ფინანსური ანგარიშგების ახალი მოდელი, როგორც საფონდო ბირჟის შექმნის წინაპირობა
კანონპროექტის "მარგალიტი”: სრული ნდობა საწარმოებს, ვინც უფრო მეტ ინფორმაციას წარუდგენს აუდიტს, ვიდრე მას ეს კანონით მოეთხოვება
ცეზარ ჩოჩელი იხსენებს, რომ თავიდან ახალ სტანდარტებზე გადასვლა და ელექტრონული საბუღალტრო სისტემების დანერგვა საკმაოდ გაუჭირდა. კვალიფიციური ბუღალტრების შოვნაც პრობლემა იყო, თანაც ისეთის, ევროპული IFRS-ის პროგრამით მუშაობას რომ შეძლებდა. მაშინ ბევრი ამის აუცილებლობას ვერ ხედავდა. ფინანსური ანგარიშგების ევროპული მოდელის დანერგვა საკმაოდ ძვირი სიამოვნება იყო და თან საქართველოში ამ სტანდარტით მუშაობის აუცილებლობა არ არსებობდა. თანდათან კი თითქმის ყველა მიხვდა, რომ ევროპელ ან ამერიკელ ბიზნესმენს სხვაგვარად ვერ დააინტერესებდა და დღეს მსხვილი საწარმოების აბსოლუტური უმრავლესობა ახალ სისტემას იყენებს: "კარგია, რომ ახლა სახელმწიფოც მიხვდა ამის აუცილებლობას. ჩვენთვის ეს პრობლემას არ წარმოადგენს. საშუალო და წვრილი ბიზნესი კი ამ ხარჯების მომსახურებას კი ვერ გაუძლებს. მხოლოდ აუდიტორის მომსახურება ყოველწლიურად მინ 50 ათასი $ ჯდება, მაგრამ ამას აზრი არა აქვს, თუ ჯერ შესაბამისი ავტომატიზაციის დონე, თანამედროვე ელექტრონული საბუღალტრო სისტემები არ დანერგე, სხვა სტანდარტების დაკმაყოფილებაც საჭიროა".
ფინანსური ანგარიშგების ახალი კანონპროექტის მიხედვით, "ნატახტარისა" და "ზედაზენის" მსგავსად, დაახლოებით, სხვა 80 ყველაზე მსხვილ ქართულ საწარმოსაც მოუწევს ყოველწლიურად ფინანსური ანგარიშის და დამოუკიდებელი აუდიტორის დასკვნის გასაჯაროება. ბიზნესმენები, ვინც ამ სისტემით უკვე მუშაობს, ვერც გასაჯაროებაში ხედავენ პრობლემას. " ნატახტარის აქტივები, დაახლოებით, $150 მლნ, დაახლოებით 80 მლნ ლარი კი წლიური ბრუნვა. ჩვენ ვართ ერთ-ერთი საერთაშორისო კორპორაციის წარმომადგენელი. ჰოლდინგში ჩვენი მმართველი სტრუქტურა ასე გამოიყურება, ჯერ არის ჰოლანდიური მმართველი კომპანია, უფრო ზევით არის "ანადოლუს ეფესი", და სულ ზედა რგოლია 'ანადოლუ ჯგუფი'. ლონდონის საფონდო ბირჯაზე აქციებს "ანადოლუს ეფესი" ათავსებს, ასე რომ ეს ინფორმაცია ისედაც სადღაც საჯაროვდება და რა პრობლემაა რომ ეს საქართველოში გასაჯაროვდეს. პირიქით ჩვენი საკომუნიკაციო სტრატეგია მთლიანად მიმართულია იქითკენ, რომ საზოგადოებამ ყველაფერი იცოდეს ჩვენი ინვესტიციების შესახებ, მე მართლა მომხრე ვარ გამჭვირვალე სისტემის, მართლა მომხრე ვარ საქართველოში საფონდო ბირჟის ამოქმედების. ეს წინაპირობაა საფონდო ბირჟაზე გასასვლელად.ისე ვის რაში სჭირდება ჩემი ფინანსური დოკუმენტები, მე საგადასახადო ინსპექციაში ამას ისედაც წარვადგენ, რახან გამოქვეყნებას დამავალებენ, რაღაც წინაპირობაც უნდა არსებობდეს,"- ამბობს ნიკოლოზ ხუნწაკიშვილი.
