რა პრობლემები აქვს კენკრის სექტორს საქართველოში
საქართველოში კენკრის წარმოება 2015 წლის შემდეგ გააქტიურდა, მას შემდეგ, რაც სოფლის მეურნეობის სამინისტრომ სახელმწიფო პროგრამა "დანერგე მომავალი" დაიწყო. პროგრამის ფარგლებში, რომელსაც სოფლის მეურნეობის პროექტების მართვის სააგენტო (APMA) ახორციელებს, კენკრის ბაღების სუბსიდირება მოხდა. შედეგად, ბევრმა ფერმერმა დაიწყო კენკრის მოყვანა საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში. ევროპასთან ასოცირების ხელშეკრულების ხელმოწერამ კენკრის წარმოების დასაწყებად ფერმერებს დამატებითი სტიმული მისცა, იმ თვალსაზრისით, რომ მათ კენკრის გატანა ევროკავშირის ბაზარზე შეეძლოთ.
რა ოდენობის კენკრა მოვიდა წელს საქარველოში, ამის შესახებ ზუსტ მონაცემებს სტატისტიკის სამსახური მომავალი წლის დასაწყისში გამოაქვეყნებს. წინასწარი ინფორმაციით, კენკრის წარმოებამ, ისევე, როგორც მისმა ფართობმა 2019 წელს მაქსიმუმს მიაღწია. 2015 წელს ქვეყანაში 1,1 ათასი ტონა კენკრა მოვიდა. 2016 წელს მოსავალი 3 ათას ტონამდე გაიზარდა, 2017 წელს - 3,2 ათასი ტონა იყო, ხოლო შარშან კენკრის საერთო მოსავალმა 1,8 ათასი ტონა შეადგინა, რაც ძირითადად, უამინდობით იყო გამოწვეული.
ასევე გაიზარდა საქართველოდან ექსპორტირებული კენკრის მოცულობა. 2019 წლის პირველ და მეორე კვარტალში 119% -იანი ზრდა ფიქსირდება გასული წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით.
ადგილობრივი კენკრის გასაღების უმთავრესი ბაზარი რუსეთია. ასევე, საექსპორტო ქვეყნების ჩამინათვალშია- არაბეთის გაერთიანებული საამიროები, კატარი, სომხეთი და ლიბანი. კენკრის სახეობებს შორის საქართველოში მოყვანილი მოცვი საერთაშორისო ბაზარზე ყველაზე პოპულარულია. 2019 წლის პირველ ორ კვარტალში, კენკრის მთლიანი ექსპორტის 90%-ს მოცვი შეადგენდა.
კვლავ ძალიან მცირეა ევროკავშირის ბაზარზე ქართული კენკრის ექსპორტი. მიუხედავად იმისა, რომ რამდენიმე ექსპორტიორმა ევროპის სხვადასხვა ქვეყანაში კენკრა გაიტანა, ოფიციალური სტატისტიკის თანახმად, 2017 და 2018 წლებში ექსპორტის მაჩვენებელი ნულის ტოლი იყო. ეს გვაფიქრებინებს, რომ ევროკავშირის ბაზარზე ექსპორტი არაოფიციალურად ხდება.
ადგილობრივ მწარმოებლებს ჯერ კიდევ არ შეუძლიათ გამოიყენონ DCFTA- ს შესაძლებლობები, რადგან ადგილობრივი წარმოება ევროკავშირის ბაზრის მოთხოვნებს ვერ აკმაყოფილებს. ამის ძირითადი მიზეზი დაბალ დონეზე განვითარებული ინფრასტრუქტურაა, რაც ფერმერებს დაბრკოლებებს უქმნის.
ექსპორტთან დაკავშირებული სირთულეების გარდა, ფერმერებს კენკრის გაყიდვა ადგილობრივ ბაზარზეც უჭირთ. ამის მიზეზი ერთის მხრივ, კენკრის ჭარბი მოსავალია, რაც ფასის ვარდნას განაპირობებს, განსაკუთრებით, სეზონის პიკურ პერიოდში. ამ გარემოების გამო წლევანდელ სეზონზე მაყვლის მწარმოებლებმა საკმაოდ მძიმე დარტყმა იწვნიეს.
სავაჭრო ობიექტების და გადამამუშავებელი ქარხნების მიერ ფერმერებისთვის შეთავაზებული ფასი კენკრის თვითღირებულებაზე დაბალი იყო. ამის გამო, ფერმერების ნაწილი იძულებული გახდა მაყვალი ბაღებში დაეტოვებინათ. როგორც კენკრის მწარმოებლები ამბობენ, მათ მოსავლის ასაღებად დამატებითი ხარჯების გაღება აღარ შეეძლოთ. გარდა ამისა, ადგილობრივი სუპერმარკეტები ქსელები კენკრის მწარმოებლებს პროდუქციის შეტანაზე არაადეკვატურად მაღალ საფასურს უწესებენ. ამიტომ ისინი იძულებულები არიან რეალიზაციისთვის ადგილი საცალო ბაზარზე ეძებონ.
