24-მა არასამთავრობო ორგანიზაციამ საქართველოს პრემიერ მინისტრს ღია წერილით მიმართა. ევროინტერგრაციის თემით დაინტერესებული ექსპერტები გიორგი კვირიკაშვილთან შეხვედრას და ქვეყნის ევროპის ენერგეტიკულ გაერთიანებაში გაწევრიანების დაჩქარებაში დარწმუნებას ცდილობენ. მიმართვიდან ოც დღეზე მეტი გავიდა, მაგრამ  პრემიერის კანცელარიიდან მათ არავინ დაკავშირებია. პრემიერ მინისტრამდე ექსპერტები და არასამთავრობო ორგანიზაციები კონსულტაციებს ენერგეტიკის სამინისტროსთან აწარმოებდნენ, თუმცა აქაც უშედეგოდ. ორწლიანმა გამოცდილებამ ისინი საბოლოოდ დაარწმუნა, რომ სამინისტრო სხვადასხვა არგუმენტების მოშველიებით პროცესს აჭიანურებს. საქართველოს მთავრობის  დაპირება, რომ ევროპის ენერგეტიკულ გაერთიანებაში გაწევრიანებოდა, 2014 წლის ოქტომბერში გავიდა. ექსპერტებსა და სამოქალაქო საზოგადოებაში "გაზპრომთან" ინტენსიური მოლაპარაკებების ფონზე ენერგეტიკულ გაერთიანებასთან პროცესის შეჩერება ცუდ მოლოდინს აჩენს. მითუფრო მაშინ, როცა ამ გაერთიანების მთავარი მიზანი სწორედ წევრი ქვეყნების ენერგოუსაფრთხოება და კრიზისულ სიტუაციებში ურთიერთდახმარებაა.

დღეს, საზოგადოებისათვის ფაქტობრივად უცნობია, რა სარგებელი შეიძლება მოიტანოს ევროპის ენერგეტიკულ თანამეგობრობაში გაერთიანებამ და ის არ აღიქმება როგორც ევროინტეგრაციის განუყოფელი ნაწილი. eugeorgia.info-ს  მიზანია წარმოაჩინოს ევროპის ენერგეტიკული ხელშეკრულების უპირატესობები საქართველოსათვის,  თუ რა მიზანს ემსახურება და რა საფრთხეებს აარიდებს ქვეყანას ევროპის ენერგეტიკულ თანამეგობრობაში გაწევრიანება.  რა სარგებელს მოუტანს მოქალაქეებს გაერთიანების უმთავრესი პრინციპის — ბაზრის მაქსიმალური კონკურენტუნარიანობისა და თამაშის წესების გამჭვირვალების უზრუნველყოფა. მკითხველისათვის არსებული პრობლემების უკეთ წარმოსაჩენად შევეცდებით გაგაცნოთ  ევროპის ენერგეტიკული გაერთიანების შექმნის მოკლე ისტორია და საკანონმდებლო ბაზა.  საქართველოს ენერგეტიკის სექტორში  არსებული კანონებისა და ნორმების შეუსაბამობა ევროპის ენერგეტიკულ თანამეგობრობასთან, რაც სხვა მიზეზებთან ერთად პროცესის შემაფერხებელ ფაქტორებად იქცა.  

მოკლე ისტორიული ექსკურსი

2014 წლის ივნისში ხელმოწერილი ხელშეკრულებით საქართველომ  აიღო ვალდებულება, რომ უზრუნველყოფდა რეფორმებს ენერგეტიკისა და გარემოს დაცვის სფეროში, მათ შორის გაატარებდა ევროკავშირის ენერგეტიკული კანონმდებლობის ე.წ. მესამე პაკეტის (არსებობს უფრო ლიბერალური 1 და 2 პაკეტებიც) ყველაზე რთულად შესასრულებელ მოთხოვნებს. ასოცირების შეთანხმების XXV დანართის მიხედვით კი  საქართველო მაქსიმუმ ორ წელიწადში გახდებოდა ევროპის ენერგეტიკული გაერთიანების წევრი და მათთან შეათანხმებდა რეფორმების სამოქმედო გეგმას.  ეს შეთანხმება ქვეყნისთვის ორმაგად მომგებიანი იყო: ის ავტომატურად გახდებოდა ევროპის დიდი ენერგეტიკული ოჯახის წევრი და შესაბამისად, იმთავითვე ისარგებლებდა ყველა სიკეთით და მეორეს მხრივ, სამოქმედო გეგმა იძლეოდა შანსს შეგვედგინა ასოცირების ხელშეკრულების ვადებისაგან განსხვავებული, ბევრად ლმობიერი რეჟიმი და ვადები რეფორმების გასატარებლად ენერგეტიკის სექტორში. სხვა შემთხვევაში (ამ ვადის ამოწურვის შემდეგ) ქვეყანას ევროკავშირის ენერგეტიკული დირექტივების შესრულება მოუწევს ან უშუალოდ ასოცირების საბჭოს კარნახით და ბევრად გამკაცრებული პირობებით ან საერთოდ ეჭვქვეშ დადგება ასოცირების ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულებების შესრულება.