გაცილებით ნაკლები ენთუზიაზმით ხვდება ფინანსური ინფორმაციის საქართველოში გასაჯაროების ვალდებულებას ცეზარ ჩოჩელი. იქამდე, ვიდრე ქვეყანაში საფონფო ბირჟა რეალურად არ ამუშავდება, ის ამის აუცილებლობას ვერ ხედავს. "მე ვერ ვხედავ აქ რაიმე ხელისშემშლელს ან ისეთ საიდუმლოს, რისი გამხელა საზოგადოებისთვის არ შეიძლება. მაგრამ როცა საქართველოში საფონდო ბირჟა ისედაც არ არსებობს, ქართულ გაზეთში გამოქვეყნება რას მოგვცემს , მემგონი დიდად არაფერს შეცვლის. აუდიტორულ დასკვნაში კი ისეთი არაფერი წერია, რომ კონკურენტებმა ჩემს საწინააღმდეგოდ გამოიყენონ. მეორეს მხრივ, ესაა ჯანსაღი კონკურენციის საწყისი. ჩვენ ერთმანეთისგან გავიგებთ სიახლეებს, პერსპექტივებს , მივხვდებით ჩვენს შეცდომებს და მუდმივად გვექნება განვითარების, კონკურენციის მოგების სურვილი. ერთადერთი, სადაც მთავრობის ოპტიმიზმს ბოლომდე ვერ გავიზიარებ, ისაა, რომ საფონდო ბირჟის განვითარება ასე მარტივად არ მოხდება, აქ ბევრი იქნება სამუშაო. მისახედია ჯერ საბანკო სფერო, მარტო კურსთაშორის სხვაობებს შეხედეთ ბანკებში, 10-11 პუნქტია სვბაობა. ამ პირობებში ფულის კონვერტირება და მუშაობა პრაქტიკულად შეუძლებლი ხდება. ცუდი ისაა, რომ მთელი ქვეყანა მუშაობს საბანკო სისტემის განვითარებაზე. 20 წელია საქართველოს ეკონომიკა მხოლოდ ბანკებს ანვითარებს. პირველ რიგში ბიზნესს სჭირდება მოწესრიგებული საბანკო სექტორი. კანონი უნდა შეიქმნას საფინანსო ინსტიტუტების შესახებ და ზემოგებები აიკრძალოს. ცოტა ხნის წინ ხმაური ატყდა ფარმაცეპტული სფეროს ზემოგებებზე. ბანკებშიც დაახლოებით იგივე ხდება, უცხოეთიდან მოზიდულ იაფ 3-4%-იან ფულს ბანკები 10-11%-ად გასცემენ. რა გამოდის ? რომ მხოლოდ მათთვის შეიძლება 200%-იან მოგებაზე მუშაობა? საფონდო ბირჟა განავითარონ და კი ბატონო, ყველაფერს გავასაჯაროებთ."
