ესტონური მოდელის გამოწვევები - გავლენა მცირე და საშუალო ბიზნესზე

2017 წელი ბიზნეს სუბიექტებისთვის მნიშვნელოვანი ცვლილებით დაიწყო, კერძოდ, ძალაში შევიდა მოგების გადასახადის რეფორმა ე.წ. ესტონური მოდელი. მოდელის დანერგვას არაერთგვაროვანი შეფასებები მოჰყვა საზოგადოების სხვადასხვა ნაწილების, პოლიტიკოსების, ეკონომისტების, ბიზნესის წარმომადგენელთა მხრიდან. ყველანი თანხმდებიან იმაზე, რომ მოდელის ამოქმედებას მართლაც დადებითი გავლენა ექნება ბიზნესზე და განსაკუთრებით ეს ეხება მცირე და საშუალო ბიზნესს. თუმცა, საინტერესოა გავაანალიზოთ რა ხარვეზები აქვს მოდელს და რა დაბრკოლებებთან არის დაკავშირებული მისი ამუშავება, ასევე, რამდენად მომზადებული შეხვდნენ ამ ცვლილებას ბიზნესის წარმომადგენლები.
ახალგაზრდა ეკონომისტთა ასოციაციამ USAID -ის პროექტის “მმართველობა განვითარებისთვის” (G4G) გრანტის ფარგლებში 2015 წლის შემოდგომაზე განახორციელა ესტონური მოდელის საქართველოში დანერგვის რეგულირების გავლენის შეფასება (RIA), რომლის საბოლოო პრეზენტაცია 2015 წლის დეკემბრის თვეში მოხდა. აღნიშნული დოკუმენტის მიხედვით, ავტორებმა შეაფასეს ესტონური მოდელის ამოქმედების პოტენციური ეკონომიკური ეფექტები. ამ მიზნით, მათ განიხილეს ეკონომიკური ზრდის ზოგადი წონასწორობის ნეო-კლასიკური მოდელი. საბაზისო სცენარში, რომელიც სადაგასახადო ცვლილებამდე არსებულ მდომარეობას აღწერს, მოხდა მოდელის კალიბრაცია იმისათვის, რომ საქართველოს რეალურ მდგომრეობასთან მაქსიმალურად ახლოს ყოფილიყო. კალიბრაცია გულისხმობს მოდელში არსებული პარამეტრების მნიშვნელობების შერჩევას რეალური მაჩვენებლებიდან გამომდინარე და მის შედარებას მოდელის საპროგნოზო მაჩვენებლებთან. მეორე ეტაპზე საბაზისო სცენარის მოდელში შემოვიდა ახალი საგადასახადო რეგულირება. მოცემული ანალიზი აჩვენებს ერთჯერად ეფექტს, რომელიც დადგება მოდელის დანერგვიდან 1,5 წლის შემდგომ. შეფასების მიხედვით რეფორმას ექნება დადებითი ეფექტი ინვესტიციებზე. სააქციო კაპიტალი გაიზრდება 3,23%-ით, რაც ნიშნავს რომ ეკონომიკური აგენტები განახორციელებენ მეტ ინვესტიციებს. რეალური მთლიანი შიდა პროდუქტი გაიზრდება დაახლოებით 1,44%-ით. მთლიანი კერძო მოხმარება გაიზრდება დაახლოებით 0,85%-ით. რეფორმის შედეგად გაიზრდება ბიუჯეტის დეფიციტი არაუმეტეს 3%-ისა. გარდა მაკროეკონომიკურ მაჩვენებლებზე დადებითი გავლენისა, მოდელის დანერგვას თან ახლავს საკანონმდებლო თუ სხვა ტიპის რისკები. საგადასახადო ექსპერტის ვაჟა პეტრიაშვილის მიერ შეფასებულ იქნა საკანონმდებლო ცვლილებასთან დაკავშირებული რისკები. ეს რისკები ძირითადად დაკავშირებულია ორმაგ დაბეგვრასთან და მოდელის სხვა ხარვეზებთან. ასევე ექსპერტის მოსაზრებით, საქართველოს კანონმდებლობა და მოგების გადასახადის სისტემა ძირთადად ეფუძნება საერთაშორისო გამოცდილებას, რაც ქვეყანას საშუალებას აძლევს სხვადასხვა ქვეყნების მაგალითზე განახორციელოს ცვლილებები. შემოთავაზებული მოდელი მხოლოდ ესტონურ გამოცდილებას ეფუძნება და გაამართლებს თუ არა იგი საქართველოში გარკვეული რისკის ქვეშ დგას, რადგან მოდელის დანეგვასთან დაკავშირებული გამოწვევების და რეფორმის შემდგომი მდგომარეობის შეფასება შემოიფარგლება მხოლოდ ერთი ქვეყნის გამოცდილებით.

