ქართული რძე - ერთ-ერთი ყველაზე ძვირი რძე მსოფლიოში
შპს-ში "დორანი ფერმა", რომელიც ახმეტის რაიონის სოფელ მატანში მდებარეობს და 200 ძროხაზეა გათვლილი, 600 000 აშშ დოლარის ინვესტიციაა ჩადებული. ამჟამად ფერმაში შვიცი-ბრაუნის ჯიშის 66 ძროხა ჰყავთ. ბავარიიდან ამ ჯიშის 1 ძროხის ჩამოყვანა 2455 ევრო ღირს. "ჩვენი ფურებისთვის ეს პირველი ლაქტაციაა და ერთ მოწველაზე 1 ძროხა 14 ლ რძეს იწველის. მეორე და მესამე ლაქტაციაზე უფრო მეტ რძეს მივიღებთ. თანამედროვე სტანდარტებზე მოწყობილი ფერმა გვაქვს და რძეც შესაბამისად, არის მაღალი ხარისხის. ჩვენი მიზანი რძის წარმოებაა და არა მისი გადამუშავება. რძეს ადგილობრივი ყველის მწარმოებელი კომპანია ყიდულობს, 1 ლ-ს 1 ლარად," - ამბობს ფერმის დამფუძნებელი გიორგი ზირაქაშვილი. საქართველოში 1 ლ რძე 1-1,10 ლარი ღირს - დანარჩენ მსოფლიოსთან შედარებით 2-3-ჯერ უფრო ძვირი.
ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკის (EBRD) და გაეროს სურსათისა და სოფლის მეურნეობის ორგანიზაციის (FAO) მიერ ჩატარებული ერთობლივი კვლევის თანახმად, საქართველოში წარმოებული რძე ადგილობრივ მოთხოვნას ვერ აკმაყოფილებს - ბაზარზე ნედლი რძის დეფიციტია, რაც მის სიძვირეს იწვევს. როგორც კვლევამ აჩვენა, რძის წარმოების სექტორში საქართველოში ძირითადად მცირე მეწარმეები ოპერირებენ, რომელთაც საწარმოებში დაბალპროდუქტიული ძროხები ჰყავთ და მოძველებული დანადგარები და ჰიგიენისდაბალი სტანდარტები აქვთ.
საქსტატის მონაცემებით, 2015 წელს საქართველოში 1 მლნ 318 000 სული მსხვილფეხა რქოსანი პირუტყვი იყო რეგისტრირებული, წარმოებული რძის მოცულობამ კი 663 მლნ ლიტრს გადააჭარბა. იმპორტით ქვეყანაში 150 000 ტონა რძე შემოდის. აქედან დიდი წილი რძის ფხვნილია. საქართველოში ერთი ძროხა წელიწადში 1300 ლიტრ რძეს იწველის, უკრაინასა და პოლონეთში კი 8000-ს.
"მერძევეობის დარგის მოდერნიზაციას საქართველოში 1 მლრდ დოლარი სჭირდება. თანამედროვე ფერმებში მაღალპროდუქტიული 100 000 ძროხა რომ იყოს ახლანდელი 665 000 დაბალპროდუქტიული ძროხის მაგივრად, ადგილობრივი ბაზრის მოთხოვნა მთლიანად დაკმაყოფილდებოდა," - ამბობს FAO-ს საინვესტიციო ცენტრის ეკონომისტი ანდრეი იარმაკი, - "2-3 მსხვილი ფერმა რომ დაარსდეს, თითოეული 1000 ძროხით, გაორმაგდებოდა ნედლი რძის წარმოების ახლანდელი მოცულობა და ბაზრის სტრუქტურაც შეიცვლებოდა. რძის ფხვნილის მზარდი იმპორტი მიუთითებს იმაზე, რომ ახლო მომავალში ფერმერები იძულებულები გახდებიან ან შეამცირონ წარმოების ხარჯები და გაზარდონ რძის ხარისხი და მოცულობა, ან საერთოდ გავიდნენ ბიზნესიდან."
საქართველოს შიდა ბაზრის თავისებურებები
საქართველოს რძის ბაზრის მოცულობა 600 მილიონ აშშ დოლარს აღწევს, თუმცა, საქართველოში წარმოებული რძის მხოლოდ 5% ხვდება თანამედროვე გადამუშავებასა და ორგანიზებულ სავაჭრო ქსელში. რძის პროდუქტებით ვაჭრობის დიდი წილი ღია ბაზრებზე მოდის. როგორც გაირკვა, მომხმარებელთა უმეტესობა სუპერმარკეტებში არსებულ პროდუქტსაც ნაკლებად ენდობა.
მსხვილი გადამამუშავებლების უმეტესობა არ ყიდულობს ან მხოლოდ მცირე რაოდენობით ყიდულობს ნედლ რძეს - ნედლეულად ძირითადად გამოიყენება ცხიმმოხდილი რძის ფხვნილი, რომელსაც მცენარეულ ცხიმს უმატებენ. ქართული რძე და რძის პროდუქტები ექსპორტზე არ გადის.
