საქართველო გულში "სიკვდილის კერებს ატარებს"
გადაარჩენს თუ არა დაბინძურებულ გარემოს ევროდირექტივების შესრულება?
”ორი კვირის წინ ჩემს მეზობელს აწუხებდა სისუტე, გადაიღო ექოსკოპია, ბიოფსია რომ გაუკეთეს აღმოაჩნდა მეოთხე სტადიის სიმსივნე, ახალგაზრდა ბიჭია. ასეთი შემთხვევები ხშირია”. ”რამდენჯერაც მანქანა ჩაივლის, უნდა ნახოთ აქ რა ხდება, მტვერი, ხმაური, სიბინძურე. ტალახიანი წვიმა მოდის ხოლმე, მაგრამ გვიხარია წვიმის მოსვლა, იქნებ ცოტა მაინც გაიწმინდოს ჰაერი”
ეკოლოგიური პრობლემები - ჰაერის, წყლის, გარემოს დაბინძურება, ერთ-ერთია იმ პრობლემათა შორის, რომელსაც საქართველოში არასათანადო ყურადღება ექცევა. თუმცა, მას შემდეგ რაც საქართველოს მთავრობამ ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულება გააფორმა, აიღო ვალდებულება იზრუნოს გარემოს დაცვასა და ეკოლოგიური პრობლემების მოგვარებაზე. ამ მხრივ პრობლემათა დიდი ნაწილი უკავშირდება სამრეწველო და სამთო-მოპოვებით სამუშაოებს, რაც გარემოზე განსაკუთრებით ნეგატიურ ზეგავლენას ახდენს. ჭიათურის, ბოლნისისა და ტყიბულის მოსახლეობა სამთო-მოპოვებითი სამუშაოების შედეგად გარემოს მნიშვნელოვან დაზიანებაზე საუბრობს. მათი თქმით, დაბინძურებულია წყალი, ჰაერი, რის გამოც იმატა სხვადასხვა სახის დაავადებათა რიცხვმა. ეკოლოგების თქმით, ადგილობრივი პრობლემა შესაძლოა, დროთა განმავლობაში გაცილებით მასშტაბური გახდეს.
რა არის გარემოსდაცვითი პრობლემების გამოწვევის მიზეზი, სათანადო კანონმდებლობის არარსებობა თუ კომპანიების გულგრილობა და როგორ არის შესაძლებელი ეკოლოგიური კატასტროფის შეჩერება, ამის შესახებ eugeorgia.info ეკოლოგებს, ექსპერტებს, სამთო-მოპოვებითი საქმიანობით დაკავებული კომპანიების წარმომადგენლებსა და დაზარალებულ მოსახლეობას გაესაუბრა.
ჭიათურა
ჭიათურის რეგიონში მანგანუმს მე-19 საუკუნიდან მოიპოვებენ. ყველაზე მეტად ეს სფერო მე-20 საუკუნეში განვითარდა, 1970-იან წლებში ჭიათურაში ყველაზე დიდი რაოდენობის მანგანუმი მოიპოვეს. 2006 წლიდან მანგანუმის მოპოვება კომპანია ”ჯორჯიან მანგანეზმა” დაიწყო. ასოციაცია ”ჭიათურელთა კავშირის” გამგეობის თავმჯდომარე შოთა გაფრინდაშვილის თქმით, ის ვალდებულებები, რომელიც ”ჯორჯიან მანგანეზმა” გარემოს დაცვის კუთხით აიღო, არ სრულდება.
”ვალდებულებები გულისხმობს წიაღის მოპოვების შემდეგ სარეაბილიტაციო სამუშაოების ჩატარებას. რა თქმა უნდა, პირვანდელი სახით ვერ მოხერხდებოდა ნიადაგის აღდგენა, მაგრამ შემამსუბუქებელი სამუშაოები უნდა ჩატარებულიყო. როდესაც იწყებოდა ღია კარიერული წესით მანგანუმის მოპოვება, უნდა მოეხსნათ ნიადაგის ზედა ფენა ჰუმუსი და დაესაწყობებინათ ცალკე. შემდეგ უნდა ამოეღოთ ფუჭი ქანი, რომელიც ასევე ცალკე უნდა დაესაწყობებინათ. თუ სიღრმეში იქნებოდა შხამიანი ნიადაგები, ის კი არ უნდა დაესაწყობებინათ, არამედ დაემარხათ. შემდეგ პირუკუ პროცესი უნდა წასულიყო, ანუ ორმოები ფუჭი ქანებით უნდა ამოევსოთ. ზემოდან სასარგებლო ფენა უნდა დადებულიყო, შემოღობილიყო, ნერგები დარგულიყო, რეკულტივაცია მომხდარიყო. მათ რაღაც ტერიტორიაზე შარშან დარგეს ნერგები, თუმცა, ძალიან მცირე რაოდენობით და მათმა ნაწილმა არც გაიხარა” თუმცა, როგორც ”ჯორჯიან მანგანეზის” პიარ-დეპარტამენტის დირექტორი, ზაქარია ზალიკაშვილი აცხადებს, კომპანია კანონმდებლობით და სოციალური პასუხისმგებლობით გათვალისწინებულ ვალდებულებებს ასრულებს.
