ენერგოგაერთიანების კანონმდებლობის დანერგვის სამუშაო პროცესის შეჯამება (2017 წელი)
ენერგეტიკულ გაერთიანებაში საქართველო დამკვირვებლის სტატუსით 2007 წლიდან სარგებლობს. საქართველომ ევროკომისიასთან ენერგოგაერთიანებაში გაწევრიანების შესახებ მოლაპარაკებები 2014 წლიდან დაიწყო. 2016 წელს ენერგეტიკული გაერთიანების დამფუძნებელ ხელშეკრულებასთან საქართველოს შეერთების შესახებ ოქმს მოეწერა ხელი. 2017 წელს კი საქართველო ენერგოგაერთიანების სრულუფლებიანი წევრი გახდა.
ჩვენი საინფორმაციო პორტალი, EuGeorgia.info, ექვსი თვის განმავლობაში აქვეყნებდა ანალიტიკურ სტატიებს საქართველოსა და ევროგაერთიანების ენერგოსექტორის აქტუალურ საკითხებზე, განსაკუთრებული ყურადღება დაეთმო საქართველოს ენერგოსექტორის წინაშე მდგარ გამოწვევებს (ენერგოგაერთიანების ფარგლებში აღებული ვალდებულებებისა და დირექტივების შესრულება) და პერსპექტივებს.
ენერგოგაერთიანების ფარგლებში აღებული ვალდებულებებისა და დირექტივების დროული და ეფექტური შესრულების ვალდებულება დაეკისრათ საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს, ენერგეტიკის სამინისტროს (ეკონომიკისა და მდგრადი სამინისტროს შემადგენლობაში შესული), გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს. ამ კუთხით სამინისტროების ძირითადი საქმიანობა ენერგოგაერთიების შესაბამისი საკანონმდებლო ბაზის მომზადებასა და დანერგვას გულისხმობს. ენერგოგაერთიანების კანონმდებლობის იმპლემენტაციის ვადები 2017 წლიდან 2021 წლამდე განისაზღვრა, თუმცა, ენერგოგაერთიანების სამდივნოსთან შეთანხმებით, ამ ვადების კორექტირების შესაძლებლობა არსებობს.
ქვემოთ ჩამოთვლილია ენერგოგაერთიანების ფარგლებში აღებული რეგულაციებისა და ვალდებულებების სია, მათი განხორციელების შეთანხმებული ვადები, აღწერილია 2017 წლის განმავლობაში შესრულებული სამუშაოები.
დასახელება: რეგულაცია (EC) No 1099/2008 ენერგოსტატისტიკის შესახებ
შესრულების ვადა:2017 წლის 31 დეკემბრი
შესრულებული, დაგეგმილი სამუშაოები: საქსტატის მიერ წარმოებული წლიური ენერგეტიკული სტატისტიკა სრულ შესაბამისობაშია რეგულაციით გათვალისწინებულ მოთხოვნებთან. ყოველთვიური და მოკლევადიანი ენერგეტიკული სტატისტიკის წარმოების კუთხით საქსტატმა 2017 წლის განმვალობაში განახორციელა მოსამზადებელი სამუშაოები და აღნიშნული რეგულაციით მოთხოვნილი მონაცემების წარმოება და გავრცელება ასევე გათვალისწინებულია 2018 წლის სტატისტიკურ სამუშაოთა სახელმწიფო პროგრამით. ინფორმაციის წყაროდ გამოყენებული იქნება საქსტატის მიერ ორგანიზებული კვლევები და ადმინისტრაციული წყაროები (ელექტროენერგე-ტიკული ბაზრის ოპერატორი, საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისია).
