ტრანსკასპიური გაზი, "გაზპრომი" და რეგიონის ახალი მოთამაშეები გაზის შესაძლო ახალ პარადიგმაში
2006 წლის იანვარში ჩრდილოეთ ოსეთში მდებარე ორივე რუსულ გაზსადენზე ერთდროული აფეთქების შემდეგ, როცა საქართველო შუა ზამთარში გაზის გარეშე დარჩა, ოფიციალურმა თბილისმა მოსკოვის შანტაჟის თავიდან ასაცილებლად საერთო მოხმარებაში არასანდო რუსული გაზის წილი მინიმუმამდე დაიყვანა და აზერბაიჯანულით ჩაანაცვლა. ახლა კი, 2005 წლის შემდეგ პირველად, საქართველოს ენერგეტიკის მინისტრი, კახა კალაძე "გაზპრომის" პირველ პირს პირადად შეხვდა და 9 წლის წინ უარყოფილი რუსული გაზის მოხმარების გაზრდაზე ესაუბრა. რატომ გახდა რუსული გაზის შემოტანა აუცილებელი და რა უპირატესობა აქვს აზერბაიჯანულთან შედარებით, რა საფრთხის მატარებელია "გაზპრომთან" მოლაპარაკებები, როდესაც რუსული ჯარი ე. წ. სამხრეთ ოსეთის ტერიტორიაზე არსებულ ბრიტანული "BP"-ს ტრასების ნაწილს უკვე აკონტროლებს, რატომ არ განიხილება სანქციებისგან გათავისუფლებული მეზობელი ირანის გაზი ალტერნატივად, რა ეტაპზეა თურქმენეთთან ტრანსკასპიური გაზსადენის მშენებლობაზე დაწყებული მოლაპარაკებები, რომლის განხორციელების შემთხვევაშიც საქართველო 2019 წლისთვის გაზის მთლიანი მოხმარების 70%-ს სატრანზიტო მოსაკრებლის სახით მიიღებს, ამ თემებზე პრეზიდენტის მრჩეველს ეკონომიკის საკითხებში, გიორგი აბაშიშვილს ვესაუბრეთ.
- როგორ და ვინ მოახერხა ევროპულ ბაზარზე შესვლით თურქმენეთის დაინტერესება?
-საერთაშორისო პროექტებში თურქმენეთის ჩართვაზე ევროკავშირში დიდი ხანია ფიქრობენ, თუმცა, თურქმენეთის მხრიდან დაინტერესება აქამდე არ შეინიშნებოდა. ბოლო პერიოდში ერთ-ერთი პირველი აქტიური განხილვა უმაღლეს დონეზე გასულ წელს დეკემბერში, საქართველოს პრეზიდენტის აშხაბადში ვიზიტის დროს გაიმართა. მაშინ თურქმენეთის პირველმა პირმა, გურბანგული ბერდიმუჰამედოვმა, ღიად გამოთქვა ინტერესი გაზი ევროპისთვის საქართველოს გავლით მიეწოდებინა. შემდეგ მოვლენები დაახლოებით ასე განვითარდა: შეიქმნა სამუშაო ჯგუფი თურქმენეთის, აზერბაიჯანის, თურქეთისა და ევროკავშირის მონაწილეობით, 2015 წლის ზაფხულიდან მათ საქართველოც დაემატა.
-საქართველოს ჩართვა თურქმენეთის პრეზიდენტის თბილისში ვიზიტის დროს გადაწყდა?
--ბუნებრივია, როდესაც დაიძრა საკითხი თურქმენეთიდან ევროპაში გაზის ტრანზიტის შესახებ, ამ მოცემულობით ეს საქართველოს გარეშე შეუძლებელი იყო.
- ხმამაღლა არ გაჟღერებულა პროექტის სახელი... ტრანსკასპიურ გაზსადენზეა საუბარი, რომელმაც თურქმენეთიდან აზერბაიჯანში ტრანსპორტირებული გაზი შაჰ-დენიზის მილსადენით ევროპაში უნდა გადატვირთოს?