”მანგანუმის მოპოვება ჭიათურაში 130 წლის წინ დაიწყო, ჩვენ უბრალოდ ამ ეტაპზე შემოვედით. ჩვენამდე რეკულტივაციის პროცესი საერთოდ არ განხორციელებულა. ჩვენ კი 12 ჰექტრამდე ტერიტორია გვაქვს უკვე აღდგენილი. დამატებით კიდევ 5 ჰექტარნახევარზე გვაქვს დაგეგმილი მსგავსი სამუშაოების ჩატარება. კიდევ ერთი ღონისძიება, რომელიც ჭიათურის რეგიონს უკავშირდება, არის ახალი ფაბრიკის მშენებლობა. იგი 20 მილიონ დოლარიან ინვესტიციას გულისხმობს, გერმანელ სპეციალისტებთან ერთად შენდება და იქნება ახალი სამთო-გამამდიდრებელი კომბინატი” - ამბობს ზაქარია ზალიკაშვილი.
ჭიათურის მუნიციპალიტეტის ათზე მეტ სოფელში მოიპოვებენ მანგანუმს. მოპოვებითი სამუშაოები მიმდინარეობს ქალაქთან ახლოსაც. მოსახლეობა წვიმისა და ქარის დროს მტვერის გამო ჩივის, რაც ადამიანების ჯანმრთელობას საფრთხეს უქმნის. ეკოლოგების თქმით, მანგანუმის მტვერი შეიცავს სხვადასხვა მინარევებს, რომელებიც ქარის ან ავტომობილების გადაადგილების დროს ხვდება ადამიანის ფილტვებში, ღვიძლში, ტვინში, სისხლში და საფრთხეს უქმნის ადამიანის ჯანმრთლობას. 
2011 წელს ჭიათურაში აშშ-ის ბუნების დაცვის სააგენტოს, აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის, საქართველოს დაავადებათა კონტროლის და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ეროვნული ცენტრის, ასევე უკრაინის მეცნიერებათა ტექნოლოგიების ცენტრის ორგანიზებით ჩატარდა კვლევა, რომლის შედეგებიც რეგიონში დაავადებათა რიცხვის მნიშვნელოვან ზრდაზე მიუთითებს.
”კვლევის შედეგების მიხედვით მაღაროს მუშათა შორის, ასევე მოქალაქეებს შორის, მაღალია კუჭ-ნაწლავთა დაავადებები, მაღალი პნევმონიის, ბრონქიტის, ბრონქული ასთმის და სხვადასხვა მძიმე დაავადების შემთხვევები. ასევე სასუნთქი გზებისა და ფილტვების ანთებები. მანგანუმის ნაერთების ზემოქმედება მამაკაცებში იწვევს სქესობრივი ლტოლვის შემცირებას. განსაკუთრებით მაღალია ნერვული სისტემის დაავადებები - რადიკულიტი, პარკინსონის ფსიქიური აშლილობა” - წერია 2011 წელს ჩატარებულ კვლევაში.
შოთა გაფრინდაშვილის განცხადებით, ამ კვლევის გარდა, ჭიათურაში სხვა კვლევებიც ადასტურებს ჰაერისა და წყლის დაბინძურების საგანგაშო მაჩვენებლლებს.
“ჩვენ რამდენიმეჯერ დავუკვეთეთ კვლევა სანიტარიისა და ჰიგიენის ინსტიტუტს. ამ კვლევების მიხედვითაც ჰაერი დაბინძურებულია. ფაქტობრივად დაემთხვა დაბინძურების დონე იმ დონეს, რომელიც ამერიკულ კვლევაშია აღნიშნული. ჩატარებულ სანიტარულ-ჰიგიენურ დასკვნაში წერია, რომ მდინარე ყვირილა მიეკუთვნება საგანგებოდ დაბინძურებულ მდინარეთა რიცხვს. მას მიენიჭა მე-5 კატეგორია. ამაზე მაღალი კატეგორია არ არსებობს. ჩვენ კვლევები ძირითადად ისეთ უბნებში ჩავატარეთ, სადაც არ იყო ჩატარებული, მაგალითად სოფელ რგანში, სადაც მოსახლეობა ძალიან შეწუხებულია დატვირთული სატვირთო მანქანების გადადგილებით და მტვრით. კომპანიამ პერიოდულად უნდა უზრუნველყოს ტერიტორიის მორწყვა, რასაც რასაკვირველია არ აკეთებს. იქ ჰაერი ზღვრულად დასაშვებ კონცენტრაციაზე 48-ჯერ არის დაბინძურებული. ეს არის კატასტროფული მაჩვენებელი ” - ამბობს შოთა გაფრინდაშვილი.