ბაზრის ანალიზი აჩვენებს, რომ ადგილობრივი კენკრის მწარმოებლები ღირებულების ჯაჭვის ყველა ეტაპზე დიდი გამოწვევების წინაშე დგანან. მიუხედავად იმისა, რომ მთავრობა მათ ბაღების გაშენებისთვის სუბსიდიას აძლევს, შემდეგ ეტაპზე შესაბამისი ინფრასტრუქტურით აღარ უზრუნველყოფს. სათანადოდ არ მუშაობს სარწყავი სისტემები, რომელიც კენკრისთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია. მიუხედავად იმისა, რომ ფერმერებმა, სოფლის მეურნეობის სამინისტროს მოთხოვნების შესაბამისად, თავიანთი ბაღები სარწყავი არხების გვერდით გააშენეს. იმის გამო, რომ სისტემა სათანადოდ არ მუშაობს, ნერგები გვალვის დროს ხმება. სამელიორაციო სისტემა, დახარჯული მილიონების მიუხედავად, ადგილობრივი ფერმერების მოთხოვნებს ვერ აკმაყოფილებს და მათ ამ პრობლემასთან გამკლავება საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში წლების განმავლობაში უწევთ.
მთავრობას კენკრის სექტორის განვითარების სტრატეგია მკაფიოდ არ აქვს ჩამოყალიბებული. სოფლის მეურნეობის სამინისტროში პროგრამა „დანერგე მომავალს“ მთავრობას ერთ-ერთ ყველაზე წარმატებულ პროექტად მიიჩნევენ, და თვლიან, რომ მთავრობა პროდუქციის მოყვანასა და რეალიზაციაზე პასუხისმგებელი არ არის. სამინისტრო მიიჩნევს, რომ ფერმერმა თავად უნდა იპოვოს გასაღების ბაზარი, ააწყოს სადისტრიბუციო და ლოჯისტიკური არხები.
სოფლის მეურნეობის სფეროში სირთულეს ქმნის ინტელექტუალური რესურსების ნაკლებობა. ქვეყანა გამოცდილი აგრონომების დეფიციტს განიცდის. სოფლის მეურნეობის სამინისტროს მიერ რეგიონებში გახსნილი საკონსულტაციო ცენტრების მიერ კენკრის მწარმოებლებისთვის მიწოდებული მომსახურების ხარისხი არ არის მაღალი. შედეგად, ადგილობრივ მწარმოებლებს საკუთარ შეცდომებზე სწავლა უხდებათ, რაც საბოლოოდ, ძალიან ძვირი უჯდებათ.
კენკრის წარმოებას პრობლემას ისიც უქმნის, რომ არსებული ლაბორატორიები პროდუქტის სრულყოფილი ანალიზის ჩატარებას ვერ უზრუნველყოფენ. ამის გამო, ფერმერებს არ შეუძლიათ პროდუქტის შესახებ დეტალური ინფორმაცია მიაწოდონ უცხოელ დამკვეთებს. თუ მწარმოებელს საკუთარი პროდუქციის ექსპორტზე გატანა სურს, ნიმუშები დასავლეთ ევროპის ქვეყნების ლაბორატორიაში უნდა გაგზავნოს, რაც, რა თქმა უნდა, დამატებით ხარჯებთან არის დაკავშირებული და ფერმერებისთვის ხელმიუწვდომელია.
ქვეყანაში არსებული კენკრის ბაღების უმეტესი ნაწილი არ არის სერთიფიცირებული. ამის გამო, არ არსებობს ინფორმაცია ნერგების, ასევე, იმ პესტიციდებთან დაკავშირებით, რომლებიც წარმოების პროცესში გამოიყენება.
მაცივრებთან, შესაფუთ მასალებთან და ტრანსპორტირებასთან დაკავშირებული პრობლემები ფერმერებისთვის დამატებითი ხელშემშლელი ფაქტორებს წარმოადგენს. ფერმერები და დისტრიბუტორები, ვისაც კენკრის ექსპორტის სურვილს აქვთ, სტაციონარული და მობილური მაცივრების ნაკლებობას განიცდიან. ამის გარდა, შესაფუთი მასალები, რასაც საერთაშორისო ბაზრებზე მოითხოვენ, ქვეყანაში არ იწარმოება. მწარმოებლები იძულებულები არიან იმპორტირებული მასალები შეიძინონ, რაც პროდუქციას კიდევ უფრო აძვირებს. პრობლემათა მთელი ჯაჭვი იქმნება კენკრის საჰაერო გადაზიდვას დროსაც. ადგილობრივ დისტრიბუტორებს კენკრის ტრანსპორტირება სამგზავრო თვითმფრინავით უწევთ, რაც, ერთი მხრივ, ძალიან ძვირია და, მეორე მხრივ, ტვირთის მოცულობა შეზღუდულია.
სამუშაო ძალის დეფიციტი და დაბალი კვალიფიკაცია ადგილობრივი კენკრის მწარმოებლებისთვის ასევე სერიოზულ პრობლემას ქმნის. მუშების დაქირავება ძვირი ჯდება, რაც სეზონის პიკზე, როცა კენკრის ფასი ბაზარზე დაბალია, მათ მოგებას მინიმუმამდე ამცირებს. დაბალი კვალიფიკაციის გამო, მუშები ვერ იცავენ სათანადო წესებს და ვერ ახერხებენ კენკრის დაზიანების გარეშე მოკრეფას, რაც ხილის ხარისხზე უარყოფით გავლენას ახდენს.
როგორც ამ ანალიზიდან ჩანს, კენკრის სექტორში არაერთი სირთულე არსებობს. ცოდნის და ინფორმაციის ნაკლებობის პირობებში, რთული წარმოსადგენია, ფერმერებმა დამოუკიდებლად გადალახონ გამოწვევები, რაც მათ წინაშე დგას.
ავტორი: ნონა ქვლივიძე
სტატია მომზადებულია ლიეტუვას საგარეო საქმეთა სამინისტროს და „თანამშრომლობის განვითარების და დემოკრატიის ხელშეწყობის ფონდის" ფინანსური მხარდაჭერით.