ესტონეთში მოგების გადასახადის რეფორმა 2000 წელს განხორციელდა და წლების განმავლობაში გაგრძელდა. ჯაან მასოს, ჯაანიკა მერკულისა და პრიიტ ვაჰტერის 2013 წელს გამოქვეყნებული კვლევის მიხედვით (მთლიანი მოგების გადასახადიდან განაწილებული მოგების გადასახადზე გადასვლა: არის თუ არა ეფექტები ფირმებზე?), მოხდა ესტონური საგადასახადო სისტემის რეფორმის შეფასება, სადაც გამოყენებულ იქნა 1996-2008 წლების პანელური მონაცემები ფირმების დონეზე, რათა შეესწავლათ მოგების გადასახადის რეფორმის ეფექტები კაპიტალის სტრუქტურაზე, რომელიც განისაზღვრება ფირმის დაფინასების წყაროებით, ესენია: ვალი და საწესდებო კაპიტალი. მათ ასევე შეაფასეს გავლენა რეფორმის ინვესტიციებზე, ლიკვიდურობასა და წარმოების პროდუქტიულობაზე. იმისათვის, რომ შედარება მომხდარიყო ფირმების მონაცემებთან რეფორმის არ განხორციელების შეთხვევაში, საკონტროლო ჯგუფად ავტორებმა გამოიყენეს ლატვიური და ლიტვური კომპანიები ესტონეთთან მათი ეკონომიკური და პოლიტიკური მსგავსებიდან გამომდინარე. კვლევის შედეგებმა აჩვენა, რომ მოგების გადასახადის რეფორმის შემდგომ აქტივების ლიკვიდურობა გაიზარდა განსაკუთრებით მცირე ზომის ფირმებისათვის, ინვესტიციებიდან უკუგება გაიზარდა 17%-ით, მთლიანი ფაქტორული პროდუქტიულობა(TFP) გაიზარდა 8%-ით და რეზერვებისა და გაუნაწილებელი მოგების წილი მთლიან კაპიტალში გაიზარდა 8.1%-ით.

როგორც ვხედავთ, ესტონეთში მოგების გადასახადის რეფორმამ მნიშვნელოვნად გააუმჯობესა ქვეყნის მაკროეკონომიკური მაჩვენებლები და ფირმების მდგომარეობა. აღსანიშნავია, რომ საქართველოს და ესტონეთის შემთხვევაში რეფორმის გავლენის მასშტაბები განსხვავებულია. რეფორმის ეფექტი ესტონეთში იყო უფრო მაღალი, ვიდრე 
ველოდებით საქართველოში, რაც შესაძლოა აიხსნას 2000 წლამდე ესტონეთში არსებული საგადასახადო წნეხით, რომლის შერბილებამ უდიდესი შესაძლებლობები მისცა ესტონურ კომპანიებს მოეხდინათ მოგების რეინვესტირება. გარდა ამისა, რეფორმის გაზრდილი ეფექტი დიდწილად განაპირობა ბიუროკრატიული ხარჯების მნიშვნელოვანმა შემცირებამ. ჩვენთან კი საგადასახადო სისტემა უფრო ლიბერალურია დღეს ვიდრე ეს იყო ესტონეთში 2000 წელს, რაც ნიშნავს იმას, რომ რეფორმის სასტარტო პოზიცია ჩვენთან არის უკეთესი, და შესაბამისად, ესტონეთთან შედარებით ნაკლებ ეფექტს მივიღებთ რეფორმის შედეგად.

რეგულირების გავლენის შეფასების კვლევაში შემუშავებული მოდელის მიხედვით მოხდა საკომპენსაციო ქმედებების მასშტაბების გამოთვლა, რაც გულისხმობს რომ აღნიშნული დეფიციტის შევსება შესაძლებელია საშემოსავლო გადასახადის ერთი პროცენტული პუნქტით გაზრდის ან მოხმარების გადასახადის (გადასახადები საქონლისა და მომსახურების შეძენაზე, რომლის გადამხდელი არის მომხმარებელი, მაგალითად, როგორიცაა დამატებითი ღირებულების გადასახადი, აქციზი) 1.25 პროცენტული პუნქტით გაზრდის ხარჯზე. მათივე რეკომენდაციით ახალ წონასწორობაში გადასვლის პროცესში მთავრობამ არ უნდა გაზარდოს ადმინისტრაციული ხარჯები მომდევნო რამდენიმე წლის განმავლობაში.