საპირისპიროს ამტკიცებს ”ჯორჯიან მანგანეზის” წარმომადგენელი: ”ჩვენ სარწყავი შევიძინეთ. ეგ მადანი როგორც ადრე მოიპოვებოდა, ახლაც ეგრე მოიპოვება, მაშინაც დგებოდა მტვერი, თუმცა, მაშინ რატომღაც არავინ იღებდა ხმას, ახლა გახდა ეს აქტუალური და რადგან ასე მოხდა, ჩვენ შევიძინეთ სპეციალური დამატენიანებელი მანქანა. ეს მანქანა დადის და ატენიანებს მტვრიან გზას. ჭიათურაში გარემოს დაზიანების კუთხით რადიკალური ცვლილებები არ არის, ეს არის ზედმეტად ატეხილი ხმაური. პირიქით ბევრი რაღაც გამოსწორების გზაზეა”.
ტყიბული
ჭიათურის მსგავსი პრობლემები იკვეთება ტყიბულშიც. სადაც კომპანია ”საქნახშირი ჯი-აი-ჯი ჯგუფი” ქვანახშირის მოპოვებით არის დაკავებული. შპს "საქნახშირი ჯი-აი-ჯი ჯგუფი" 2006 წლის აპრილში დაარსდა. კომპანიის ძირითადი საქმიანობაა ქვანახშირის მოპოვებითი სამუშაოები და შემდგომი გამდიდრება. კომპანიის ძირითად აქტივებს წარმოადგენს ძიძიგურის და მინდელის სახელობის მაღაროები, რომლებიც ტყიბული-შაორის საბადოების ტერიტორიაზე მდებარეობს. ტყიბულის მოსახლეობა მოპოვებითი სამუშაობის დროს კომპანიის მხრიდან უსაფრთხოების ზომების გაუთვალისწინებლობაზე საუბრობს.
”გარკვეული ზომები არის მისაღები იმისათვის, გარემოზე რაც შეიძლება ნაკლები უარყოფითი გავლენა იყოს. ასევე არის დაავადებათა მატების შემთხვევები იმ ტერიტორიებზე სადაც მოპოვებითი სამუშაოები მიმდინარეობს. არასამთავრობო ორგანიზაციებმა იკვლიეს ეს თემა, თუმცა, დეტალები ჩემთვის უცნობია. გარემოს დაცვის სამინისტრომ უნდა მიიღოს შესაბამისი ზომები” - აღნიშნა ტყიბულის მცხოვრებმა, ნანა გიგინეიშვილმა.
”ტყიბულის ქვანახშირის საბადოს შახტებიდან გამოტანილი ე.წ ფუჭი ქანის განთავსება ხდება სანაყაროზე, რომელიც პრაქტიკულად ქალაქის ცენტრშია. მტვრის სახით ხდება მისი გაბნევა ჰაერში, რასაც შესაბამისი უარყოფითი შედეგები მოჰყვება. სასარგებლო წიაღისეულის ღია კარიერული წესით დამუშავება უნდა განხორციელდეს მსოფლიოში თანამედროვე ტექნოლოგიებით და მეთოდოლოგიით, რაც მნიშვნელოვნად შეამცირებს უარყოფით ზეგავლენას” - ამბობს არასამთავრობო ორგანიზაცია CENN-ის პროექტის ხელმძღვანელი, ნინო გაფრინდაშვილი.
როგორც ”საქნახშირი ჯი-აი-ჯი ჯგუფის” საზოგადოებასთან ურთიერთობის სამსახურის უფროსი, ნათია ბანძელაზე ამბობს, კომპანია ტყიბულში თანამედროვე ტექნოლოგიებს იყენებს, ხოლო გარემოზე უარყოფითი ზემოქმედების შემცირების მიზნით, ტარდება ეკოლოგიური ღონისძიებები.