დასახელება ა) დირექტივა N2009/72/EC ელექტროენერგიის შიდა ბაზრისათვის საერთო წესებისშესახებ, რომლითაც გაუქმდა დირექტივა N 2003/54/ EC; ბ) დირექტივა N 2005/89/EC ელექტროენერგიის მიწოდებისა და ინფრასტრუქტურაში ინვესტირების უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ზომების შესახებ
შესრულების ვადა ა) 2018 წლის 31დეკემბრი; ბ) 2019 წლის 31დეკემბრი
შესრულებული, დაგეგმილი სამუშაოები: მარეგულირებელი კომისიის დაქვემდებარებაში რჩება ის ინსტრუმენტები, რომელთა საშუალებით შესაძლებელი იქნება ელექტროენერგიის ბაზრის იმ რგოლის რეგულირება, სადაც ბუნებრივი მონოპოლია იარსებებს. ბუნებრივი მონოპოლია კი საქართველოს ენერგოსექტორის სუბიექტების უმრავლესობისთვისაა დამახასიათებელი, ვინაიდან ელექტროენერგიაზე მოთხოვნა არაელასტიურია (არ არსებობს ელ.ენერგიის მოხმარების ეფექტურად ჩამნაცვლებელი სხვა ალტერნატივა), კომპანიებს კი ელექტროენერგიის ბაზარზე საქმიანობის დასაწყებად დიდი საწყისი კაპიტალი სჭირდებათ. კომისიის თავმჯდომარის, ირინა მილორავას განცხადებით, ასევე არსებობს პროექტი, რომელიც ითვალისწინებს გარდამავალ პერიოდში (ბაზრის ლიბერალიზაციის პერიოდი) საოჯახო და მცირე ბიზნესის ტიპის ელ.ენერგიის მომხმარებლების დაცვას მაღალი ტარიფებისგან. ანუ, ელ.ენერგიის ბაზარზე იარსებებს სუბიექტი, რომელიც, აღნიშნული ტიპის მომხმარებლებს ელ.ენერგიას მიაწვდის კომისიის მიერ რეგულირებულ ფასად. ნავარაუდევია, რომ მომხმარებელთა დაცვის ეს მექანიზმი იარსებებს ელ.ენერგიის ბაზრის კონკურენტული წესების სრულად ჩამოყალიბებამდე. მიმდინარეობს მუშაობა ქსელზე არადისკრიმინაციული დაშვების საკანონმდებლო ჩარჩო პირობების შემუშავებაზე. სემეკის თავმჯდომარეს განცხადებით, ლიბერალიზაციის ამ ეტაპზე აუცილებლად იქნება გათვალისწინებული მომხმარებლების დაცვა ელ.ენერგიის არასტაბილური მომწოდებლებისაგან. ანუ, თუ მომწოდებელი კომპანია გადაწყვეტს ბაზრიდან გასვლას ან გაკოტრდება, უნდა მოხდეს ამავე კომპანიის მომხმარებლების ელ.ენერგიით სტაბილური მიწოდების უზრუნველყოფა. ამ შემთხვევაში კი მომხმარებლის დაცვისთვის იარსებებს ე.წ. „ბოლო იმედის მიმწოდებელი“, რომელიც მომხმარებელს დროებით უზრუნველყოფს ელ.ენერგიით, სანამ მოხმარებელი თავად არ შეარჩევს ახალ მომწოდებელს.
დასახელება: რეგულაცია N 714/2009 (EC) ელექტროენერგიის ტრანსსასაზღვრო გაცვლის სისტემებზე დაშვების პირობების შესახებ, რომლითაც გაუქმდა რეგულაცია (EC) N1228/2003
შესრულების ვადა:2018 წლის 31 დეკემბრი
შესრულებული, დაგეგმილი სამუშაოები: ამ რეგულაციის საკანონმდებლო ბაზის მომზადების კუთხით საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტრო აგრძელებს მუშაობას, თუმცა ამ მიმართულებით ჯერჯერობით არ გადადგმულა ქმედითი ნაბიჯები. რეგულაციის შესრულების კუთხით საინტერესოა საქართველოს ენერგეტიკის განვითარების სტრატეგიაში მოცემული ჩანართი: „მეზობელი ქვეყნების ენერგოსისტემების შემდგომი დაახლოება განხორციელდება რეგულირებისა და საკანონმდებლო ბაზების დონეზე, რაც გაამარტივებს ელექტროენერგიის იმპორტსა და ექსპორტს, მათ განბაჟებას, რეჟიმული პარამეტრების გადახრების რეგულირებასა და ნაკადების ურთიერთჩანაცვლების გზით შეამცირებს ფაქტიურ გადადინებებს ხაზებზე, რაც თავის მხრივ, გაზრდის კავშირების საიმედოობას. მომავალში შენარჩუნდება რუსეთთან და აზერბაიჯანთან პარალელური, სინქრონული მუშობის რეჟიმები. ამავე დროს, ჩვენი ექსპორტიორების ყურადღება მიმართული უნდა იყოს თურქეთის, როგორც რეგიონის ერთ-ერთი ყველაზე განვითარებული და თანამედროვე ბაზარისაკენ.“
დასახელება: დირექტივა N 85/337/EEC კონკრეტული სახელმწიფო და კერძო პროექტებისგარემოზე ზეგავლენის შეფასების შესახებ, რომელშიც ცვლილებები შეტანილია97/11/EC და 2003/35/EC დირექტივებით
შესრულების ვადა:2017 წლის 1 სექტემბერი
შესრულებული, დაგეგმილი სამუშაოები: 2017 წლის 1 ივნისს საქართველოს პარლამენტის მიერ მიღებულ იქნა „გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსი“, რითაც შესრულდა აღნიშნული ვალდებულება. კოდექსი მომზადებულია ამ დირექტივის ერთ-ერთი უკანასკნელი ცვლილების - დირექტივა2011/92/EU-ს საფუძველზე და შესაბამისად აკმაყოფილებს ენერგეტიკული გაერთიანების მიერ მოთხოვნილ პარამეტრს.
