ასოცირების შეთანხმებით განსაზღვრული საფოსტო ბაზრის ლიბერალიზაციის მიმოხილვა
რა ვალდებულებები გვაქვს
საფოსტო და საკურიერო მომსახურება ევროკავშირთან ასოცირების შეთანხმების მეოთხე ქვენაწილშია წარმოდგენილი, რომელიც ადგენს მარეგულირებელი სისტემის პრინციპებს ყველა საფოსტო და საკურიერო მომსახურებისთვის. შეთანხმების მიხედვით, „უნივერსალური მომსახურება“ გულისხმობს განსაზღვრული ხარისხის საფოსტო მომსახურების მუდმივ უზრუნველყოფას ტერიტორიის ყველა პუნქტის ყველა მომხმარებლისთვის ხელმისაწვდომ ფასად. უნივერსალურ მომსახურების ვალდებულებებს თითოეული მხარე დამოუკიდებლად განსაზღვრავს. თუმცა, როგორც წესი ასეთი ვალდებულებები არ განიხილება როგორც “ანტიკონკურენტული, იმ პირობით, რომ ისინი ადმინისტრირებულია გამჭვირვალე, არადისკრიმინაციული და ნეიტრალური წესით და არ წარმოადგენს იმაზე მეტად დამამძიმებელს, ვიდრე აუცილებელია მხარის მიერ განსაზღვრული უნივერსალური მომსახურებისთვის.”
მომსახურებით ვაჭრობის შემდგომი ლიბერალიზაციის მიზნით, მხარეები აღიარებენ საქართველოს მოქმედი და მომავალი კანონმდებლობის ეტაპობრივი დაახლოების მნიშვნელობას ევროკავშირის შესაბამის კანონმდებლობასთან.
ასოცირების შეთანხმების XV-C დანართის მიხედვით, საქართველომ აიღო ვალდებულება ეტაპობრივად მოახდინოს დაახლოება ევროკავშირის სამ დირექტივასთან, რომლებიც უნდა შესრულდეს შეთანხმების ძალაში შესვლიდან 5 წლის ვადაში:
- 1997 წლის 15 დეკემბრის ევროპარლამენტის და საბჭოს 97/67/EC დირექტივა ევროკავშირის საფოსტო მომსახურების შიდა ბაზრის განვითარების და მომსახურების ხარისხის გაუმჯობესების საერთო წესების შესახებ
- 2002 წლის 10 ივნისის ევროპარლამენტის და საბჭოს 2002/39/EC დირექტივა, რომლითაც ცვლილებები შევიდა 97/67/EC დირექტივაში, რომელიც ეხება ევროკავშირის საფოსტო მომსახურების შემდგომ გახსნას კონკურენციისთვის
- 2008 წლის 20 თებერვლის ევროპარლამენტის და საბჭოს 2008/6/EC დირექტივა, რომლითაც ცვლილებები შევიდა 97/67/EC დირექტივაში, რომელიც ეხება ევროკავშირის საფოსტო მომსახურების შიდა ბაზრის სრულ ხელმისაწვდომობას.
97/67/EC დირექტივა პირველი საფოსტო დირექტივის სახელით არის ცნობილი და გულისხმობს ბაზრის თანდათანობით გახსნას და უნივერსალური მომსახურების ვალდებულების შემოღებას, ანუ ქვეყნებს უნდა უზრუნველეყოთ თავიანთი მოქალაქეები მინიმალური საფოსტო სერვისებით. პირველი საფოსტო დირექტივის მიხედვით, წევრ სახელმწიფოებს მოეთხოვებოდა შეემცირებინა საფოსტო მონოპოლია 350 გრამამდე ამანათებზე. ამავდროულად, მთავრობებს უნდა დაენიშნათ ერთი პროვაიდერი, რომელიც უზრუნველყოფდა უნივერსალურ საფოსტო მომსახურებას თითოეულ წევრ ქვეყანაში, რათა ნებისმიერ მოქალაქეს შეძლებოდა საფოსტო სერვისებზე წვდომა.
ვალდებულებების შესრულების ანალიზი
ვიდრე შევაფასებდეთ ასოცირების შეთანხმებით განსაზღვრული ვალდებულებების შესრულებას, თვალი გადავავლოთ თუ როგორ ვითარდებოდა საფოსტო ბაზარი საქართველოში და რა ცვლილებები განხორციელდა საკანონმდებლო მიმართულებით ბოლო წლებში.