”ნახშირის გადამუშავება-გამდიდრება, თანამედროვე ტექნოლოგიით აღჭურვილ გამამდიდრებელ ფაბრიკაში ხდება, რომლის ტექნოლოგიური სრულყოფა პერიოდულად სულ მიმდინარეობს. რაც შეეხება მოპოვების პროცესს, კომპანიას შემუშავებული აქვს პროექტი მოპოვების ტექნოლოგიის მექანიზაციისვის. პროექტი განსახილველად გადაეცემა გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს და შესაბამისად საწარმო მიიღებს ,,გარემოზე ზემოქმედების შემცირების” შესახებ დოკუმენტს. ამ ეტაპზე სამუშაო პროცესი მიმდინარეობს, ველოდებით , აღნიშნულ დოკუმენტს და შესაბამისად ვიმოქმედებთ კანონით განსაზღვრულ ფარგლებში” - აღნიშნა ნათია ბანძელაძემ.
ბოლნისი
სამთო-მოპოვებით საქმიანობასთან დაკავშირებით ბოლო დროს ყველაზე გახმაურებული საყრდისის თემა იყო. ბოლნისის მოსახლეობა კულტურული მემკვიდრეობის განადგურების გარდა, RMG Gold/RMG Cooper-ის საქმიანობის შედეგად გარემოს დაბინძურებას აპროტესტებს. დაბა კაზრეთის მცხოვრებლებს განსაკუთრებით წყლის დაბინძურების და ჰაერში მტვრის პრობლემა აწუხებთ, რის გამოც მათი თქმით, გაიზარდა დაავადებათა რიცხვი.
”ორი კვირის წინ ჩემს მეზობელს აწუხებდა სისუტე, გადაიღო ექოსკოპია, ბიოფსია რომ გაუკეთეს აღმოაჩნდა მეოთხე სტადიის სიმსივნე, ახალგაზრდა ბიჭია. ასეთი შემთხვევები ხშირია” - ამბობს კაზრეთის მცხოვრები 55 წლის ნატალია.
”რამდენჯერაც მანქანა ჩაივლის, უნდა ნახოთ აქ რა ხდება, მტვერი, ხმაური, სიბინძურე. ტალახიანი წვიმა მოდის ხოლმე, მაგრამ გვიხარია წვიმის მოსვლა, იქნებ ცოტა მაინც გაიწმინდოს ჰაერი” - აღნიშნა კაზრეთში მცხოვრებმა მამუკა გოგლიძემ.
ეკოლოგ კახა ბახტაძის თქმით, კომპანია RMG Gold-ის მიერ ქანების დამუშავების პროცესი არ არის გამჭვირვალე.
”ქანების დამუშავება ხდება ციანიდით. თუ როგორ ხდება გარეცხვა კომბინატში, ეს პროცესი არ არის გამჭვირვალე. რამდენჯერმე გარემოს დაცვის სამინისტრომ დააჯარიმა ეს კომპანია იმ ავარიების გამო, რაც წლების განმავლობაში მომხდარა. თუმცა, წესიერი მონიტორინგი არ მიმდინარეობს. დიდი რაოდენობის მტვერი წარმოიშვება ქანების დაფქვის შედეგად. რის შემდეგაც ფუჭ ქანებს ათავსებენ იქ, სადაც მოუხერხდებათ. ეს თავისთავად არის საფრთხის შემცველი, ვინაიდან იგი შეიცავს ისეთ ნივთიერებებს, რომელიც ჯანმრთელობისათვის საშიშია” - ამბობს კახა ბახტაძე. მისივე თქმით, ქანების დამუშავების შემდეგ დაბინძურებულ წყალს პერიოდულად მდინარე მაშავერაში უშვებენ, რაც დამატებით პრობლემას წარმოქმნის: ”საკმაოდ დაბინძურდა მდინარე მაშავერა. ეს საშიშია მთლიანად რეგიონისთვის. მაშავერადან ირწყვება სოფლის მეურნეობის სავარგულები, 8000-10 000 ჰექტარი მიწა”.
მდინარე მაშავერას დაბინძურების გამო კი, ბოლნისის რაიონში მოყვანილ სოფლის მეურნეობის პროდუქციის ყიდვისგან კლიენტი თავს იკავებს.
”ადგილობრივებს ჭირნახული უფუჭდებათ, მათ ნათესები, ბაღები დაკარგეს, ასევე ხეები ხმება. იქიაურ პროდუქციას ეჭვისთვალით უყურებენ. სურსათის უვნებლობის მუხლები რომ ამოქმედდება, ღმერთმა უწყის რა მოხდება, როდესაც შეამოწმებენ ამ პროდუქციას, შესაძლოა, იქაური მოსახლეობა ყოველგვარი შემოსავლის გარეშე დარჩეს”- აღნიშნა საყდრისის გადარჩენის კომიტეტის წარმომადგენელმა, დათო გულბანმა.