ვიდრე მოდელის პრობლემებსა და რისკებზე ვისაუბრებდეთ, განვიხილოთ თუ რა მნიშვნელოვან ცვლილებებს მოიცავს ესტონური მოდელი. უმთავრესი ცვლილება საგადასახადო კოდექსში არის ის, რომ მოგების გადასახადი უქმდება და შემოდის განაწილებული მოგების გადასახადი. ახალი მოდელის მიხედვით დაბეგვრის ობიექტია 
განაწილებული მოგება. ასევე დაბეგვრას ექვემდებარება გაწეული ხარჯი ან გადახდა, რომელიც არ არის დაკავშირებული ეკონომიკურ საქმიანობასთან, უსასყიდლოდ საქონლის მიწოდება ან მომსახურების გაწევა ან/და ფულადი სახსრების გადაცემა და წარმომადგენლობითი ხარჯი, რომელიც აღემატება კოდექსით განსაზღვრულ ზღვრულ 
ოდენობას. აქვე მნიშვნელოვანია აღინიშნოს ის, თუ რა ტიპის კომპანიებზე ვრცელდება ესტონური მოდელი. ესტონური მოდელი საქართველოში არ შემოდის ისე, რომ უქმდება წინა მოდელი. არიან სუბიექტები, რომლებზეც ძველი მოდელი კვლავ რჩება ძალაში, ესენია ინდ. მეწარმეები, ორგანიზაციები, არაკომერციული იურიდიული პირები და საჯარო სამართლის იურიდიული პირები. ისეთი სუბიექტების მიმართ, როგორიცაა მიკრომეწარმე, მცირემეწრმე, ფიქსირებული გადასახადის მქონე სუბიექტები, ესტონური მოდელი არ იმოქმედებს, რადგან მათ აქვთ გარკვეული შეღავათები, მაგალითად მიკრომეწარმეები საერთოდ არ იხდიან მოგების გადასახადს.

საქართველოს მცირე და საშუალო საწარმოთა ასოციაციის პრეზიდენტი მიხეილ ჭელიძე ჩვენთან საუბარში აფასებს ესტონურ მოდელს, და მის გავლენას მცირე და საშუალო 
ბიზნესზე. მისი მოსაზრებით ესტონური მოდელის ამოქმედება ცალსახად დადებითად აისახება მცირე და საშუალო ბიზნესზე, რადგან თუ კომპანია მიიღებს გადაწყვეტილებას არ გაანაწილოს მოგება, დაზოგილი თანხა რჩება ბიზნესში.

“ამ მოდელის მიხედვით სახელმწიფო ბიუჯეტს მოგების გადასახადის სახით 500 მლნ ლარი დააკლდება, რაც ნიშნავს სახელმწიფოს მხრიდან 500 მილიონიან ინვესტიციას 
ბიზნესში. ამ 500 მილიონიან დეფიციტს როგორ ავსებს სახელმწიფო კიდევ მეორე საკითხია, მაგრამ ყოველშემთხვევაში ბიზნესის განვითარებას ეს მოდელი ნამდვილად შეუწყობს ხელს”- ამბობს მიხეილ ჭელიძე.

ეკონომისტი ირაკლი ყიფიანი eugeorgia.info-სთან საუბრისას აღნიშნავს, რომ ესტონური მოდელის დანერგვა მცირე და საშუალო ბიზნესზე ცალსახად დადებითად 
იმოქმედებს, რადგან ამ მოდელის ამოქმედებამდე ასეთი კომპანიები ისედაც ახორციელებდნენ რეინვესტირებას და ფინანსებს კომპანიის განვითარებაში დებდნენ.

“ამ კომპანიების ქცევა არ შეიცვლება და ამ თანხას ისევე ჩადებენ რეინვესტირებაში, უბრალოდ დამატებით 15% დარჩებათ, ამიტომაც მგონია, რომ მცირე და საშუალო 
ფირმებისთვის მოდელს ექნება პოზიტიური გავლენა. რაც შეეხება თავად რეფორმას, ჩემი აზრით ძალიან ცუდად განახორციელეს”- ამბობს ირაკლი ყიფიანი.

ყიფიანი იშველიებს ახალგაზრდა ეკონომისტთა ასოციაციის მიერ მოზადებულ რეგულირების გავლენის შეფასების დოკუმენტს, რომლის მიხედვითაც ესტონური მოდელის რეფორმასთან ერთად მთავრობას უნდა განეხორციელებინა მთელი რიგი რეფორმები, რომ მოდელის დანერგვას დადებითი შედეგი მოჰყოლოდა. კვლევის მიხედვით, მიუხედავად იმისა, რომ რეფორმას აქვს ინვესტიციების ზრდაზე ძლიერმოქმედი ეფექტი, სხვა მოვლენებმა მაგალითად როგორიცაა, ინსტიტუციურმა არასტაბილურობამ, 
რაც გულისხმობს ფორმალური ინსტიტუციების სტაბილურობის რღვევას გამოწვეულს სხვადასხვა პოლიტიკური ცვლილებებით, შესაძლოა გადაფაროს რეფორმის დადებითი ეფექტი. გაფრთხილების სახით დოკუმენტში ნახსენებია, რომ თუკი მთავრობა განახორციელებს საგადასახადო კოდექსში ცვლილებებს, მნიშვნელოვანია მომდევნო რამდენიმე წლის განმავლობაში არ გაზარდოს საბიუჯეტო ხარჯები.