საქართველო ევროპის ენერგეტიკულ თანამეგობრობაში პირველად 2006 წელს, ამ თანამეგობრობის დაარსებისთანავე მიიწვიეს, თუმცა მაშინ თანამშრომლობა არ შედგა. ქვეყანამ დამკვირვებლის სტატუსი 2007 წელს სომხეთთან ერთად მიიღო. ევროპას საკუთარ ენერგეტიკულ ოჯახში საქართველოს გაწევრიანების მცელობა არც ამის შემდეგ შეუწყვეტია. გაწევრიანების პროცესი ვერც 2010 წლის ნოემბერში ევროკომისიის პრეზიდენტის, ჟოზე მანუელ  ბაროზუს პირდაპირმა მინიშნებამ დააჩქარა, რომ კავშირში გაერთიანება ნიშნავდა ახალ საინვესტიციო პროექტებს და საქართველოს როლის გაზრდას: „მოვუწოდებ საქართველოს, შეიტანოს ოფიციალური განაცხადი ენერგოთანამეგობრობაში გასაწევრიანებლად. ეს ხელს შეუწყობს ჩვენი ურთიერთობების კიდევ უფრო გაღრმავებას და გაზრდის საქართველოს მიმზიდველობას ენერგეტიკის სფეროში ინვესტიციებისთვის.“

საყურადღებოა,  რომ ევროპის ენერგოგაერთიანებას ზუსტად ამ პერიოდში შეუერთდა გაზპრომის მიერ გაზის უეცარი შეწყვეტით და გაძვირებით შეწუხებული უკრაინა და მოლდოვა, არც მათთვის ყოფილა ეს გადაწყვეტილება მარტივი. იმ წლებში ორივე ქვეყანა მტკიცედ შეეწინაღმდეგა გაზპრომის მცდელობას, ჯერ პოლიტიკური შანტაჟის, შემდეგ კი 30%-ით გაიაფებული გაზის შეთავაზების გამო უარი ეთქვათ ევროპულ გაერთიანებაზე. დრომ  დაადასტურა, რომ ეს ერთადერთი სწორი გამოსავალი იყო. მას შემდეგ, რაც უკრაინამ უარი თქვა რუსული გაზის პირდაპირ შესყიდვაზე, ევროგაერთიანების თანადგომით ის დღესაც ევროპიდან რევერსული გზით იღებს ბუნებრივ აირს.  საქართველო კი დღეს გაზპრომის მორიგ ულტიმატუმს ისევ მარტო, ძლიერი პარტნიორების გარეშე ისმენს.

2013 წლის იანვრამდე საქართველოში ამ მიმართულებით სრული სიჩუმე იყო. იანვარში კი ევროინტეგრაციის პროცესის გააქტიურებასთან ერთად უკვე საქართველოს მთავრობა თავად მოგვევლინა  ევროპის ენერგეტიკულ თანამეგობრობაში გაწევრიანების ინიციატორი. 2014 წლის თებერვალში, ასოცირების შეთანხმების ხელმოწერამდე რამდენიმე ხნით  ადრე ოფიციალური მოლაპარაკებები დაიწყო ენერგეტიკულ თანამეგობრობასთან, რომლის მიზანიც  2014 წლის ოქტომბრის ბოლომდე ხელშეკრულების გაფორმება იყო. თუმცა, დეკლარირებული სურვილი სურვილად დარჩა. მოლაპარაკებები კი 2014 წლის ბოლოს შედეგის გარეშე დასრულდა. კითხვების მიუხედავად ენერგეტიკის სამინისტრომ არ ახსნა, თუ რატომ არ მოეწერა ხელშეკრულებას ხელი.