ფინანსური ანგარიშგების კანონპროექტების ავტორები აცხადებენ, რომ ინფორმაციის გასაჯაროების აუცილებლობას მხოლოდ ბიზნესის ინტერესებში არ განიხილავენ. ინვესტორი, ბრენდის მომხმარებელი ან თუნდაც კომპანიის თანამშრომელი დაცულად რომ გრძნობდეს თავს, საწარმოს საქმიანობის შესახებ ინფორმირებული უნდა იყოს. ახალი კანონით მსხვილ ბიზნესმენებს მხოლოდ წლიური ანგარიშის და მოგება-ზარალის წარდგენა არ დაევალებათ. მათ უნდა გაასაჯაროონ ფულადი ნაკადების და საკუთარი კაპიტალის ანგარიში, სააღრიცხვო პოლიტიკა, ფინანსური ანგარიშის განმარტებითი შენიშვნები, აქტივები და ვალდებულებები, მოკლედ ყველა შესაძლო საფრთხე უნდა ასახონ. უფრო მეტიც, იმ შემთხვევაში თუ საწარმოს ხელმძღვანელებს კორუფციულ გარიგებებში ადანაშაულებენ ან პარალელურად სასამართლო პროცესი მიმდინარეობს, მენეჯმენტს ექნება ვალდებულება ეს ფაქტიც აუცილებლად ახსენოს და განმარტებებიც გააკეთოს. ამ ანგარიშით ცხადი გახდება, თუ საწარმოს ფუნქციონირების უწყვეტობას რაიმე საფრთხე ემუქრება და დაიცავს თანამშრომლებს უეცარი გაკოტრებისგან ან ხელფასის შემცირებისგან. იმ ფონზე, როცა დღეს საქართველოში გაჩერებულია ჭიათურმანგანუმი და რუსთავის აზოტი, მცირე დატვირთვით მუშაობს ფეროშენადნობთა ქარხანა და რუსთავის მეტალურგიული, გაფიცვების ტალღამ გადაუარა ქსანსა და ტყიბულს, ფინანსური გამჭვირვალების დანერგვა უფრო აუცილებელი ხდება. ეს ანგარიში პასუხს გასცემდა აქამდე უპასუხო კითხვებს, რატომ გაჩერდნენ საწარმოები, მართლა აქვთ თუ არა პროდუქციის რეალიზაციის პრობლემა და შესაძლებლობა გაზარდონ ხელფასები.
რაც შეეხება საფონდო ბირჟის ამოქმედებას, მის აუცილებლობაზე არავინ დაობს. მაგრამ კანონპროექტის ერთ-ერთი ავტორი, ეროვნული ბანკის ფინანსური აღრიცხვის დეპარტამენტის უფროსი სალომე სხირტლაძე აცხადებს, რომ ეს თანმიმდევრული პროცესია: "გამოცდილება აჩვენებს, რომ მსოფლიოს ყველა ქვეყანაში ჯერ ფინანსური გამჭვირვალება დანერგეს და მერე განვითარდა საფონდო ბირჟაც. ვინ უნდა იყიდოს აქციები საქართველოში? იქ სადაც ნდობის და გამოცდილების დეფიციტია და ნაკლები საჯაროობა, ადამიანი თავის დანაზოგს აქციებში არ განათავსებს. მსოფლიოში მას ყიდულობენ საპენსიო ფონდები ან სადაზღვევო კომპანიები, რომლებიც სიცოცხლის დაზღვევაზე მუშაობენ. ჯერ ეს სფერო უნდა განვითარდეს. ბანკებშიც ანაბრები მას შემდეგ გაიზარდა, რაც ეს სტანდარტი დანერგეს. ბირჟის ამოქმედების მეორე წინაპირობა კი ეკონომიკის განვითარებაა. ხელოვნურად ეს ვერ მოხდება. ამას სლოვენიის მაგალითიც მოწმობს, სადაც ბირჟის ყველა რეფორმა ჩაატარეს, ყველანაირად ხელი შეუწყვეს , მაგრამ სანამ ეკონომიკა არ განვითარდა, მანამდე ბირჟა ვერ აამუშავეს".