“ერთ-ერთი რეკომენდაცია იყო ის, რომ მთავრობას მაქსიმალურად უნდა შეემცირებინა ბიუროკრატიული ხარჯები, იმაზე მეტად ვიდრე ესტონური მოდელით დააკლდებოდა. ბოლოს მივიღეთ ის, რომ მთავრობამ აქციზის გადასახადები გაზარდა, ბიუროკრატია მნიშვნელოვნად არ შეამცირა და შესაბამისად რა შედეგიც ჩვენ უნდა მოგვცეს ესტონურმა მოდელმა დღეს იმ შედეგს ვეღარ გვაძლევს. კვლევის მიხედვით, დაახლოებით 500-600 მლნ ლარი უნდა დარჩენოდა კერძო სექტორს ამ მოდელით, დღეს უკვე 2017 წლის მესამე მოსმენის შედეგად დამტკიცებულ ბიუჯეტში, ბიზნესს რჩება მხოლოდ 300 მლნ ლარი ანუ 2- ჯერ განიცადა ესტონურმა მოდელმა “ინფლაცია”, სწორედ იმ სხვა, არასწორი რეფორმების გამო, რასაც აკეთებენ ამ რეფორმასთან ერთად” - აღნიშნა ირაკლი ყიფიანმა.

საკონსულტაციო კომპანია BLH (Business & Legal Hub)-ის წარმომადგენელი ვახტანგ შენგელია საუბრობს იმ გამოწვევებზე, რომლებიც ახალი მოდელის დანერგვასთან არის დაკავშირებული, რაც ძირითადად მცირე და საშუალო კომპანიებზე აისახება:

“ყოველთვიური დეკლარაციის ჩაბარება საკმაოდ შრომატევადი იქნება პატარა კომპანიებისთვის იმიტომ, რომ ერთი დეკლარაციის ნაცვლად მოუწევთ 12 დეკლარაციის 
წარდგენა. პატარა კომპანიებს გარკვეულწილად ურთულდებათ საქმიანობა, რადგან მოუწევთ ბუღალტრის დაქირავება, რომელსაც უფრო მეტი საქმე დაეკისრება. ისედაც შეზღუდული ხარჯების პირობებში მათ მეტი თანხის გამოყოფა მოუწევთ კვალიფიციური ბუღალტერისთვის”- ამბობს ვახტანგ შენგელია.

საქართველოს ბიზნეს ასოციაციის საგადასახადო-საბაჟო მიმართულების მენეჯერის შოთა კომლაძის მოსაზრებით მოდელი მართლაც იძლევა დადებით შედეგს განსაკუთრებით, მცირე და საშუალო ბიზნესზე. თუმცა შოთა კომლაძე აღნიშნავს, რომ მას შემდეგ რაც კომპანიების ფინანსურმა მენეჯერებმა დეტალურად გაარჩიეს მოდელის ნიუანსები, ზოგიერთი გარკვეული რისკის ქვეშ აყენებს ზოგადად მოდელს.

“ახალი მოდელით წინასწარ ხდება მაგალითად სესხებისა და ოფშორულ კომპანებთან ურთიერთობის დაბეგვრა. კომპანიებს წინასწარ უძვირდება სესხიც და ოფშორთან 
ურთიერთობაც, რაც ბიზნესს ცალსახად არ მოსწონს, მაგრამ ამ დაბეგვრით ფულის გათეთრების რისკებია აღმოფხვრილი”- ამბობს შოთა კომლაძე.

მოდელის დანერგვასთან დაკავშირებულ სირთულეებზე საუბრისას მიხეილ ჭელიძე აღნიშნავს, რომ რადგან ახალი მოდელი თვისებრივად მნიშვნელოვნად განხსვავდება ძველი მოდელისგან სანამ ბიზნესის წარმომადგენლები სწორ ნავიგაციას მოახდენენ საჭიროა გარკვეული დრო.