მოსახლეობა კი აცხადებს, რომ ისინი ბოსტნეულის დარგვისგან უკვე თავს იკავებენ. ”ყვავილი არის და მოსავალი აღარ მოდის, ნაყოფის გამოღებამდე ფუჭდება”
”ხახვი და ნიორი დავთესე, ამოვიდა, თუმცა, გაყვითლდა. ხალხი აღარ თესავს, აზრი არ აქვს, არ მოდის კარგი მოსავალი”
თუმცა, თავად RMG Gold-ში აცხადებენ, რომ კომპანიის ჯანმრთელობის, შრომის უსაფრთხოების და გარემოს დაცვის სამსახური ყოველდღიურ, მონიტორინგს ატარებს: კუდსაცავზე, სანაყაროებზე, წყლის ჩაშვებაზე, მტვრის გაფრქვევაზე, მილსადენებისა და სხვა ინფრასტრუქტურის გამართულობაზე და ახორციელებს კონტროლს საწარმოო პროცესების უსაფრთხო მიმდინარეობაზე.
”ამა წლის თებერვალში კომპანია გარემოსდაცვითი აუდიტის ჩატარების ინიციატივით გამოვიდა და ტენდერი გამოაცხადა. ტენდერში გამარჯვებული გარემოსდაცვით-საკონსულტაციო ორგანიზაცია მაღალკვალიფიციური და დამოუკიდებელი ექსპერტებით არის დაკომპლექტებული. პროექტში ქართველ სპეციალისტებთან ერთად ევროკავშირის ქვეყნების შესაბამისი ინსტიტუციების მიერ აღიარებული, შვედი და უკრაინელი გარემოსდაცვითი აუდიტორები იღებენ მონაწილეობას. ისინი საფუძვლიანად შეისწავლიან თუ რა ზემოქმედებას ახდენს გარემოზე საწარმოო პროცესები, შეიმუშავებენ და დაგეგმავენ შესაბამის რეკომენდაციებსა და შემარბილებელ ღონისძიებებს. სწორედ ამ აუდიტის დასრულების შემდეგ გვექნება ნათელი სურათი, თუ რა არის კომპანიის სუსტი მხარე და რა კონკრეტული ღონისძიებები უნდა ჩაატაროს კომპანიამ გარემოზე მიყენებული ზემოქმედების მინიმუმამდე დასაყვანად” - ამბობს RMG-ის ჯანმრთელობის, შრომის უსაფრთხოების და გარემოს დაცვის სამსახურის უფროსი, მიხეილ კვარაცხელია.
აღნიშნულ აუდიტს ეკოლოგი, ეკოლოგი კახა ბახტაძე ეჭვისთვალით უყურებს: ”გვქონდა გარკვეული დიალოგი ამ კომპანიასთან, რომ ეს ყველაფერი ყოფილიყო გამჭვირვალე და იგი ყოფილიყო საერთაშორისო და გამოცდილი ექსპერტების მიერ განხორიელებული, რომელიც საერთაშორისო სტანდარტებს დაეფუძნებოდა. სამწუხაროდ, ამ კომპანიამ ამაზე უარი თქვა და აირჩია ქართული ორგანიზაცია, რომელიც ადგილობრივი ექსპერტებით არის დაკომპლექტებული, მასში მხოლოდ რამდენიმე უკრაინელი მონაწილეობს. პოსტსაბჭოთა სივრცეში კი ამ კუთხით გამოცდილება არ არსებობს. რეალურად აუდიტი არანაირ შედეგს არ მოგვცემს”.
გარემოს დაცვის სამინისტროს მუშაობა
სამთო-მოპოვებითი სამუშაოების მონიტორინგს გარემოს დაცვის სამინისტროში შემავალი გარემოს დაცვითი ზედამხედველობის დეპარტამენტი ახორციელებს. აღნიშნული ორგანო 2013 წელს შეიქმნა.
”გვაქვს გეგმიური და არაგეგმიური შემოწმებები. გეგმიური ინსპექტირება მტკიცდება მინისტრის ბრძანებით. შარშანაც გვქონდა გეგმიური ინსპექტირება და წელსაც. ამის შესახებ წინასწარ გეგმაა გაწერილი. არაგეგმიური ინსპექტირება კი ხორციელდება მომართვების, საჩივრების საფუძვალზე, ასევე ანგარიშგების განხილვის შედეგად ან შესაძლოა, ჩვენ მიერ დათვალიერების შედეგად გაჩნდეს საფუძვლიანი ეჭვი იმისა, რომ არ სრულდება ლიცენზიით ან ნებართვით დადგენილი პირობები და ეს გადავზარდოთ უკვე შემოწმებაში” - აღნიშნა eugeorgia.info-სთან საუბრისას გარემოს დაცვითი ზედამხედველობის დეპარტამენტის მთავარმა სახელმწიფო ინსპექტორმა, ნელი კორკოტაძემ.