საინტერესოა ისიც,  რომ იმავე  2014  წლის შემოდგომაზე  ევროპის ენერგეტიკულ გაერთიანებას ევროკომისიის ახალმა პრეზიდენტმა ჟან-კლოდ იუნკერმა ახალი ხიბლი შესძინა. მან მომავალი ხუთი წლის პრიორიტეტად განსაზღვრა ე.წ. ენერგოკავშირის შექმნა, რომელიც გულისხმობს, ევროკავშირის მიერ ერთიანი პოზიციის გამომუშავებას მესამე ქვეყნებთან ურთიერთობისას. დაგეგმილია დაახლოებით 21 მლრდ. ევროს ღირებულების სტრატეგიული ინვესტიციების ფონდის შექმნა და ევროპის საინვესტიო ბანკის მიერ 67 მლრდ ევროს გაცემა ენერგეტიკული პროექტებისთვის, რომელთა საერთო ღირებულება 300 მლრდ. ევრო იქნება. აღსანიშნავია, რომ ენერგოკავშირის შესახებ წარმოდგენილი წინადადება ხაზს უსვამდა ევროპის ენერგოგაერთიანებასა და ევროკავშირის ხმელთაშუა ზღვის პარტნიორობის უფრო მჭიდრო თანამშრომლობის აუცილებლობას სამეზობლო პოლიტიკის ქვეყნებთან. ევროპის ენერგოგაერთიანების სამდივნო ხაზს უსვამდა იმ ფაქტს, რომ ენერგოკავშირი უნდა გახდეს პანევროპული კავშირი, რათა ხელი შეეწყოს საერთო ევროპული ერთიანი შიდა ბაზრის ჩამოყალიბებას.ამ ბაზრის აქტიურ მონაწილედ გახდომაზე და  საერთაშორისო ენერგოპროექტების განხორციელებაში აქტიურ მონაწილეობას კი საქართველოს მთავრობამ ისევ პასიური დამკირვებლის როლში ყოფნა ამჯობინა.

ევროპის ენერგეტიკული გაერთიანების ამოცანები და ქართველი ექსპერტების ეჭვები

"ევროპის ენერგეტიკული გაერთიანების ამოცანაა, გააფართოოს ევროკავშირის შიდა ენერგობაზარი სამხრეთ -აღმოსავლეთ ევროპაში და მის ფარგლებს გარეთ იურიდიული ძალის მქონე ჩარჩოს საფუძველზე ენერგეტიკასა და მასთან დაკავშირებულ საკითხებთან მიმართებაში“. დღეისთვის, ხელშეკრულების ჩარჩო მოიცავს 25 საკანონომდებლო დირექტივასა და რეგულაციას გაზის, ელექტროობის, მიწოდების უსაფრთხოების, განახლებადი ენერგიების, ნავთობის, ენერგოეფექტურობის, გარემოსდაცვის, კონკურენციისა და სტატისტიკის შესახებ. უზრუნველყოფს  ფინანსურ მდგრადობასა და მომხმარებელთა გაზრდილ უფლებებს (ძლიერი დამოუკიდებელი მარეგულირებელი კომისია, გამჭვირვალე და ხარჯზე დაფუძნებული ტარიფი, განცალკევება და ქსელზე ყველასათვის ხელმისაწვდომობა);  გამჭვირვალობის ზრდასა და კორუფციის შემცირებას;   გარე და შიდა ფაქტორების მიმართ ენერგეტიკული სისტემის მდგარდობას. საერთო პრინციპები და კანონმდებლობა კი აადვილებს საერთო ენერგოპროექტების განხორციელებას და ზრდის ინვესტორების დაინტერესებას.

თუნდაც მხოლოდ ზემოთ ჩამოთვლილი სიკეთეებისა და საქართველოს კანონმდებლობის რეფორმირების აუცილებლობიდან გამომდინარე,  დარგის ექსპერტების აზრით, მოლაპარაკებებში დაკარგულმა წლებმა ეკონომიკას უდიდესი ზიანი მოუტანა. ხელისუფლების პასიურობა კი იმთავითვე  ბევრ კითხვის ნიშანს  აჩენდა.    დღემდე გაუგებარია, რატომ აფერხებდა მთავრობა რეფორმების გასატარებლად  გამოყოფილი ტექნიკური და ფინანსური მხარდაჭერის მიღებას, გაუმჭვირვალე და უხარისხო კანონმდებლობის დახვეწას, როცა ყველა მიუთითებდა, რომ საქართველოს ენერგეტიკის სექტორში არსებული გარემო ხელს უწყობს რუსული ინვესტიციების სტრატეგიული ინვესტორებით ჩანაცვლებას, ხოლო ეს ყოველივე  კორუფციის და გამჭვირვალობის შემცირებას:  "არ არსებობს ენრგოსტრატეგია. ჩვენი ენერგეტიკის კონტროლი სხვა ქვეყნის კომპანიებისთვისაა გადაცემული. ამას გამოსწორება სჭირდება. თუ ხართ თანამდებობის პირი და გინდათ მაგრად დაუდგეთ რუსეთს, როგორ უნდა გააკეთოთ ეს, როცა არც რესურსი და არც კანონმდებლობა გიმაგრებთ ზურგს, არც სახელმწიფო და კონტროლის მექანიზმები და მხოლოდ ერთ ადამიანზეა დამოკიდებული გადაწყვეტილების მიღება? ცხადია მოწყვლადი ხდები, რომ შენზე ზეგავლენა იქონიონ და გაგაკეთებინონ ქვეყნისთვის არცთუ სასიკეთო რამ,"- ამბობს მურმან მარგველაშვილი,  ორგანიზაციის “მსოფლიო გამოცდილება საქართველოსთვის” დირექტორი.