“ამისთვის 6 თვე იყო მოცემული, მაგრამ ჩვენ რამდენიმე საჯარო ლექცია ჩავატარეთ და გამოიკვეთა, რომ ცნობადობის ძალიან დაბალი დონეა და აქედან გამომდინარე ჩვენმა ასოციაციამ მიიღო გადაწყვეტილება ბუღალტრული და აუდიტორული კომპანია “ფინანსური ოფისის” მხარდაჭერით გავაკეთოთ უფასო საჯარო ლექციები როგორც თბილისში, ისე რეგიონების დიდ ქალაქებში”- განაცხადა მიხეილ ჭელიძემ.

რეგულირების გავლენის შეფასების დოკუმენტის მიხედვით, მოდელის კალიბრაციამ და მყარი მდგომარეობის (steady state) მნიშვნელობების გამოთვლებმა რეფორმამდე და რეფორმის შემდგომ აჩვენა, რომ სახელმწიფო საგადასახადო შემოსავლები შემცირდება 2.71%-ით ჩაკეტილი ეკონომიკის შემთხვევაში და 2.52%-ით ღია ეკონომიკის შემთხვევაში. უარყოფითი ფისკალური ეფექტის საკომპენსაციოდ ერთი შესაძლებლობა არის ის, რომ გაიზარდოს საშემოსავლო გადასახადი 1 პროცენტული პუნქტით. ამ შემთხვევაში ის უარყოფითი საგადასახადო ეფექტი ახალ წონასწორობებში რაც მიიღწევა, რეფორმის შემდგომ სრულიად იქნება დაკომპენსირებული.

მეორე შესაძლებლობა უარყოფითი ფისკალური ეფექტის გადასაფარად არის დღგ-ს ზრდა ან ზოგადად სამომხმარებლო გადასახადის ზრდა 1.25 %-ული პუნქტით. შეიძლება ითქვას, რომ ამ ტიპის ცვლილებები დიდად არ დააზარალებს ეკონომიკურ ზრდას. გარდა ამისა, უნდა აღინიშნოს, რომ ესტონეთის შემთხვევაში საბიუჯეტო შემოსავლები ამოღებულ იქნა სამწლიან პერიოდში. საგადასახადო სისტემის ცვლილებით გამოწვეული გარღვევა საგადასახადო შემოსავლებში ნაწილობრივ დაფარულ იქნა აქციზის განაკვეთის ზრდით. იმის გათვალისწინებით, რომ მოდელში ახალ წონასწორობასთან დაახლოება სწრაფად მიმდინარეობს ასევე თუ გავითვალისწინებთ დაშვებას, რომ ახალი წონასწორობის შემდეგ ეკონომიკა განაგრძობს გრძელვადიან სტაბილურ ზრდას, გადასახადების ცვლილების გარეშე, საგადასახადო შემოსავლები 4 წლიან პერიოდში თავისთავად აღდგება. ამგვარად, როგორც კვლევიდან ჩანს, აღნიშნული შედეგი დადგება გარკვეული დაშვებების პირობებში, რეალური შედეგი კი თუ ეს დაშვებები არ გამართლდა, რა თქმა უნდა, განსხვავებული იქნება და ამას დავინახავთ რამდენიმე წლის შემდგომ, როდესაც რეალურ მაჩვენებლებზე 
დაყრდნობით შეფასდება მოდელის ეფექტები.

მეორე და უმნიშვნელოვანისი საკითხია რამდენად მომზადებული შეხვდა ბიზნესი მიმდინარე ცვლილებას. როგორც ვიცით, 2016 წლის დასაწყისისთვის დასრულდა ესტონურ მოდელზე მუშაობა. გაზაფხულზე ცნობილი გახდა რომ კანონი 2017 წლის 1 იანვრიდან შევიდოდა ძალაში. ბიზნესებს ჰქონდათ ექვსთვიანი მოსამზადებელი პერიოდი, რომ გადაყწობილიყვნენ ახალ სისტემაზე და მომზადებული დახვედროდნენ ცვლილებებს. თუმცა, ესტონური მოდელი განსაკუთრებით პოპულარული მას შემდეგ გახდა, რაც მისი ამოქმედების თარიღი მოახლოვდა. საინტერესო საკითხია რამდენად მომზადებული შეხვდა მოდელს მცირე და საშუალო ბიზნესი და მთავრობას ჰქონდა თუ არა მჭიდრო კომუნიკაცია ბიზნესის წარმომადგენლებთან, ვიდრე განახორციელებდა საკანონმდებლო ცვლილებებს. ირაკლი ყიფიანის შეფასებით მთავრობას ბიზნესთან კომუნიკაციის პრობლემა ნამდვილად აქვს:

