამზადებლად მთავარი ნედლეულია,

სტატისტიკა:

სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის ინფორმაციით, 2015 წელს საქართველოდან ექსპორტზე 5,275.0 ათასი დოლარის ღირებულების თევზის ცხიმი, ქონი და მათი ფრაქციები გავიდა (3,550.0 ტონა) თურქეთში. ხოლო ფქვილი 10,702.6 ათასი დოლარის ღირებულების (6,617.7 ტონა), აქედან მხოლოდ მცირე ნაწილი სომხეთში, დანარჩენი თურქეთში.

მაიკო გაბულდანი