ერთ-ერთი მთავარი პრობლემა, რომლის გადაჭრასაც ხელს შეუწყობს ენერგეტიკულ გაერთიანებაში შესვლა, ესაა მომხმარებელთა უფლებების გაზრდა, გამჭვირვალე და ანგარიშვალდებულიანი ენერგეტიკის სექტორის ჩამოყალიბება. საქართველოს სახელმწიფო ორგანოებსა და კომპანიებს შორის დღეს ხელშეკრულებების დადების, ასევე ლიცენზირებისა და ნებართვების მინიჭების პროცესი დახურულია საზოგადოებისთვის, რაც განსაკუთრებით თავს იჩენს  პრივატიზაციის ან ახალი ენერგოობიექტების მშენებლობისას, როდესაც ამა თუ იმ კომპანიისთვის გამორჩეული პირობები იქმნება გარკვეული სარგებლის მიღების მიზნით. "ჰიდროელექტროსადგურებთან გაფორმებულია სხვადასხვა შინაარსის მემორანდუმები:  სხვადასხვა ტარიფებზე, სახელმწიფოს  მიერ შესყიდვის გასხვავებულ პროცენტებზე. როგორ, რა დოკუმენტებზე დაყრდნობით ადგენს ამას სამინისტრო, უცნობია. როცა ერთ ორგანიზაციაში არის კონცენტრირებული მთელი ძალაუფლება,ეს აჩენს ეჭვებს. ევროპაში ამას აკეთებს მხოლოდ მარეგულირებელი კომისია! არანაირი დოკუმენტური საფუძველი იმისა რასაც ვაკეთებთ, რატომ ვაკეთებთ, რა სიმძლავრე ან რამდენი ჰიდროელექტროსადგური გვჭირდება არ გაგვაჩნია"- ამბობს მურმან მარგველაშვილი.

საინტერესოა ისიც, რომ ასოცირების ხელშეკრულების ხელმოწერის შემდეგაც გრძელდება სხვადასხვა კომპანიებთან კონტრაქტების და მემორანდუმების გაფორმების სამწუხარო პრაქტიკა და მათმა რიცხვმა ერთ  ასეულს გადააჭარბა. ამასთან, თითქმის ყველა შემთხვევაში, ტარიფზე ინვესტორებთან საქართველოს ეროვნული ენერგეტიკისა და წყლის მარეგულირებელი კომისიის ნაცვლად საქართველოს მთავრობა აწარმოებდა მოლაპარაკებებს. ექსპერტებისთვის და საზოგადოებისთვის უცნობია, რა გათვლებზე დაყრდნობით ან კონკრეტულად ვინ და როგორ დაადგინა ენერგეტიკის სამინისტროში ხუდონჰესის ტარიფი პირველი რვა წლის განმავლობაში —10,5 ცენტი და მაგალითად, ნამახვანჰესზე-18 თეთრი. ან რა საჭიროა მარეგულირებელი კომისია, თუ მის ფუნქციას ხშირად ენერგეტიკის სამინისტრო ასრულებს? "პრობლემაა მარეგულირებლების დამოუკიდებლობის ხარისხი, მაისში გამოქვეყნდა საერთაშორისო ენერგეტიკული სააგენტოს დასკვნა, სადაც ღიადაა გაცხადებული, რომ დამოუკიდებლობის ხარისხი არის ძალიან დაბალი",--- ამბობს  ენერგეტიკის  ექსპერტი გიორგი ვაშაყმაძე.     