“აქციზის გადასახადების შემოღებამდე მთავრობას რეალურად არ უსაუბრია არც ერთ ავტო იმპორტიორ კომპანიასთან, პოსტ-ფაქტუმ დააყენა ფაქტის წინაშე და უთხრა რომ 1 იანვრიდან ისინი თავიანთ საქმიანობას ძველებურად ვეღარ გააგრძელებდნენ. ვფიქრობ, რომ მთავრობამ არ იცის, რას ნიშნავს ბიზნესთან ურთიერთობა. ნებისმიერი რეფორმა უნდა მოდიოდეს ჯერ ბიზნესის ინტერესებიდან გამომდინარე. ზოგადად, ის რეფორმები რასაც დღეს ღებულობენ არის ერთი ადამიანის თავში მოსული ინიციატივები და არა ქვეყნის გამოწვევა სწრაფი ეკონომიკური ზრდის მიმართულებით”- ამბობს ირაკლი ყიფიანი.

მთვარობასთან ბიზნესის კომუნიკაციას ესტონური მოდელის ფარგლებში დადებითად აფასებს შოთა კომლაძე. მისი განცხადებით მთავრობა თანამშრომლობს ბიზნესთან და 
ხარვეზის შემთხვევაში ბიზნესთან კონსულტაციების გზით მუშაობენ მის აღმოფხვრაზე:

“მთავრობა გვისმენს, ჯანსაღი კამათი გვაქვს და მზადყოფნას გამოთქვამს ცვლილებებზე. ცალსახად რაღაცაზე გვეუბნება არას, თუმცა რაც მისაღებია ერთად ვმუშაობთ 
გაუმჯობესებაზე. ბოლო დღესაც ჩვენი თხოვნით შეიტანეს ცვლილება. კერძოდ ის, რომ არიან გარკვეული კომპანიები, რომლებიც მოგების გადასახადის ძველ რეჟიმში რჩებიან: ბანკები, სადაზღვევო კომპანიები, მიკროსაფინანსოები და ა.შ. ეს კომპანიები გარკვეულ შემთხვევაში საერთოდ არ იბეგრებოდნენ და გარკვეულ შემთხვევაში ორმაგად იბეგრებოდნენ და ეს ხარვეზი გაასწორეს დეკემბერის შუა რიცხვებში”- ამბობს შოთა კომლაძე.

რეფორმამდელი საგადასახადო კანონმდებლობა კაპიტალური აქტივების ანუ ძირითადი და საბრუნავი საშუალებების დაგროვებას ასტიმულირებდა, რადგან საშუალებას 
იძლეოდა სრული ამორტიზაციით მთლიანად მომხდარიყო შეძენილი ფიქსირებული აქტივების ღირებულების (უძრავი და მოძრავი ქონება) გამოქვითვა შესყიდვის წელს. 
მაგალითად თუ კომპანია 2016 წელს შეიძენდა მანქანა-დანადგარებს ამორტიზაციას დაარიცხავდა ამავე წელს და ხარჯებში გაატარებდა, რითიც თავის მხრივ შეიმცირებდა 
ძველი სისტემის განსაზღვრულ მოგებას და შესაბამისად მოგების გადასახადის ხარჯებს. შედეგად, გადასახადის გადამხდელთა უმეტესობას ჰქონდა შესაძლებლობა გადაევადებინა მოგების გადასახადი 100%-იანი ამორტიზაციის სისტემით. გადასახადის გადამხდელები შეჩვეული არიან ძველ სისტემას, ამიტომ ახალმა მოდელმა, რომელიც ასევე ხელს უწყობს კაპიტალის დაგროვებას, შესაძლოა გამოიწვიოს განსხვავებები გადასახადის გადამხდელთა გადაწყვეტილებებში და ახალ სისტემაზე გადასვლას დასჭირდება გარკვეული დრო. მათივე რეკომენდაციით სისტემასთან ადაპტაციას შესაძლოა დასჭირდეს რამდენიმე თვიდან რამდენიმე წლამდე. გარდამავალი პერიოდი საჭირო იქნება იმისათვის, რომ მოხდეს ცვლილებები განსაზღვრებებში, სახელმძღვანელოებსა და საკანონმდებლო აქტებში. უფრო მეტიც, პრობლემების თავიდან ასაცილებლად ინტენსიური ტრენინგების ჩატარება არის აუცილებელი.

ვახტანგ შენგელია ასევე გვიხსნის მოდელის იმპლემენტაციასთან დაკავშირებულ პრობლემას ინფორმაციული თვალსაზრისით და მიიჩნევს, რომ ბუღალტრები ან კომპანიების ფინანსური მენეჯერები საჭიროებენ ტრეინინგს, რადგან ახლანდელი მოდელი ძველისგან თვისებრივად განსხვავდება:

“როცა საქმე ეხება მცირებიუჯეტიან კომპანიებს, მათთვის მაღალი კომპეტენციის მქონე ბუღალტრის დაქირავება უფრო ძვირი ჯდება. შესაბამისად, ამ კუთხით ვფიქრობ, რომ რაღაც სიძნელეები ექნებათ, მცირე კომპანიებს. თუმცა, საშუალოვადიან და გრძელვადიან პერსპექტივაში მიმაჩნია, რომ ახალი მოდელი მცირე და საშუალო ბიზნესზე უფრო პოზიტიურად აისახება”- ამბობს ვახტანგ შენგელია.