მისივე თქმით, ერთი და იგივე ობიექტი კანონის მიხედვით ერთხელ უნდა შემოწმდეს წელიწადში, მაგრამ იმ შემთხვევაში თუ კომპანია გეგმიურად შემოწმდება და აღმოჩნდება დარღვევა, გარემოს დაცვითი ზედამხედველობის დეპარტამენტი მას აძლევს გამოსწორების ვადას, რაც უკვე არის არაგეგმიური შემოწმება.
”ჯორჯიან მანგანეზი” დაახლოებით სამჯერ შევამოწმეთ გასული წლის განმავლობაში. ძალიან ბევრი კანონმდელობის დარღვევის ფაქტი გამოვლინდა, გარემოსთვის ძალიან მნიშვნელოვანი ზიანი იყო მიყენებული. მასალები შეიცავდა სისხლის სამართლის დანაშაულის ნიშნებს, ამიტომაც იგი გადავაგზავნეთ საგამოძიებო ორგანოში. ძირითადად იყო ნიადაგის ნაყოფიერი ფენის დაბინძურება-გაუარესების და რეკულტივაციის ჩაუტარებლობის შემთხვევები. მათ ასევე ტყის მართვის ორგანოსთან შეთანხმების გარეშე, უკანონოდ მოახდინეს ტყის რესურსებზე გავლენა. გახსნეს კარიერი იქ, სადაც მათ არ ჰქონდათ ამის უფლება. სადაც მადნის გარეცხვა ხდება, ეს საწარმოც შევამოწმეთ, იქაც არ იყო შესრულებული პირობები. დაჯარიმდა კომპანია, განესაზღვრა გონივრული ვადები, გადამოწმდა მოგვიანებით, კიდევ არ იყო შესრულებული. ახლა მათ კიდევ დამატებითი ვადა აქვთ მიცემული. ველოდებით ამ ვადის გასვლას. ”არემჯისთანაც” საკმაოდ ინტენსიურად გვიწევს მუშაობა. წელს დაგეგმილი გვაქვს მესამე კვარტლიდან ”არემჯის” შემოწმება გეგმიური ინსპექტირების ფარგლებში”. - ამბობს ნელი კორკოტაძე.
რა არის კომპანიების მხრიდან სამთო-მოპოვებითი სამუშაოების დროს სათანადო ზომების გაუთვალისწინებლობის მიზეზი: კომპანიების დაუდევრობა, თუ გამართული გარემოსდაცვითი კანონმდებლობის არ არსებობა? გარემოს დაცვითი ზედამხედველობის დეპარტამენტის მთავარი სახელმწიფო ინსპექტორის თქმით, უმრავლეს შემთხვევაში კომპანიებს არ აქვთ გაცნობიერებული თუ რა არის მათი ვალდებულებები: ”სამწუხაროდ, მათ არ იციან ის ვალდებულებები, რაც მათ დაუდგინა ლიცენზიამ ან ნებართვამ. ამ მიმართულებითაც გარემოს დაცვის სამინისტროში დაწყებულია ერთგვარი მოდულების შემუშავება, იმისათვის რომ მოვახდინოთ კომპანიების ინფორმირება, დავატრენინგოთ მათი გარემოსდაცვითი მენეჯერები, რათა მათ კარგად ჰქონდეთ გააზრებული ის საკითხები, რასაც ავალდებულებს ნებართვის თუ ლიცენზიის პირობები. ამას გარდა, კანონმდებლობა საჭიროებს განახლებას და ჰარმონიზებას ევროკავშირის კანონმდებლობასთან, ამ მიზნით დაწყებულია სამინისტროში მუშაობა”.
ასოცირების შეთანხმებით აღებული ვალდებულებები
გარემოსდაცვითი ექსპერტების თქმით, სამთო-მოპოვებითი სამუშაოები არის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი იმისა, რის გამოც ქვეყანაში და ზოგიერთ რეგიონში განსაკუთრებით, გარემო მნიშვნელოვნად ბინძურდება. რა უნდა გაკეთდეს იმისათვის, რომ საქართველო ეკოლოგიური კატასტროფის წინაშე არ აღმოჩნდეს. ამაში ექსპერტების განცხადებით, ასოცირების ხელშეკრულება დაგვეხმარება, რომელიც საქართველომ 2014 წლის ივნისში გააფორმა.