ევროპარლამენტის  2008/92/EC დირექტივის მოთხოვნები კი მიზნად ისახავს საბოლოო მომხმარებლებისათვის დაწესებული გაზისა და ელექტროენერგიის ფასების გამჭვირვალების უზრუნველყოფას. ეს პროცედურა საშუალებას აძლევს მომხმარებელს ფლობდეს საკმარის ინფორმაციას, რომ გააკეთოს თავისუფალი არჩევანი ენერგიის მიმწოდებლებსა და ენერგიის წყაროებს შორის, უზრუნველყოფს ქსელზე თავისუფალ წვდომას, რაც საბოლოოდ ზრდის კონკურენციას და აიაფებს ტარიფებს. ევროდირექტივების ამუშავება გამორიცხავს ისეთ პარადოქსულ შემთხვევებს, როგორიც მიკროჰესის მფლობელს სოსო აბჟანდაძეს დაემართა.

მცირე მეწარმემ 20 წლის წინ სათბურის ამუშავების მიზნით იაფი ენერგიის წყარო მოიძია და  მოსკოვის გამზირზე თბილისის ზღვიდან ჩამომავალ წყალს მიაკვლია. 90-იან წლებში მიტოვებული და დაჭაობებული ტერიტორია ნაგვისგან გაასუფთავა. ჩამდინარე წყლის ხარჯზე კი მალე ელექტროენერგიის გამომუშავება დაიწყო. აბჟანდაძე მიღებულ ელექტროენერგიას საკუთარ სათბურში იყენებდა, თუმცა ენერგიის ძირითადი ნაწილი გამოუყენებელი რჩებოდა და იკარგებოდა. ამიტომ მეწარმემ თელასს ქსელში ჩართვა და ელექტროენერგიის გაყიდვის უფლება სთხოვა. წლების განმავლობაში აბჟანდაძემ საბუთებით მოიარა ყველა შესაბამისი უწყება, მრავალჯერ მიმართა თელასს, სემეკს, ენერგეტიკის სამინისტროს, პრეზიდენტს და პარლამენტს. თითქოს მარეგულირებელი კომისიისგან თანხმობაც მიიღო, მაგრამ თელასის გასაჩივრების შემდეგ სემეკმა ხელები დაიბანა და ყველაფერი კანონმდებლობის ხარვეზს მიაწერა. ასე დამთავრდა ერთი მეწარმის წარუმატებელი ბიზნეს ისტორია, რომელმაც ახალი მიკროელექტროსადგურების აშენების სხვა მსურველებიც დააფრთხო.

პოლიტექნიკური ინსტიტუტის ოფიციალური დასკვით  ჩამომდინარე წყლებიდან, რომლის გამკეთებელი და ყურადღების მიმქცევი ჯერჯერობით არავინ არის მხოლოდ ქალაქ თბილისის მასშტაბში 2,5  მეგავატი ელექტროენერგიის მიღება შეიძლება. და ეს მაშინ, როცა ქვეყანაში წლიდან წლამდე იზრდება ძვირი იმპორტირებული ელექტროენერგიის წილი.

დღეს ტარიფებთან დაკავშირებით  საქართველოში არსებული ვითარების  ნაცვლად ევროდირექტივის მიხედვით, ევროკავშირის წევრმა სახელმწიფოებმა და ევროპის ენერგოგაერთიანების წევრმა ქვეყნებმა უნდა უზრუნველყონ ევროკავშირის სტატისტიკის სამსახურისთვის (ევროსტატი)  მომხმარებლებისათვის  განკუთხვნილი ინფორმაციის მიწოდება გაზისა და ელექტროენერგიის მიყიდვის ფასებსა და პირობებზე; ტარიფის შემადგენელ ყველა კომპონენტზე, ყველა მომწოდებელზე. როგორც წესი, მსხვილ ენერგოკომპანიებს მაღალი სოციალური პასუხისმგებლობის მქონე საწარმოების სტატუსი აქვთ მინიჭებული, რაც ასევე ევროპული კანონმდებლობით სრულ გამჭვირვალება ითხოვს. ევროპაში მიიჩნევენ, რომ რახან საწარმოში ათასობით თანამშრომელია დასაქმებული და ასი ათასობით აბონენტს ემსახურება, იქ მსხვილი კაპიტალი ბრუნავს და მისი გაკოტრება უამრავ ადამიანს დააზარალებს, ამიტომ  ინფორმაცია მაქსიმალურად უნდა გახსნან. დაინტერესებულ მომხმარებელს ან ჟურნალისტებს პირდაპირ საიტიდან შეუძლიათ გაიგონ ყველა მონაცემი. რა თქმა უნდა, გამჭვირვალების მაღალ სტანდარტს განაპირობებს ამ ტიპის საწარმოების ყოველწლიური სავალდებულო და კვალიფიციური აუდიტიც, რაც ასევე საჯარო ინფორმაციაა.