შოთა კომლაძის განმარტებით სხვაობა ესტონეთთან მიმართებაში არის ის, რომ საქართველოში მოგების გადასახადით განაწილებული მოგება იბეგრება სულ ბოლოს, ხოლო ესტონეთში თავშივე ხდება დაბეგვრა. მისი ინიციატივით ბოლოს ვისაც გააქვს დივიდენდი უნდა გაუმარტივდეს დეკლარაციის ფორმა. როდესაც სახეზეა ჰოლდინგური კომპანია გარკვეული რისკები იჩენს თავს დეკლარაციის შევსებისას. ამანაც გარკვეული აზრთა სხვადასხვაობა გამოიწვია, თითქოს მთავრობამ გაამარტივა კანონი, თუმცა ადმინისტრირება ურთულდებათ კომპანიებს. მისივე ინფორმაციით მოდელს სრულყოფილი სახე ჯერ არ აქვს 
და მთავრობა ამ მიმართულებით ისევ მუშაობს.

“ველოდებით თავისთავად ცვლილებებს, რამდენიმე მათგანი ჩვენ გვაქვს შეთავაზებული. ერთი ის, რომ შარშან ვინც მოგების გადასახადი ჩვეულ რეჟიმში გადაიხადა, 
ანუ მოგება დაბეგრა და აჩვენა ბიუჯეტში გადასახდელი 15%, შარშანდელის ჩათვლით მიღებულ მოგებებს თუ გაანაწილებს 2017-ში, 2018-ში ან შემდეგ წლებში, დაბეგრილის ხელახლა დაბეგვრა უწევს დივიდენდის ნაწილში. მთავრობა გვეთანხმება ამ კუთხით, კანონმდებლობაში ცვლილების შეტანაზეც თანახმანი არიან, მაგრამ იდეალური მოდელი ჯერჯერობით არ ჩანს. არ არის მარტივი სამუშაო რომ ეს ხარვეზი გამოსწორდეს” -ამბობს შოთა კომლაძე.

საქართველოს ბიზნეს ასოციაციის მიერ მთავრობისთვის ასევე შეთავაზებულ იქნა ცვლილება, რომელიც ითვალისწინებს უცხოეთში ბირჟებზე თავისუფლად მიმოქცევადი 
ფასიანი ქაღალდების შეძენისას არ მოხდეს დაბეგვრა, რადგან ასეთ შემთხვევაში ბირჟაზე ვაჭრობა კომპანიებს 15%-ით უძვირდებათ. მთავრობამ თავისუფლად მიმოქცევადი ფასიანი ქაღალდების შეძენა დაბეგრა 15%-ით, რითიც შეზღუდა კომპანიების მხრიდან თავიანთ კომპანიებშივე წილის ყიდვა-გაყიდვები და ამ საშუალებით ფულის გათეთრება. შოთა კომლაძის აზრით, ეს ცვლილება არ უნდა ეხებოდეს თავისუფლად მიმქოცევადი ფასიანი ქაღალდების შეძენას, რადგან ბირჟებზე ვაჭრობის პროცესი გამჭირვალედ მიმდინარეობს და ფულის გათეთრების რისკებიც ანულირებულია.

“ჩვენ ვთავაზობთ, რომ ნებისმიერმა ქართულმა კომპანიამ ნებისმიერი უცხოური კომპანიის თავისუფლად მიმოქცევადი ფასიანი ქაღალდის ყიდვა შეძლოს და არ გადაიხადოს ამისთვის დამატებით 15%. ასევე ვთავაზობთ, რომ საინვესტიციო და საბროკერო კომპანიებს, საპენსიო ფონდებს გაუთავისუფლოს უცხოეთში სხვა ნებისმიერ არამარტო ბირჟაზე, არამედ სხვა კომპანიაში წილების ყიდვა-გაყიდვა. მათ 15%-ით უძვირდებათ ეს საქმიანობა. ამიტომ შეთავაზება გვაქვს, რომ ასეთი კომპანიები მაინც გაათავისუფლონ ამ ტიპის დაბეგვრისგან”- აცხადებს შოთა კომლაძე.