ბრიუსელში ასოცირების შეთანხმების ტექსტის მზადების ფარგლებში გარემოს დაცვის კუთხით მოლაპარაკებები ევროპელ ექსპერტებსა და ქართულ მხარეს შორის დაახლოებით 1 წლის განმავლობაში მიმდინარეობდა. შეხვედრების 45 რაუნდის შედეგად განისაზღვრა ის მიმართულებები, რომელიც საბოლოო ჯამში გარემოს დაცვის კუთხით საქართველომ აიღო. მოლაპარაკებებში მონაწილეობდა გარემოს დაცვის მინისტრის ყოფილი მოადგილე, გიორგი ზედგინიძე.
”მოლაპარაკებების დროს ჩვენ ყველა მიმართულების შიგნით დავსახეთ პრიორიტეტები, არ დამდგარა საკითხი მაგალითად ჰაერი უფრო პრიორიტეტულია თუ წყალი” - აღნიშნა ზედგინიძემ.
გარემოს დაცვის კუთხით საქართველოს მიერ აღებული ვალდებულებები ორ ძირითად მიმართულებას მოიცავს, ერთია DCFTA-ის მე-13 მუხლით გათვალისწინებული გარემოსდაცვითი და კლიმატის საკითხები და მეორე მხრივ ასოცირების შეთახმების 301-312 მუხლებით გათვალისწინებული ვალდებულებები. ეს მოიცავს დაახლოებით 23 ევროდირექტივას და 4 რეგულაციას გარემოს დაცვის მართვის, ჰაერის ხარისხის, წყლის უსაფრთხოებისა და მენეჯმენტის, ნარჩენების მენეჯმენტისა და ბუნების დაცვის, ასევე ინდუსტრიული დაბინძურების და ინდუსტრიული საფრთხეების და ქიმიური ნივთიერებების მართვის კუთხით.
რაც შეეხება სამთო-მოპოვებით საქმიანობას, ამასთან დაკავშირებით დირექტივები ასოცირების შეთანხმების სხვადასხვა ვალდებულებაშია გაფანტული.
”საქართველომ უნდა მიიღოს ახალი კანონები და გადახედოს არსებულ კანონმდებლობას იმისათვის, რომ გარემოს დაცვითი კანონმდებლობა ევროკავშირის მოთხოვნებთან შესაბამისობაში მოვიდეს. დაახლოების პროცესი გულისხმობს ასევე მოთხოვნილი ზომების განხორციელებას. ამას გარდა, საქართველომ აიღო ვალდებულება DCFTA-ით, რომ ეფექტურად განახორციელებს კანონმდებლობას და პრაქტიკაში გამოიყენებს მრავალმხრივ გარემოსდაცვით შეთანხმებებს, რომლის წევრიც საქართველოა. მათ შორის არის რვა მრავალმხრივი გარემოსდაცვითი შეთანხმება: სტოკჰოლმის კონვენცია, კიოტოს პროტოკოლი და სხვა. საკანონმდებლო ვალდებულებების მიღმა, DCFTA და ასოცირების შეთანხმება ითხოვს საქართველომ წარმოადგინოს და უზრუნველყოს არასაკანონმდებლო ქმედებებიც. განსხვავებით საკანომდებლო ნაბიჯებისა, არასაკანონმდებლო ნაბიჯების გადადგმა საქართველოს დისკრეციული უფლებაა” - აღნიშნა საქართველოში ევროკავშირის დელეგაციის ”საკვების უსაფრთხოების, გარემოსა და სოფლის მეურნეობის განვითარების” პროექტის მენეჯერმა, ალვარო ორტეგა აპარისიომ.
საქართველოს მწვანეთა მოძრაობის თანათავმჯდომარის, ნინო ჩხობაძის თქმით, ფუნდამენტურად შესაცვლელია წიაღის შესახებ კანონი და ის გარემოს დაცვითი რეგულაციები, რომლებიც ეხება გარემოზე ზემოქმედების შეფასების პროცედურებს: ”ასოცირების შეთანხმებასთან შესაბამისობაში მოყვანა შესაძლებელია არამხოლოდ დეკლარირებით, არამედ თუ გაკეთდება ახალი კანონი წიაღის მართვასთან დაკავშირებით, და თუ მომზადდება შესაბამისი ახალი კანონი გარემოზე ზემოქმედების პროცედურის შეფასების შესახებ და რეგულაცია გარემოს დაცვის მონიტორინგის შესახებ. ეს მარტივი არ არის. ყველა ევროდირექტივა, ისევე როგორც ყველა ევროპული კანონი, ითვალისწინებს აღსრულებასაც. აღსრულება არ ნიშნავს საჯარიმო სანქციებს. აღსრულება ნიშნავს მექანიზმს, ეს იქნება ნებართვები თუ ლიცენზირები. ამას სჭირდება სერიოზული მუშაობა სერიოზული ეკონომიკური გათვლები. ასევე ეტაპობრივი შემოყვანა ყველა იმ რეგულაციის, რომელსაც ევროდირექტივები ითვალისწინებს. ანუ კანონი უნდა იყოს პროგრამული სახით, ერთბაშად კი არ უნდა დაიწყოს ყველამ მოქმედება, არამედ ეტაპობრივად უნდა შემოვიდეს იმისთვის, რომ არ დაზარალდეს არც ბიზნესი და არც მოსახლეობა”.