დღეს სქართველოში  ძალზე მცირეა იმ მომხმარებლების რიცხვი, ვინც ჰიდროელექტროსადგურებიდან ელექტროენერგიის პირდაპირი შესყიდვის უფლებით სარგებლობს. თუ აღნიშნულს დავუმატებთ მომხმარებლებისთვის ელექტროენერგიის მიყიდვაში კონკურენციის პრაქტიკულად არ არსებობას (სამი გამანაწილებელი კომპანია დამოუკიდებელი საცალო მიმწოდებელი კომპანიების ნაცვლად), ნათელი გახდება, რომ ევროპული კანონმდებლობისგან ძალიან შორს ვართ. გარდა ამისა საქართველოში ევროპული კანონმდებლობის საწინააღმდეგოდ ორივე ელექტროენერგეტიკული კომპანია – „თელასი“ და „ენერგო-პრო ჯორჯია“ ფლობენ საკუთარ გენერაციის ობიექტებს, გამანაწილებელ ქსელს და თავად არიან მიმწოდებელიც, ანუ პრაქტიკულად ბაზრის გახსნილობა მხოლოდ სიმბოლურია.

ანალოგიური და შესაძლოა უარესი მდგომარეობაა გაზის სისტემაში, სადაც პირდაპირი მომხმარებლების რიცხვი ასევე შეზღუდულია. ძირითადი გამანაწილებელი კომპანიები - შპს "სოკარ ჯორჯია გაზი", და შპს "ყაზტრანსგაზ-თბილისი" რჩებიან ბუნებრივი გაზის უმსხვილეს გამანაწილებელ-მიმწოდებლებად, ხოლო მცირე გამანაწილებელი და მიმწოდებელი კომპანიები სრულად არიან დამოკიდებული მათზე.

კონკურენციის პოლიტიკის რეფორმა საქართველოსა და ევროკავშირს შორის ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ შეთანხმების (DCFTA) ერთ-ერთი მთავარი მოთხოვნაც იყო. ქვეყანაში ეფექტიანი ანტიმონოპოლიური კანონმდებლობა და კონკურენციის მარეგულირებელი ქმედითი ორგანო უნდა არსებობდეს. ამის ნაცვლად კი დღესდღეობით კონკურენციის სააგენტოს ენერგეტიკის სფეროში მოქმედი კომპანიების დაჯარიმების უფლება არა აქვს, იმ შემთხვევაშიც კი ბაზარზე დომინირებული მდგომარეობის მქონე კომპანიის მიერ ამ მდგომარეობის ბოროტად გამოყენება რომც დადგინდეს. ევროკავშირის კონკურენციის პოლიტიკის მიხედვით კონკურენციის სააგენტოს ზედამხედველობის სფეროდან არცერთი სექტორი არ უნდა იყოს გამოყვანილი. ამასთან, ბაზრის რეგულირება და კონკურენციის პოლიტიკა ორი სხვადასხვა სფეროა და ისინი ერთმანეთისგან მკვეთრად უნდა იყოს გამიჯნული.

არსებული სიტუაცია აფიქრებინებს  ექსპერტ გიორგი ვაშაყმაძეს,  რომ დახურული ენერგოსისტემის გახსნილობის შემთხვევაში "ენერგიის მოხმარების მხრივ დიდი ეკონომია შეიძლება გაკეთდეს, მნიშვნელოვნად შემცირდება ხარჯი,რომელიც ხშირად აბსოლუტურად გაუგებარია, ასეთი ტემპებით როგორ შეიძლება იზრდებოდეს! დარწმუნებული ვარ  იმდენად შემცირდება მოხმარება, რომ ქვეყნისთვის ბევრად მნიშნელოვანი დანაზოგი იქნება, ვიდრე მინისტრების და მათი მოადგილეების ხელფასების და დანამატების შემცირება. ბიუჯეტის შემოსავლები გაიზრდება, ხარჯები შემცირდება, კორუფციის მასშტაბები შემცირდება, საინვესტიციო მიმზიდველობა კი გაიზრდება. აი სწორედ ესაა ევროპის ენერგოგაერთიანების მთავარი პლიუსი”, - ამბობს ჩვენტან საუბარში ვაშაყმაძე.