საქართველო მსოფლიო საფოსტო კავშირს 1993 წელს მიუერთდა, რის შედეგადაც ქვეყანამ აიღო ვალდებულება, უზრუნველეყო ქვეყნის მოქალაქეები ,,უნივერსალური საფოსტო მომსახურებით’’. საქართველოში საფოსტო მომსახურების ბაზრის ლიბერალიზაცია 2003 წელს დაიწყო და 2005 წელს დასრულდა. შედეგად, 2005 წელს ძალადაკარგულად იქნა ცნობილი ,,კავშირგაბმულობისა და ფოსტის შესახებ’’ კანონი. კანონმდებელმა ასევე გაითვალისწინა ,,ფოსტის შესახებ’’ კანონის მიღება, რომელსაც უნდა უზრუნველეყო საფოსტო მომსახურების ბაზრის მარეგულირებელი კანონმდებლობის შესაბამისობა ლიბერალიზებული საფოსტო მომსახურების ბაზრის შესაბამის რეგულაციებთან. კერძოდ, საქართველოს პარლამენტს დაევალა “კომუნიკაციების შესახებ” საქართველოს კანონის ამოქმედებიდან 6 თვის ვადაში „ფოსტის შესახებ“ საქართველოს კანონის მიღება. მოგვიანებით ამ ვადამ რამდენჯერმე გადაიწია და აღნიშნული კანონის მიღება დღემდე ვერ მოხერხდა. ამასთანავე, საქართველოს პარლამენტმა 2005 წლის 24 ივნისს მიიღო კანონი ,,ლიცენზიებისა და ნებართვების შესახებ’’, რომლის თანახმად საფოსტო კავშირით მომსახურება ლიცენზირებას აღარ ექვემდებარებოდა. შედეგად, საფოსტო მომსახურების ბაზარზე საქმიანობის დაწყების მსურველ მეწარმეს აღარ სჭირდებოდა ლიცენზიის აღება სექტორის მარეგულირებელი კომისიისგან. აღსანიშნავია, რომ საქართველოში განვითარებულმა ლიბერალიზაციის პროცესმა მნიშვნელოვნად შეუწყო ხელი ბაზრის ამ სეგმენტში კონკურენციის განვითარებას (დეტალებისთვის იხილეთ ინტერვიუ ეკონომიკის დოქტორ, ნათია კუტივაძესთან).
ასოცირების დღის წესრიგის სამოქმედო გემის მიხედვით გათვალისწინებული იყო 2016 წლის ბოლოსათვის ,,ფოსტის შესახებ’’ კანონპროექტის მომზადება, თუმცა ეს ვადა დარღვეულია და კანონი დღესაც არ არის მიღებული.
კანონპროექტის საწყისი ვერსიით გათვალისწინებული იყო სახელმწიფო რეგულირების კვლავ შემოღება და საფოსტო მომსახურების ბაზრის რე-რეგულაცია. მთავრობამ დააანონსა საფოსტო ბაზრის რეფორმა, თუმცა, რეფორმის პროექტი ბაზრის ამ სეგმენტზე თავისუფალ და სამართლიან კონკურენციას სრულად გამორიცხავდა. საერთაშორისო კომპანიებმა ყურადღება გაამახვილეს საფრთხეზე, რომ ისინი იძულებული გახდებოდნენ საქართველოს ბაზარი დაეტოვებინათ. გადამზიდავი კომპანიების მიერ გამოთქმული პროტესტის შემდგომ, „ფოსტის შესახებ’’ კანონპროექტი სამინისტრომ გადაამუშავა და ახალი ვარიანტი მიაწოდა დაინტერესებულ პირებს. მიუხედავად ამისა, გადამუშავებულ კანონპროექტში არ აისახა ის დებულებები, რომლებიც გადამზიდავი კომპანიების პროტესტის მიზეზი გახდა. უფრო მეტიც, საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს მიერ გადამუშავებული „ფოსტის შესახებ“ კანონპროექტით შპს „საქართველოს ფოსტას“ ენიჭებოდა კანონისმიერი მონოპოლია არა მხოლოდ საფოსტო და საამანათო გადაზიდვების ბაზარზე, არამედ კიდევ სამ ბაზარზე: საბაჟო საწყობების მომსახურების, კურიერული მომსახურებისა და ფულადი გზავნილების ბაზრებზე. გადამზიდავმა კომპანიებმა დახმარებისათვის მიმართეს ევროკომისიას და, ასევე, ევროპის ექსპრეს გადამზიდავთა ასოციაციას.
ევროკომისიის დასკვნაში კანონპროექტით გათვალისწინებულ მთელ რიგ დებულებებთან დაკავშირებით დასმული იყო კითხვები. კერძოდ, ევროკომისიის დასკვნის თანახმად, კანონის პროექტი უნდა განიმარტოს ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმებით (DCFTA) ნაკისრი ვალდებულებების ჭრილში და პროექტი პატივს უნდა სცემდეს საქართველოში საფოსტო მომსახურების სფეროში ბაზრის ლიბერალიზაციის არსს, არსებული პროექტი კი ეწინააღმდეგებოდა ამ პრინციპს. გარდა ამისა, ევროკომისიასა და საქართველოს მთავრობის წარმომადგენლებს შორის შედგა ვიდეოკონფერენცია (2014 წლის 27 სექტემბერს) საფოსტო ბაზრის რეგულირების საკითხებთან დაკავშირებით, რომლის დროსაც შეთანხმდა, რომ მოხდებოდა საფოსტო ბაზრის მარეგულირებელი საწყისი კანონპროექტის გადამუშავება.
ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს ცნობით კანონპროექტზე მუშაობა და საფოსტო ოპერატორებთან კონსულტაციები დასრულებული იყო გასული წლის ნოემბრის თვეში და იგეგმებოდა კანონპროექტის საშემოდგომო სესიაზე გატანა, თუმცა ამ პერიოდში შეიცვალა ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების მინისტრი და კანონპროექტი საშემოდგომო სესიაზე არ წარმოდგენილა. ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს, კავშირგაბმულობის, საინფორმაციო და თანამედროვე ტექნოლოგიების დეპარტამენტის უფროსის ეკა ყუბუსიძის ცნობით, მიზეზად ევროკომისიასთან შეხვედრას ასახელებს, სადაც მათ მოითხოვეს კანონპროექტის ინგლისური ვერსია და არ დაავალდებულეს ქართული მხარე კანონპროექტის პარლამენტში წარმოდგენით. ყუბუსიძის თქმით, მსოფლიო ბანკის მიერ დაქირავებული ევროპელი ექსპერტი დაესწრო კანონის განხილვას ევროკომისიაში და სამინისტროს არაოფიციალური ინფორმაცია უკვე მიაწოდა. სამინისტრო ევროკომისიისგან ფოსტის კანონთან დაკავშირებით ოფიციალურ კომენტარებს უახლოეს მომავალში ელოდება.
სამომავლო გეგმები და გამოწვევები
ეკონომიკის დოქტორმა ნათია კუტივაძემ eugeorgia.info-სთან ვრცელ ინტერვიუში კანონპროექტის შემუშავების პროცესში შემდეგი რეკომენდაციები დაასახელა:
“ჩემი, როგორც ეკონომიკის პოლიტიკის დოქტორის შეფასებით, საფოსტო მომსახურების ბაზარზე საქართველოსა და ევროკავშირის ბაზრების თავსებადობის გასაზრდელად, მნიშვნელოვანია, ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტრომ საფოსტო რეფორმის პროცესში მიიღოს თანმიმდევრული და კვალიფიციური გადაწყვეტილებები, სადაც გათვალისწინებული იქნება ბაზარზე ეკონომიკური აგენტების საქმიანობაში თანასწორუფლებიანობის პრინციპი და კონკურენტული გარემოს ეფექტიანი სახელმწიფო ზედამხედველობა. ამასთან, ბაზარზე ხელისუფლების ორგანოს ჩარევის შედეგად არ უნდა დაწესდეს კანონისმიერი მონოპოლია (ბაზარზე შესვლის ადმინისტრაციული, სამართლებრივი და დისკრიმინაციული ბარიერებით) და არ უნდა შეიზღუდოს კონკურენცია. სამინისტრომ უნდა შეიმუშაოს და დანერგოს ,,უნივერსალური საფოსტო მომსახურების’’ მარეგულირებელი ისეთი ინსტიტუციური ჩარჩო, რომელიც შეესაბამება საქართველოს კანონმდებლობასა და მოწინავე საერთაშორისო პრაქტიკას; უნივერსალური საფოსტო მომსახურების მარეგულირებელი პოლიტიკის შემუშავებისა და იმპლემენტაციის პროცესში კი - უზრუნველყოფილი უნდა იყოს გამჭვირვალობის მოთხოვნების დაცვა”- აღნიშნა ნათია კუტივაძემ.
ფოსტის კანონთან დაკავშირებით ეკონომიკის სამინისტრო ევროკომისიის ოფიციალურ დასკვნას ელოდება, რის შემდეგაც იურიდიული დეპარტამენტი მინისტრთან ერთად განიხილავს და ამ პროცედურის შემდეგ გასაჯაროვდება კანონპროექტი:
“ჩვენ რა თქმა უნდა გვაინტერესებს საფოსტო ოპერატორების აზრი. ერთხელ კიდევ განვიხილავთ მათ წინადადებებს და შემდგომ მზა პაკეტს თანმდევ დოკუმენტებთან ერთად გავიტანთ დადგენილი წესით. მოლოდინი მაქვს, რომ კანონპროექტი მათთვისაც დამაკმაყოფილებელი იქნება, რადგან თვითონ ევროკომისიამაც აღნიშნა, რომ ეს არის სრულად შესაბამისი დირექტივასთან და უფრო მეტიც, ევროპულ პრაქტიკასთან”- აღნიშნა eugeorgia.info-სთან საუბარში ეკა ყუბუსიძემ.
ფაქტია, რომ კანონპროექტი ამ დრომდე არ არის მიღებული. გაურკვეველი მოლოდინი თავისმხრივ, ნეგატიურად მოქმედებს საფოსტო და კურიერული მომსახურების ბაზრებზე არსებულ საინვესტიციო გარემოზე. კომპანიები ვერ იღებენ საშუალოვადიან საინვესტიციო გადაწყვეტილებებს.
ქეთი მელქაძე