დასახელება: დირექტივა 2008/92/EC საბოლოო მომხმარებლებისათვის გაზისა და ელექტროენერგიის ფასების გამჭვირვალობის გაუმჯობესებასთან დაკავშირებით „გაერთიანების“ პროცედურისშესახებ
შესრულების ვადა:2017 წლის 31 დეკემბრი
შესრულებული, დაგეგმილი სამუშაოები: ელექტროენერგიისა და ბუნებრივი გაზის სამომხმარებლო ფასებთან დაკავშირებით გავლილია კონსულტაცია ევროსტატისა და ენერგეტიკული გაერთიანების სამდივნოს ექსპერტებთან, რომლის შედეგად საქსტატი 2018 წლიდან დაიწყებს შესაბამისი მონაცემების შეგროვებას და დამუშავებას. აღნიშნული სამუშაოების განხორციელება გათვალისწინებულია 2018 წლის სტატისტიკურ სამუშაოთა სახელმწიფო პროგრამით.
დასახელება: დირექტივა N 1999/32/EC ზოგიერთ თხევად საწვავში გოგირდის შემცველობის შემცირების შესახებ
შესრულების ვადა:2021 წლის 1 სექტემბერი
შესრულებული, დაგეგმილი სამუშაოები: აღნიშნული ვალდებულება შესრულებულია საქართველოს მთავრობის 2017 წლის 25 მაისის #256 დადგენილებით - „ზოგიერთ თხევად საწვავში გოგირდის შემცველობის ზღვრული მნიშვნელობების დადგენის შესახებ ტექნიკური რეგლამენტის დამტკიცების თაობაზე“. ტექნიკური რეგლამენტი განსაზღვრავს გოგირდის ზღვრულ შემცველობას ზოგიერთი თხევადი საწვავისთვის (მაზუთი, გაზოილი, საზღვაო საწვავი). გარდა ამისა, ენერგეტიკული გაერთიანების ტექნიკური დახმარებით შემუშავებულ იქნა თხევადი საწვავის სინჯების აღების, ანალიზის მეთოდებისა და ინსპექტირების წესის პროექტი. ტექნიკური რეგლამენტის ძირითადი ნაწილი ამოქმედდება 2021 წლიდან.
შესრულების ვადა:ა) 2018 წლის 31დეკემბრი; ბ) 2018 წლის 1სექტემბრი
შესრულებული, დაგეგმილი სამუშაოები: აღნიშნული ვალდებულებების შესრულებისთვის მიმდინარეობს ე.წ. დაძმობილების (Twinning) პროექტი - „სამრეწველო დაბინძურებისა და რისკების სფეროში ევროკავშირის გარემოსდაცვით კანონმდებლობასთან დაახლოების და იმპლემენტაციის მიზნით საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროს ადმინისტრაციული შესაძლებლობების გაძლიერება“. აღნიშნული პროექტი მიზნად ისახავს დირექტივა 2010/75/EU-ს ქართულ კანონმდებლობაში მთლიანად გადმოტანას, რითაც შესრულდება არა მარტო ენერგეტიკული გაერთიანების წინაშე აღებული ვალდებულებები, არამედ ასოცირების შესახებ შეთანხმებაში არსებული მოთხოვნებიც. პროექტი დაიწყო 2017 წელს და დასრულდება 2019-ში. (ბიუჯეტი: 1 მლნ. ევრო
დასახელება: დირექტივა N 79/409/EC, მუხლი 4(2), გარეული ფრინველების დაცვის შესახებ
შესრულების ვადა: 2019წლის 1 სექტემბრი
შესრულებული, დაგეგმილი სამუშაოები: ენერგეტიკული გაერთიანების დამფუძნებელი ხელშეკრულებით დირექტივა 79/409/EC-ის მხოლოდ ერთი ნაწილი - მუხლი 4-ის მე-2 პუნქტია შესასრულებელი. ასოცირების შესახებ შეთანხმება კი საქართველოს ამ დირექტივის უფრო სრულყოფილად შესრულებას ავალდებულებს.