რაც შეეხება საინვესტიციო მიმზიდველობას და შესაბამისად ეკონომიკურ ინტერესებს,  საქართველოს აქაც უზარმაზარი პერსპექტივები ეხსნება. ევროკავშირის დამოუკიდებლობის ქარტია: "ევროკავშირის კანონმდებლობასთან შესაბამისობა ინვესტორებს უფრო მიმზიდველ გარემოს პირდება, რაც გაზრდის სტიმულირების მექანიზმებს ევროკავშირის ენერგოპოლიტიკის განსახორციელებლად იმ ქვეყნებში, რომელთაც ინვესტიციები სჭირდებათ“ .ევროკომისია კი უზრუნველყოფს, ენერგოგაერთიანების წევრი ქვეყნებისთვის ევროკავშირის დაფინანსების ოპტიმიზაციას 2020 წლამდე შემუშავებული ენერგოსტრატეგიის შესაბამისად და პრიორიტეტად მიიჩნევს იმ პროექტებს, რომლებიც გაზრდის ევროკავშირის ენერგომიწოდების უსაფრთხოებას.

დიდი ხანია ევროკავშირის საგარეო პოლიტიკის ერთ-ერთ ქვაკუთხედად ენერგო უსაფრთხოების კონცეფცია იქცა, რაც ძირითადად რუსეთის გვერდის ავლით, კასპიის ზღვის რეგიონში ნავთობსადენების თუ გაზსადენების და მიწოდების მარშრუტების მხარდაჭერას, მიწოდების წყაროების დივერსიფიცირებას ისახავდა მიზნად. შედეგად, ბოლო ათწლეულის მანძილზე ევროპულმა კომპანიებმა უზრუნველყვეს ნავთობის და გაზის  რიგი საბადოების და მილსადენების განვითარება კასპიის რეგიონში. მათ შორის ბაქო თბილისი- ჯეიჰანის ნავთობსადენი და სამხრეთ კავკასიის გაზსადენი. შემდგომი გეგმები მოიცავს  ტრანს-ადრიატიკის და ტრანსანატოლიიის, თეთრი ნაკადის გაზსადენების და ტრანსკასპიური გაზსადენების მშენებლობას. ეს პროექტები ერთობლიობაში ქმნიან ტრანსევროპული ენერგოსისტემის სამხრეთ დერეფანს და ძველ ევროპასთან ერთად ახალი წევრი ქვეყნების რუსეთისგან ენერგოდამოუკიდებლობას უზრუნველყოფს.

აღსანიშნავია, ისიც რომ საქართველოს ენერგეტიკულ გაერთიანებაში გაწევრიანების შედეგად, ევროკავშირი ვალდებული იქნება, სათანადო რეაგირება მოახდინოს რუსეთის ქმედებებზე ოკუპირებულ რეგიონებში, როცა უშუალოდ რუსეთის მთავრობის დაფინანსებით მიმდინარეობს ცხინვალში გაზსადენის მშენებლობა, "როსნეფტი" კი აფხაზეთის კონტიტენტურ შელფზე ნავთობის მოძიებას იწყებს, რაც საერთაშორისო სამართლის უხეში დარღვევაა.

რასაკვირველია, გაწევრიანების პროცესში არის პრობლემური საკითხებიც. ოფიციალურად არასდროს გაცხადებულა, თუმცა შიდა საუბრებში სამინისტროს და მთავრობის წარმომადგენლები ძირითადად ორ ფაქტორს ასახელებენ: 1)ევროკავშირის მესამე ენერგეტიკული პაკეტის განხორციელება, რასაც შეეძლო შეექმნა საფრთხე საქართველოსთვის სამხრეთ კავკასიური მილსადენიდან სატრანტიზო ხელშეკრულებით განსაზღვრული ოფციაური და დამატებითი გაზის მიღებას; 2)საქართველოსთვის პრობლემატურია ინტეგრირებული კომპანიების განცალკევება ელექტროენერგეტიკისა და გაზის სექტორებში, კომპანიებთან მთავრობის მიერ გაფორმებული გრძელვადიანი მემორანდუმები, რომელიც პირდაპირ ეწინააღმდეგება ევროკავშირის პრინციპებს.