ესტონური მოდელის უცხოურ ინვესტიციებზე გავლენის შეფასებისას შოთა კომლაძე მიიჩნევს, რომ ძირითადი საშუალებების ამორტიზაციის 100%-იანი გამოქვითვით 
მიღებული სარგებლის დაკარგვა, იმ ინვესტორებისთვის, რომლებიც მოკლევადიან პერიოდში ელოდებიან მოგებაზე გასვლას, იქნება შემზღუდველი, თუმცა გრძელვადიან 
მიზნებზე ორიენტირებული ინვესტორებისთვის მოდელი ნამდვილად იქნება მასტიმულირებელი. რაც შეეხება კანონის ამოქმედებასთან დაკავშირებულ სირთულეებს,  მისი მოსაზრებით, ადაპტაციის პერიოდი ცალსახად იქნება და ასევე ძნელი სათქმელია მცირე და საშუალო ბიზნესითვის ადმინისტრაციული თვალსაზრისით იქნება თუ არა 
ახალი მოდელი უფრო მარტივი.

“ჩვენ თხოვნაც გვქონდა ფინანსთა სამინისტროსთან, რომ პირველივე თვეებში ნუ გამოიყენებენ მკაცრ დამოკიდებულებას ბიზნეს სუბიექტების მიმართ იმიტომ, რომ ბევრს 
თვითონ კანონში არსებული ფორმულის გათავისებაც უჭირს დროიდან ან რესურსიდან გამომდინარე. რამდენიმეთვიან გარდამავალ პერიოდს გადაივლიან და ადვილად აუღებენ ალღოს. ადმინისტრირება არამგონია გაიოლდეს წელიწადში ერთხელ დეკლარაციას აბარებდნენ და ახლა თვეში ერთხელ უწევთ. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ მცირე კომპანიებს უფრო ადვილი ოპერაციები აქვთ”- ამბობს შოთა კომლაძე.

შეჯამების სახით, შეიძლება ითაქვს, რომ ესტონური მოდელის დანერგვა დიდი წინგადადგმული ნაბიჯია ეკონომიკის სტიმულირების მიმართულებით. ყველა თანხმდება 
რომ მოდელი განსაკუთრებით მიმზიდველი სწორედ მცირე და საშუალო ბიზნესისთვისაა. თუმცა, გასათვალისწინებელია ის ფაქტი, რომ მოგების გადასახადის რეფორმით მიღებული ეფექტები ესტონეთში გაცილებით თვალშისაცემია ვიდრე ეს იქნება საქართველოში, რაც აიხსნება ქვეყნებს შორის საგადასახადო გარემოს განსხვავებიდან გამომდინარე. ასევე უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ესტონური მოდელის დანერგვით მიღებული ეფექტები საქართველოში უამრავ ფაქტორზეა დამოკიდებული და გარკვეულ დაშვებებს ეფუძნება. როგორც ეკონომისტები და ბიზნესის წარმომადგენლები აფასებენ მნიშვნელოვან დადებით შედეგებს მოდელი საშუალოვადიან და გრძელვადიან პერიოდში გამოიღებს, იქამდე კი მთვარობამ არ უნდა გაზარდოს მნიშვნელოვნად ადმინისტრაციული ხარჯები და ამგვარად იზრუნოს საბიუჯეტო დეფიციტის შევსებაზე და არა გაზრდილი აქციზის გადასახადებით, რომლის ცვლილებაც სპონტანურად, ბიზნესთან კომუნიკაციის გარეშე განხორციელდა. მეორე უმთავრესი საკითხი არის ხარვეზები მოდელში და ბიზნესის მხრიდან მზაობა. მცირე და საშუალო ბიზნესის წარმომადგენლებს შესაძლოა გაუმარტივდეთ დეკლარაციის შევსების პროცედურები, თუმცა თვისებრივად ახალ მოდელზე გადასვლა მათი მხრიდან დამატებით ხარჯებთან არის დაკავშირებული და სანამ კომპანიის ფინანსური მენეჯერები გაერკვევიან ახალ სისტემაში გარკვეული ადაპტაციის პერიოდი არის საჭირო. როგორც ირკვევა, მოდელის დანერგვა გარკვეულ სირთულეებთან არის დაკავშირებული და მნიშვნელოვანია 
მთავრობის სწორი კომუნიკაცია ბიზნესის წარმომადგენლებთან. ნებისმიერი საკანონმდებლო ცვლილება რასაც მთავრობა გეგმავს, რომ განახორციელოს უნდა იყოს 
თანხვედრაში ბიზნეს სუბიექტების ინტერესებთან და უნდა მიიღებოდეს ბიზნესთან აქტიური თანამშრომლობის შედეგად. 
ავტორი: ქეთევან მელქაძე (ISET-ის მაგისტრი)