---დიახ, საუბარია ტრანსკასპიურ გაზსადენზე. თუმცა, ბევრი პრობლემური საკითხია მოსაგვარებელი, მათ შორის, კასპიის ზღვის სტატუსიც: არც ისე მარტივადაა საქმე, თითქოს, საკმარისია მხოლოდ ორი ქვეყანა - აზერბაიჯანი და თურქმენეთი- შეთანხმდეს და კასპიის შელფში გაზსადენის გაყვანა დაუყოვნებლივ დაიწყება. კასპიის სხვა ქვეყნების თანხმობაცაა საჭირო. თუმცა, ევროკავშირი თვლის, რომ საკითხი მოგვარებადია და უნდა დაიძრას. მთავარი პრობლემაა, რომ თურქმენული გაზი აზერბაიჯანში მოხვდეს. შემდეგ გაცილებით იოლად მოსაგვარებელი საკითხები დარჩება, არსებობს სხვადასხვა საშუალებები და შედარებით უფრო იოლად მიღწევადი მიზნები, როგორ და რა პირობებით განხორციელდება ევროპაში ტრანზიტი. ამ თემაზე ინტენსიური საუბარი იყო თურქმენეთის პრეზიდენტის საქართველოში ვიზიტის დროს. ცხადი გახდა, რომ ბერდიმუჰამედოვი მთავარ აქცენტს საქართველოს გავლით ტრანზიტზე აკეთებს.
--აქვს თუ არა თურქმენეთს ალტერნატივა იმ შემთხვევაში, თუ ვერ მოხერხდა კასპიის ზღვის სტატუსზე შეთანხმება და რუსეთის წინააღმდეგობის დაძლევა?
- მაისში ბრიუსელში მე ვესწრებოდი ევროკავშირში მაროშ შევჩოვიჩისა და პრეზიდენტ მარგველაშვილის შეხვედრას, სადაც ეს საკითხები განიხილებოდა. მოგეხსენებათ, რომ ევროკომისარი შევჩოვიჩი ევროკავშირის მხრიდან ყველაზე აქტიურადაა ჩართული ამ მოლაპარაკებებში. საუბრისას ცხადი გახდა, რომ ისინი სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპის გაზმომარაგების ალტერნატივად სწორედ ტრანსკასპიურ მარშრუტს, ანუ საქართველოს გავლით დაგგემილ პროექტს განიხილავენ. ამ შეხვედრის შემდეგ დამრჩა შთაბეჭდილება, რომ დღეს ევროკავშირის, თურქმენეთ-აზერბაიჯანის და, რა თქმა უნდა, თურქეთ-საქართველოს მხრიდან ყველაზე დიდი დაინტერესება, ჩართულობა და მონდომებაა, რომ ამ იდეას ხორცი შეესხას. ვფიქრობ, ახლა ამისთვის ყველაზე კარგი დროა, რადგან ყველა მონაწილე მხარეს აქვს თანაბარი დაინტერესება, რომ პროექტი შედგეს, თუმცა, სირთულეები იქნება.
- რუსეთის ფაქტორს გულისხმობთ?
- რასაკვირველია, მთავარი სირთულე - რუსეთის ფაქტორია, მაგრამ როცა პროექტში მონაწილეობს ოთხი ქვეყანა და ევროკავშირი, რასაკვირველია, სხვა ტიპის სირთულეებიც გაჩნდება: ყველას აქვს განსხვავებული ხედვა და ინტერესები, რომლის დაცვასაც მაქსიმალურად შეეცდებიან. და მაინც, ვფიქრობ, რომ ეს დაძლევადი პრობლემაა.
- ფიქრობთ, რომ რუსეთის წინააღმდეგობა დაიძლევა და კასპიის ზღვის სტატუსის საკითხი, რომელიც ოცი წელია დავის საგანია, გადაწყდება?
- კასპიის ზღვის სტატუსის თემა, ალბათ, უფრო რთული თემაა, ვიდრე ერთი გაზსადენის გაყვანა. მე ძნელად წარმომიდგენია, რომ სტატუსის საკითხზე შეთანხმება ასე მარტივად მოხდეს, თუმცა, რადგან თურქმენეთის დაინტერესება ასე დიდია (შეიძლება ითქვას, რომ ახლა ყველაზე მონდომებული სწორედ თურქმენული მხარეა), გაზსადენის გაყვანაზე შეთანხმება შედგება. ამ ქვეყანას ურყევად აქვს გადაწყვეტილი, გაზის საექსპორტო გზების დივერსიფიკაცია დაიწყოს და აღარ იყოს მხოლოდ რუსეთზე დამოკიდებული. ბუნებრივია, ის ერთ-ერთ მთავარ და სანდო პარტნიორად განიხილავს ევროკავშირს. ეს ინტერესი მასთანაც თანხვედრაშია, ევროპასაც სჭირდება მომწოდებლების დივერსიფიკაცია და თურქმენული გაზი კარგი ალტერნატივაა.