არასამთავრობო ორგანიზაცია ”მწვანე ალტერნატივის” ხელმძღვანელის, მანანა ქოჩლაძის განმარტებით, იმის მიზეზი, რომ მოპოვებითი სამუშაოების გამო გარემო ზიანდება, არის საჭირო მექანიზმების არარსებობა.
”პირველ რიგში აუცილებელია არსებობდეს კანონმდებლობა, ვინაიდან სხვა შემთხვევაში არავის აქვს მექანიზმები იმისთვის, რომ ეს პრობლემები აღიკვეთოს. ის რომ ტყიბულის ან ბოლნისის მოსახლეობა იძულებულია ისუნთქოს დაბინძურებული ჰაერი და დაბინძურებული წყლით მორწყას ნათესები, უშუალოდ ჰორიზონტალური კანონმდებლობის გამკაცრებას ეხება. ასევე მაგალითად ტყიბულში შუა ქალაქში ყრია ნარჩენები, ეს არის კომპანიის საკუთრება. გარემოს დაცვის სამინისტრო აძლევს უფლებას რომ რადგან მისი საკუთრებაა, გამოიყენოს კომპანიამ ისე როგორც მას სურს, სანაყარედ იქნება თუ სხვა მიზნისთვის. იმ შემთხვევაში თუ იარსებებს კარგად გაკეთებული გარემოზე ზემოქმედების შეფასება, ნებართვა აღარ გაიცემა და შესაბამისად ასეთი სანაყარე ქალაქის ცენტრში აღარ იქნება. ამ წუთში ვინაიდან კანონი მკაცრად არ საზღვრავს სად შეიძლება და სად არ შეიძლება გარკვეული ტიპის საქმიანობები, შესაბამისად გვაქვს ეს პრობლემები” - აღნიშნა მანანა ქოჩლაძემ.
ყველა მხარე თანხმდება იმაზე, რომ სერიოზული და ინტენსიური სამუშაოებია შესასრულებელი იმისთვის რომ გარემოსდაცვითი პრობლემები აღმოიფხვრას და საქართველოს კანონმდებლობა ევროპულ სტანდარტებს დაუახლოვდეს. ამ მხრივ როგორც გარემოს დაცვის სამინისტროში აცხადებენ, შემუშავებულია ე.წ საგზაო რუკა, რომელიც ასოცირების ხელშეკრულებით აღებული ვალდებულებების შესრულების გეგმას მოიცავს და რომელიც რამდენიმე წელზეა გაწერილი. გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების კომიტეტის ხელმძღვანელი, გია ჟორჟოლიანი აღნიშნავს, რომ ამ მხრივ კომიტეტი აქტიურად მუშაობას სექტემბრიდან დაიწყებს: ”საკანონმდებლო ნაწილი საკმაოდ ვრცელია. ჩვენ ამ კუთხით აქტიურად ვიმუშავებთ, ასევე საზედამხედველო ფუნქციასაც განვახორციელებთ. ამ მიმართულებით სამუშაო ძალიან დიდია. ცვლილებები იქნება ჩარჩოკანონებშიც. ჩვენ რაღაც კანონები ადრეც გვქონდა მიღებული, რაც ამ მიმართულებით წინ გადადგმულ ნაბიჯებს წარმოადგენდა”.
გარემოსდაცვითი დირექტივების განსახორციელებლად საქართველოს დაახლოებით 2-დან 12 წლამდე აქვს. თითოეულ დირექტივასა და რეგულაციას თავისი ვადა აქვს. ეკოლოგიური პრობლემების შედეგად დაზარალებული მოსახლეობა და ექსპერტები იმედოვნებენ, რომ აღნიშნული დირექტივების შესრულებით ქვეყანაში არსებული ისტორიული გარემოსდაცვითი პრობლემების აღმოფხვრა შესაძლებელი იქნება.
თამთა ჯიჯავაძე