ცხადია, ზემოთ  ჩამოთვლილი  მიზეზები ან მიზეზთა ერთობლიობა განაპირობებს ევროპის ენერგოთანამეგობრობის მიმართ საქართველოს ხელისუფლების დამოკიდებულებას. ისიც ნათელია, რომ გადაწყვეტილების მიღება მარტივი არ იქნებოდა სწორედ იმ ვალდებულებების გამო, რომლებიც საქართველოს წინაშე დგება ევროპის ენერგეტიკული თანამეგობრობის სრულუფლებიანი წევრობის შემთხვევაში. თუმცა სასწორზეა ქვეყნის ევროპული არჩევანი. ისევ მურმან მარგველაშვილის სიტყვებით რომ ვთქვათ, "ფანჯარა ღიაა 2016 წლის სექტემბრამდე. ჩვენ ახლა ვგავართ ზარმაც მოსწავლეს, რომელიც ყველა დავალების შესრულებას სულ ბოლოს, გამოცდის წინა დღეს იწყებს. ან სხვანაირად რომ ვთქვათ,  პირველი კლასის ვაგონი უკვე გამოვტოვეთ, მეორე, მესამე კლასიც და უკვე დაძრულ მატარებელს უნდა შევახტეთ.შეღავათიანი მექანიზმის გამოყენების ბოლო ვადა იწურება. თუკი ჩვენ ვაპირებთ ასოცირების ხელშეკრულების შესრულებას, დღითიდღე უფრო გაგვიჭირდება ამის გაკეთება".

ევროკავშირის ინტერესი, გააღრმავოს თანამშრომლობა საქართველოსთან, მართლაც მრავალმხრივია. ცნობილია, რამდენად დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს ევროკომისია გაზის სამხრეთული დერეფნის გეგმების განხორციელებას. მაგალითისთვის, კვლავ ჟოზე მანუელ ბაროზუს სიტყვები გამოდგება: „რაც შეეხება ენერგეტიკული წყაროებისა და მარშრუტების დივერსიფიცირებას, სამხრეთის დერეფნის განვითარება უმთავრესი პრიორიტეტია ევროკავშირისთვის. ჩვენ უდიდეს მნიშვნელობას ვანიჭებთ საქართველოს უმნიშვნელოვანეს სატრანზიტო როლს“. უბრალოდ მათ სურთ დარწმუნდნენ,  რომ საქართველოს სახით სანდო და პრინციპულ პარტნიორთან აქვთ საქმე.

"იმდენად დიდხანს გაიწელა ეს პროცესი, რომ ცხადია, ვიღაცას  ხელს აძლევს… არგუმენტები, რომ ეს რთულია, გვეზარება, არ გვყოფნის ხალხი, არ ვიცით ზუსტად რა არის, ეს პირველი და უცოდველი ვერსია არ მუშაობს. მეორე რაც სახეზეა, გამჭვირვალების აუცილებლობით არის გაჟღენთილი მათი ყველა მოთხოვნა. ანუ ამ სისტემისთვის მიუღებელია ურთიერთგადაჯაჭვული საეჭვო ბიზნესები,როცა არ ჩანს, საიდან ჩნდება შემოსავალი და სად მიდის ფული, რაც ხელს უშლის ქვეყანას რომ სწორად დაბეგროს ბიზნესი. რუსეთი კი, რომელიც არის კორუფციის ყველაზე დიდი ექსპორტიორი მთელს მსოფლიოში, საჭიროებს არაგამჭვირვალე გარემოს. ამ მხრივ საქართველო არაა გამონაკლისი. ანალოგიური მდგომარეობაა ყველა იმ ქვეყანაში, რომელიც შეიძლება დღეს არის ენერგოგაერთიანების წევრი , მაგრამ გამჭვირვალე ენერგობიზნესიდან ჯერ შორს არის და ევროპა დიდ წინააღმდეგობებს აწყდება. ერთად თავმოყრილი მსგავსი პრობლემები ყოფილ პოსტსაბჭოტა ქვეყნებში დღეს ყველასთვის გასაგებს ხდის ვინ დგას ამ პროცესის უკან.თუ ვიღაცას ექნება უფლება ჩაიხედოს შენს საქმიანობაში, გაანალიზოს შენი საქმიანობა და დაგისვას კითხვები, ეს რასაკვირველია ხელს შეუშლის იმ პროცესს, რასაც კორუფციის ექსპორტი შეგვიძლია დავარქვათ. რასაკვირველია, ესააა მთავარი წინააღმდეგობა, დანარჩენი სიძნელეები დაძლევადია. შედეგი კი იქნება ძალიან კარგი", - სტატიასაც სწორედ  გოგი ვაშაყმაძის ამ ოპტიმისტური შეფასებით დავასრულებთ.

 

ეკა სარია