კომპანიების ფინანსური ანგარიშგების აუცილებლობა მსოფლიოში პირველად 90-იანი წლების ბოლოს, აზიის განვითარებადი ქვეყნების კრიზისის დროს გაჩნდა, როგორც მზარდი სისტემური რისკების გამაფრთხილებელი ყველაზე სანდო ინდიკატორი. ეს რომ ასეა, ამერიკისა და ევროპის საფონდო ბირჟების კრიზისის დროსაც დადასტურდა, როცა გაირკვა, რომ კრიზისის მიზეზი ამჯერადაც უმსხვილესი კორპორაციების ფინანსური მდგომარეობის არაზუსტი და გაბუქებული შეფასება იყო. ასე რომ, დღეს ეს ინფორმაცია ფინანსური სტაბილურობის მნიშვნელოვანი მაჩვენებელია არამარტო განვითარებად ქვეყნებში. კვალიფიციური აუდიტის მიერ მომზადებული ინფორმაცია საწარმოს საკრედიტო რისკის შეფასების ერთ-ერთი მთავარი კომპონენტია, ამიტომ ინვესტირება და ფასწარმოქმნა მეტწილად ამ ინფორმაციაზე დაყრდნობით წყდება.
კვლევების თანახმად, არასანდო ინფორმაცია ფინანსური რესურსების მოზიდვის ერთგვარი ბარიერია. ინვესტორებისათვის კი დამატებითი ხარჯია, რადგან ნაკლები ინფორმაცია მეტ რისკს ნიშნავს. კორპორატიული მართვის პრაქტიკა, მათ შორის ქვეყნის გამჭვირვალების ხარისხი, ევროპელი ინვესტორებისთვის მნიშვნელოვანი ინდიკატორია. ქვეყნების საინვესტიციო გარემოს შესაფასებლად, მაგალითად "venture capital attractiveness" ან "ease of doing business", გამჭვირვალება ერთ-ერთი უმთავრესი ელემენტია.
ევროკავშირის 2014/56/EU და 2013/34/EU დირექტივების მიხედვით, საწარმოები საქართველოშიც ზომების და რისკ ჯგუფების მიხედვით დაიყოფა, შესაბამისად ფინანსური აღრიცხვის სტანდარტები, აუდიტის მოთხოვნა და ანგარიშგების გამოქვეყნებაც ამ კლასიფიკაციის ( ან ზომითი კატეგორიების) მიხედვით დაწესდება.
საწარმო ამა თუ იმ კატეგორიაში იმ შემთხვევაში მოხვდება, თუ მოცემული სამი პარამეტრიდან (აქტივები, ბრუნვა და თანამშრომელთა რაოდენობა) 2-ს მაინც დააკმაყოფილებს. ახალი კანონის ამოქმედების შემდეგ ყველაზე ნაკლები მოთხოვნების შესრულება მცირე ე.წ. მიკროსაწარმოებს მოუწევთ, სადაც მაქსიმუმ 10 თანამშრომელია დასაქმებული. ჯამური აქტივები - 1 მლნ ლარს, წლიური ბრუნვა კი 2 მლნ. ლარს არ აღემატება. ევროპული კანონმდებლობა მცირე ბიზნესის წახალისებას და შესაბამისად მათთვის სტანდარტების გაიოლებასაც გულისხმობს. ამიტომ აუდიტორული დასკვნის მომზადება და მისი გასაჯაროება მეწარმის კეთილ ნებაზეა დამოკიდებული.
ფინანსთა სამინისტროს მიერ ევროდირექტივების შესაბამისად მომზადებული კანონპროექტის მიხედვით შემდეგ კატეგორიაში ანუ მცირე საწარმოებში გაერთიანდებიან ის კომპანიები, რომელთა ჯამური აქტივები - 10 მილიონი ლარს; წმინდა შემოსავლები - 20 მილიონი ლარს; თანამშრომელთა რაოდენობა კი მაქ. 50 (ორმოცდაათი) კაცს არ აღემატება. ამ ტიპის კომპანიებისთვის აუდიტის მომზადება სავალდებულო არ იქნება, თუმცა რაღაც ტიპის ფინანსური ანგარიშის გასაჯაროება აუცილებელი გახდება.