უნდა ითქვას, რომ ამ დირექტივით მოთხოვნილი ვალდებულებების ნაწილი უკვე ასახულია ქართულ კანონმდებლობაში, კერძოდ: საქართველოს კანონში „ცხოველთა სამყაროს შესახებ“ და საქართველოს კანონში „წითელი ნუსხისა და წითელი წიგნის შესახებ“. გარდა ამისა, მომზადებულია „ბიომრავალფეროვნების შესახებ“ საქართველოს კანონის პროექტი, სადაც აღნიშნული დირექტივის მოთხოვნების შესაბამისად ფრინველთა დაცვის საკითხი ცალკე არის განხილული. ამჟამად მიმდინარეობს კანონპროექტის დახვეწის საქმიანობა და მისი მიღებით მოხდება როგორც ენერგეტიკული გაერთიანების წინაშე, ასევე ასოცირების შესახებ შეთანხმებით აღებულია ვალდებულების შესრულებაც. „ბიომრავალფეროვნების შესახებ“ საქართველოს კანონის განხილვა იგეგმება საქართველოს პარლამენტის 2018 წლის საგაზაფხულო სესიაზე
დასახელება: დირექტივა N 2009/28/EC განახლებადი ენერგიის წყაროებიდან ენერგიისგამოყენების ხელშეწყობის შესახებ, რომლითაც ცვლილებები შევიდა დამოგვიანებით გაუქმდა დირექტივა N 2001/77/ EC და დირექტივა N 2003/30/ EC
შესრულების ვადა: 2018წლის 31 დეკემბრი
შესრულებული, დაგეგმილი სამუშაოები: დირექტივა ასევე ადგენს განახლებადი ენერგიის წყაროებიდან წარმოებული ენერგიის სავალდებულო სამიზნე დონეს ენერგეტიკული რესურსების მთლიან მოხმარებაში. მიუხედავად იმისა, რომ ამ მიმართულებით გადაიდგა რიგი პოზიტიური ნაბიჯები (განახლებადი ენერგიის მიკრომწარმოებელი სუბიექტების ქსელზე მიერთების გამარტივებული პროცედურა, მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონში 2017 წელს შეტანილი ცვლილება, რომლის მიხედვითაც მიკლოსიმძლავრის ელექტროსადგური არ ჩაითვლება სამეწარმეო საქმიანობასდ და ა.შ.), ჯერ-ჯერობით არ არსებობს სრულყოფილი საკანონმდებლო ბაზა, რომელიც ხელს შეუწყობს განახლებადი ელ.ენერგიის გენერირების წახალისებას. ასევე, არ არსებობს ეფექტური სტრატეგია, რომლიც წაახალისებს განახლებადი ელ.ენერგიის ტრანსპორტის სექტორში გამოყენებას. და ბოლოს, არ არსებობს ოფიალური კვლევა, რომელიც მაქსიმალური სიზუსტით აფასებს საქართველოს განახლებადი ენერგიის პოტენციალს 2020 წლისთვის.
დასახელება: ა) დირექტივა N 2012/27/EU ენერგოეფექტურობის შესახებ, რომელსაც ცვლილებები შეაქვს N 2009/125/EC და N 2010/30/EU დირექტივებში და აუქმებს დირექტივებს N2004/8/EC და N 2006/32/EC; ბ) დირექტივა N 2010/30/EU ეტიკეტირების და პროდუქციის შესახებ სხვა სტანდარტული ინფორმაციის მითითებით, ენერგომოხმარების პროდუქტების მიერ ენერგიისა და სხვა წყაროების მოხმარების ინდიკაციის შესახებ; გ) დირექტივა N 2010/31/EU შენობების ენერგოეფექტურობის შესახებ
შესრულების ვადა: ა) ბ) 2018წლის 31 დეკემბრი; გ) 2019 წლის 30 ივნისი;
შესრულებული, დაგეგმილი სამუშაოები: თითოეული დირექტივა გულისხმობს ენერგოსექტორში, დაწყებული გენერირების, დამთავრებული საბოლოო მოხმარების რგოლში ენერგოეფექტურობის გაზრდას. ასევე, საინფორმაციო პროგრამების განხორციელებას, რომელთა საშუალებით საბოლოო მომხმარებელი ენერგიის ეფექტური გამოყენების უპირატესობებს გაეცნობა. ყურადღება გამახვილებულია შენობების ენერგოეფექტურობაზე.