- რატომ ახლა, როცა რამდენიმე წლის წინ სხვა ფაქტორებთან ერთად "ნაბუკოს" ჩაშლის ერთ-ერთი გადამწყვეტი მიზეზი თურქმენეთის პასიურობაც იყო? "გაზპრომის" ზეწოლით მაშინ ვერ მოხერხდა ოფიციალური აშხაბადის დათანხმება - პროექტში ჩართულიყო და ევროპისთვის საჭირო გაზი მიეწოდებინა...
- რა თქმა უნდა. მაშინ თურქმენეთს რუსეთში უფრო სტაბილური გაყიდვები ჰქონდა, ვიდრე ახლა აქვს. ბუნებრივი აირი მათი შემოსავლის მთავარი წყაროა, "გაზპრომი" კი ყოველწლიურად უმცირებს შესასყიდ მოცულობებს (2008 წელს - 42 მლრდ კუბ. მეტრი, 2015 წელს -- 4 მლრდ კუბ. მეტრი). მათ შავი ზღვის რეგიონის გავლით, არა მხოლოდ გაზის ტრანსპორტირების, არამედ ტვირთბრუნვის გაზრდის ინტერესიც აქვთ. ანუ, თურქმენეთი უფრო კომპლექსურად ხედავს საკითხს, ვიდრე მხოლოდ გაზის ტრანზიტია. ის საქართველოს ლოჯისტიკური ინფრასტრუქტურითაცაა დაინტერესებული, ცდილობს თავი დააღწიოს რუსულ გავლენას და ყველა თანხმდება, რომ ამ გზაზე მთავარ ბარიერს რუსეთი ქმნის.
- კიდევ რა ბერკეტები რჩება რუსეთს პროექტის ჩასაშლელად, მხოლოდ კასპიის ზღვის სტატუსი? საქართველოში არსებულ საფრთხეებს არ განიხილავთ, ვინ მუშაობს ქვეყანაში ამ საფრთხეების დადგენასა და განეიტრალებაზე, თუ არსებობს კონკრეტული სტრატეგია,რადგან ფაქტია, რომ თურქმენეთის პრეზიდენტის ვიზიტის დასრულებიდან ზუსტად რამდენიმე დღეში ხურვალეთთან "BP"-ის მილსადენი საოკუპაციო ზოლში მოექცა? ეს უბრალო თანხვედრაა?
- "BP"-ს მილსადენის პრობლემა დიდი ხანი იდგა დღის წესრიგში, ამიტომ თანხვედრაზე ვერ ვილაპარაკებ, თუმცა, ძალიან სამწუხარო ფაქტია. ბუნებრივია, იმიჯის საკითხია: როცა ჩვენ ვსაუბრობთ ქვეყნის სატრანზიტო როლზე, უდიდესი მნიშვნელობა სტაბილურობას ენიჭება. ვფიქრობ, საქართველოს ყველა საშუალება აქვს, პარტნიორებთან ერთად დაძლიოს ყველა წინაღობა და, საქართველოში მოხვედრის შემთხვევაში, თურქმენული გაზი შეუფერხებლად გაატაროს ევროპაში. TAP-ის (შაჰ-დენიზის საბადოებიდან საბერძნეთის, იტალიისა და ალბანეთის ტერიტორიაზე გამავალი ტრანსადრიატიკული მილსადენი) და TANAP-ის (თურქეთის ტერიტორიაზე საბერძნეთის საზღვრამდე მიმავალი ტრანსანატოლიის მილსადენი) პროექტების განხორციელება, რომელსაც ცოტა ხნის წინ საქართველოს, თურქმენეთისა და აზერბაიჯანის პრეზიდენტებმა ყარსში ჩაუყარეს საფუძველი, აჩვენებს, რომ ქვეყანა მზადაა, ასეთი ტიპის პროქტების განსახორციელებლად. თუმცა, ბუნებრივია, ქვეყანას გარკვეული ტიპის რისკები აქვს და ეს კომპლექსური პოლიტიკური რისკებია.