გაცილებით მკაცრია მოთხოვნები საშუალო საწარმოსთვის, რომლის მაჩვენებლები საანგარიშგებო პერიოდში სამი კრიტერიუმიდან ორს მაინც აკმაყოფილებს: ჯამური აქტივები - 50 მილიონი ლარი; წმინდა შემოსავლები - 100 მილიონი ლარი; დასაქმებულთა რაოდენობა კი არა უმეტეს 250 (ორასორმოცდაათი) კაცი. მათ ისევე როგორც შემდეგ, მსხვილი საწარმოების კატეგორიაში მოხვედრილ კომპანიებს (ჯამური აქტივები - 50 მილიონი ლარი; წმინდა შემოსავლები - 100 მილიონი ლარი; თანამშრომელთა რაოდენობა 250), კვალიფიციური აუდიტის მიერ მომზადებული ფინანსური ანგარიშის გასაჯაროება დაევალებათ.
აღსანიშნავია, რომ კანონპროექტით, ევროდირექტივებზე დაყრდნობით, ცალკე განისაზღვრება სოციალური პასუხისმგებლობის მქონე საწარმოების- Public interest entity, ე.წ. საზოგადოებრივი დაინტერესების პირის ცნება. ყველაზე მაღალ რისკ ჯგუფში შევლენ საწარმოები, რომელთა ფუნქციონირებას არსებითი მნიშვნელობა აქვს ფინანსური სტაბილურობისთვის, ასევე მათი გაკოტრებით მრავალი ინვესტორი თუ სხვა დაინტერესებული ადამიანი იზარალებს. ასეთ ჯგუფს საქართველოში მიაკუთვნეს მხოლოდ ფინანსური ინსტიტუტები, საფონდო ბირჟის მონაწილე ბიზნესი და სადაზღვევო კომპანიები. ქვეყნები საჭიროების მიხევით ამ ჯგუფს მიაკუთვნებენ კერძო საპენსიო ფონდებს, რომელიც საქართველოში არ არსებობს. მაგალითად utility sector-ს, დეველოპერულ სექტორს, რომლის გაკოტრების შემდეგაც უამრავი ადამიანი საქართველოში უბინაოდ დარჩა და მსხვილ სახელმწიფო დაწესებულებებს. შესაბამისად Public interest entity საწარმოებზე ვრცელდება ყველაზე მკაცრი მოთხოვნები, მათ მოუწევთ გარკვეული ინფორმაციის გამჟღავნებაც (ბიზნეს მოდელი, კორპორატიული მართვა, key performance indicators, აუდიტორული შემოწმებისთვის გადახდილი თანხა, ownership structure, მენეჯმენტის წერილი და ა.შ.).
ბიზნესმენთა წახალისების მიზნით, ფინანსთა სამინისტროს ინიციატივით შემოდის ევროპული მოდელისთვის უცნობი, ე.წ. დაბალი რისკჯგუფის მატარებლის ცნებაც. ამ სტატუსს მეწარმე იმ შემთხვევაში დაიმსახურებს, თუ ის საკუთარი ინიციატივით საგადასახადო ინსპექციას აუცილებელზე უფრო მეტ, დეტალურ ინფორმაციას მიაწვდის. ამ შემთხვევაში მის ანგარიშს სახელმწიფო სრულ ნდობას გამოუცხადებს და ის შემოწმებისგან თავისუფლდება.
კანონპროექტის ქართული მოდელი გერმანული, ფრანგული, იტალიური და ნორვეგიული გამოცდილების გათვალისწინებითაა შექმნილი და ის რომელიმე კანონის ზუსტ ასლს არ წარმოადგენს. მის განხილვაში ახლა მთავრობისა და პარლამენტის წევრებთან ერთად მეწარმეებიც უნდა ჩაერთონ. მსოფლიო ბანკის ხელშეწყობით მომზადებულ კანონპროექტს ქართველ ბიზნესმენებს ხვალ, 24 მარტს, პირველად გააცნობენ.
ეკა სარია