როგორც გამოირკვა, ამ რეგულაციების შესრულების სამუშაოები ნელი ტემპით მიმდინარეობს. ასევე, კრიტიკის ობიექტი ხდება რეგულაციებზე პასუხისმგებელი სახელმწიფო სამსახურების საქმიანობა ეფექტურობის კუთხითაც. მაგალითად, როგორც მოკვლევის შედეგად გამოჩნდა, არსებობს მნიშვნელოვანი პრობლემები, მათ შორის შესაბამის სახელმწიფო სამსახურებში ერთიანი სამოქმედო გეგმის არ არსებობა, არასაკმარისი რესურსების მობილიზება (არასაკმარისი ადამიანური კაპიტალის ჩართულობა), რეგულაციების შესრულების დეტალური, კონკრეტულ დროით მაჩვენებლებში გაწერილი სამოქმედო გეგმის უქონლობა, ენერგოეფექტურობის უპირატესობების პასიური პოპულარიზაცია.
დასახელება: დირექტივა N2004/67/EC ბუნებრივი აირის მიწოდების უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ზომების შესახებ
შესრულების ვადა:2020 წლის 31 დეკემბრი
შესრულებული, დაგეგმილი სამუშაოები: „საქართველოს ნავთობისა და გაზის კორპორაცია“ ხსენებული გაზსაცავის მშენებლობის დაწყებას 2018 წლის პირველ კვარტალში გეგმავს, ანუ ამ დროისთვის უკვე გაფორმდება ხელშეკრულება ტენდერში გამარჯვებულ კომპანიასთან, რომელიც გაზსაცავის მშენებლობაზე იქნება პასუხისმგებელი. ამ ეტაპზე მიმდინარეობს წინასაკვალიფიკაციო პროცესი, ანუ ეტაპი, რომლის წარმატებით გავლის შემდეგ კომპანიებს ტენდერში მონაწილეობის უფლება ექნებათ. არსებული ინფორმაციით საკვალიფიკაციო პროცესში უკვე 8 კომპანიამ მიიღო მონაწილეობა. მშენებლობის დასრულება 2021 წლისთვის იგეგმება.
დასახელება: დირექტივა N 2009/73/EC ბუნებრივი აირის შიდა ბაზრისათვის საერთო წესების შესახებ, რომლითაც გაუქმდა დირექტივა N 2003/55/ EC;
შესრულების ვადა:2020 წლის 31 დეკემბრი
შესრულებული, დაგეგმილი სამუშაოები: დირექტივის მიზანს ბუნებრივი გაზის გადაცემის, განაწილების, მიწოდებისა და შენახვის საერთო წესების შემოღება წარმოადგენს. დირექტივით, ასევე, გათვალისწინებულია არსებული იურიდიული პირებისთვის საჯარო მომსახურების ვალდებულებების დაკისრება, რაც გაზის მიწოდების ხარისხის და უსაფრთხოების, ფასის, გარემოს დაცვისა და ენერგოეფექტურობის საკითხებს ითვალისწინებს.
ამ რეგულაციის შესრულების კუთხით ჯერჯერობით მნიშვნელოვანი ნაბიჯები არ გადადგმულა. ოპტიმისტური პროგნოზით, საქართველოს მთავრობა რეგულაციის შესრულებისთვის აქტიურ მუშაობას 2018 წლიდან დაიწყებს. საქართველოს ენერგეტიკის განვითარების სტრატეგიაში (2017-2026) მოცემულია ამ დირექტივის შესრულების მიმართულებით დაგეგმილი სამუშაოები, რომლებიც თანხვედრაშია რეგულაციის შესაბამის მუხლებთან, თუმცა ეს ქმედით ნაბიჯად ნამდვილად ვერ ჩაითვლება. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ 2003/55/ EC დირექტივის შესრულების სამუშაოების შემაფერხებელი ობიექტური ფაქტორი ბუნებრივი გაზის ბაზრის არაკონკურენტული, გაუჭვირვალე გარემოა.
და ბოლოს, როგორც თითოეული რეგულაციის თუ დირექტივის შესრულების სამუშაოების განხილვიდან ჩანს, ენერგოგაერთიანების წევრობის ფარგლებში აღებული ვალდებულებების შესრულების კუთხით, საქართველოს შესაბამის სახელმწიფო სამსახურებს ჯერჯერობით არ აქვთ მნიშვნელოვანი ჩამორჩენა, თუმცა არსებობს კონკრეტული, მნიშვნელოვანი კრიტიკის ობიექტები, რომლებიც ჩვენ უკვე სტატიაში ვახსენეთ.