- არსებობს რაიმე სპეციალური ჯგუფი, რომელიც ზუსტად ამ პოლიტიკური რისკების შემცირებაზე მუშაობს?
- ეს აღმასრულებელი ხელისუფლების საკითხია.
- ბრიუსელში "გაზპრომის" პირველ პირთან გამართულ შეხვედრაზე რომ ვისაუბროთ, რამდენად იყავით საქმის კურსში, პრეზიდენტის ადმინისტრაცია, რომ ასეთი ვიზიტი მზადდებოდა?
---ამ თემაზე ერთი რამის თქმა შემიძლია: ნებისმიერ შემთხვევაში, ნებისმიერი ტიპის მოლაპარაკებებში, მით უფრო ისეთ მნიშვნელოვან მოლაპარაკებებში, რომელიც ეხება ქვეყნის უსაფრთხოებას, ჩართული უნდა იყოს ყველა მხარე და ეს პროცესი კოორდინირებულად უნდა მიმდინარეობდეს. ცხადია, რომ საზოგადოება მეტად უნდა იყოს ინფორმირებული, ვიდრე ეს ამ შემთხვევაში არის. უნდა იყოს ინფორმაციის კოორდინირებული მიწოდება ხელისუფლების მხრიდან, მათი მხრიდან, ვინც ამ პროცესშია უშუალოდ ჩართული.
- ორი დღის წინ, 7 ოქტომბერს, "გაზპრომმა" აღიარა, რომ "სამხრეთის ნაკადის" ჩაშლის შემდეგ გაურკვეველი ვადით გადაიდო 'თურქული ნაკადის" მშენებლობა, ევროპა არჩევანს საქართველოზე გამავალი TAP-ის და TANAP-ის პროექტებს ანიჭებს, აშშ-ს ადმინისტრაციისა და ევროკავშირის ახალი დიპლომატიური დოქტრინა სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპაში ბუნებრივი აირის ტრანსპორტირების დივერსიფიცირებაზე მტკიცედაა გამიზნული, ამ ფონზე, როგორ მიგაჩნიათ, "გაზპრომის" ინტერესი მხოლოდ საქართველოს კომერციული გაზის ბაზარზე შემოსვლაა? საქართველოს მიერ მთლიანად მოხმარებული კომერციული ბუნებრივი აირის მოცულობა სულ ნახევარ მილიარდ კუბერ მეტრს შეადგენს, თქვენი აზრით, მხოლოდ ამ მცირე ბაზრის დაკავება, ან აზერბაიჯანული "სოკარისთვის" წილის "წართმევა" სურს?
- ამ ეტაპზე ჩვენ დეტალურად ვეცნობით ამ კონკრეტულ საკითხებს და ჩვენს პოზიციას მოგვიანებით შემოგთავაზებთ.
- და ბოლოს, თუ საქართველო გაზის დივერსიფიცირებაზე ფიქრობს, ან კომერციული გაზის დეფიციტია, უახლოეს მომავალში ირანისთვის სანქციების გაუქმების ფონზე თუ განიხილება ამ ქვეყანასთან თანამშრომლობა? ჩვენ ირანთან გვაკავშირებს უკვე მოქმედი გაზსადენი. ბრიტანული გამოცემა "გარდიანის" ინფორმაციით, მომავალ ათწლეულში ირანი ევროკავშირში გაზის მთავარი მიმწოდებელი გახდება, ესპანეთმა უკვე დაიწყო მოლაპარაკება, რომ გაზსადენმა მის ტერიტორიაზე გაიაროს, რას ვაკეთებთ ჩვენ, თუ შეიქმნა სამუშაო ჯგუფი აღნიშნულ საკითხებზე სამუშაოდ?
-- მე გამიჭირდება ამ თემაზე აღმასრულებელი ხელისუფლების ნაცვლად საუბარი, თუმცა, ვერ ვხედავ, რომ ამ მიმართულებით რაიმე კონკრეტული ნაბიჯები იყოს გადადგმული.
ეკა სარია