საქართველოში 1 ლ რძის მიღებისთვის საჭირო საწარმოო დანახარჯები უკრაინასთან შედარებით ორჯერ მაღალია ( შედარებისთვის: 0,36 და 0,17აშშ დოლარი 1 ლიტრ რძეზე).
გლობალური რძის ბიზნესი - ძირითადი ტენდენციები
ნედლი რძის ფასი ამჟამად მთელს მსოფლიოში ბოლო 10 წლის რეკორდულ მინიმუმზეა და ის კიდევ აგრძელებს შემცირებას. გლობალური რძის ბაზრის მთავარი მამოძრავებელი ძალა აფრიკა და აზიაა, სადაც საშუალო ზომის ფერმების ზრდის ფონზე რძის წარმოების პროდუქტიულობაც სწრაფად იზრდება.
ანდრეი იარმაკი ამბობს, რომ ისეთი პროდუქტები, როგორებიცაა სულგუნი, მაწონი და ნადუღი, რომლებიც სხვა ქვეყნებში არ იწარმოება და რომლებზეც მაღალი მოთხოვნაა საქართველოში, უზრუნველყოფს რძის ქართული ბაზრის ბუნებრივ დაცვას.
ის რძის წარმოების სექტორში არსებულ პრობლემებზეც მიუთითებს: "საქართველოში განათლებული ვეტექიმების და წარმოების ტექნოლოგების დეფიციტია. არ ხდება საქონლის ჯიშების განახლება და თანამადროვე ჯიშების შემოყვანა. არ არსებობს თანამედროვე წარმოების ტექნოლოგიების შესახებ ინფორმაცია, ცოდნა და სასწავლო მასალა. არ არის ინფორმაცია კვების თანამედროვე პრაქტიკის შესახებ. არ არის თანამედროვე ვეტერინარული პრეპარატები, მომსახურება და საკვები კომპონენტები. ნაღდი რძის ბაზარი ძალიან შეზღუდულია - საქართველოში მხოლოდ ერთი გადადამამუშავებელი ყიდულობს რძის დიდ მოცულობას." თუმცა, იარმაკი მიიჩნევს, რომ პრობლემები ჩვეულებრივ შესაძლებლობებსაც ნიშნავს. ამ შესაძლებლობების მისაღწევად კი საქართველოს უკრაინის გამოცდილების გამოყენება შეუძლია. კრიზისი, რომელსაც საქართველო ახლა გადის, უკრაინამ წლების წინ გაიარა.
უკრაინის გამოცდილება
უკრაინაში სოფლად ქვეყნის საერთო მოსახლეობის 31% ცხოვრობს. სოფლის მეურნეობის ხვედრითი წილი ქვეყნის მთლიან შიდა პროდუქტში 10,43 პროცენტია. 2015 წელს ევროპის ქვეყნებში უკრაინიდან 3.5 მილიარდი ევროს ღირებულების სასოფლო-სამეურნეო პროდუქცია გავიდა. ამჟამად უკრაინა რძის ყველაზე მსხვლი მწარმოებელი ქვეყნების ათეულშია.
უკრაინა ევროკავშირში სასოფლო სამეურნეო პროდუქტების ყველაზე მსხვილი ექსპორტიორი ქვეყნების ათეულშიმერვე ადგილს იკავებს. 2015 წელს ევროპის ქვეყნებში უკრაინიდან 3.5 მილიარდი ევროს ღირებულების სასოფლო-სამეურნეო პროდუქცია გავიდა.
"6 წლის წინ ჩვენს საუკეთესო ფერმებში 1 ძროხა წელიწადში 4000 ლ რძეს იწველიდა. როცა გვითხრეს, რომ ჩვენ 1 ძროხიდან 9000 ლ რძის მიღება შეგვეძლო, არ დავიჯერეთ. დავიწყეთ მოდერნიზაცია. გავაკეთეთ ევროპული ფერმები, ჩამოვიტანეთ თანამედროვე ტექნოლოგიები, შევიძინეთ ჰოლშტეინის ჯიშის ძროხები. ერთი შეხედვით ყველაფერი კარგად იყო, მაგრამ რძის სასურველი ოდენობა ვერ მივიღეთ. წლები დაგვჭირდა იმის მისახვედრად, რომ წარმოებაში წარმატების მისაღწევად მთავარი პროფესიონალი კადრები და კარგი მენეჯმენტია. ინვესტიციის ჩადება უპირველესად სწორედ ამ მიმართულებით უნდა მოხდეს. ახლა ერთი ძროხიდან 9000 და 10 000 ლ რძის მიღება უკრაინაში ჩვეულებრივი ამბავია," - აცხადებს ანდრეი დიკუნი, უკრაინის აგრარული საბჭოს ხელმძღვანელი.
დარგის რეფორმაში დიდი წვლილი შეიტანა რძის მწარმოებელთა ასოციაციამ. ასოციაციაში, რომელიც 2009 წელს დაარსდა, ამჟამად 120 ფერმერია გაერთიანებული. ჰყავთ 35 კონსულტანტი, რომლებიც ფერმერებს თავიანთი რჩევებით პერმანატულად ეხმარებიან. მთავარი ყურადღება იქ ტექნოლოგიური ციკლის დაცვას და ცხოველთა ჯანმრთელობას ექცევა. "მე ერთი წლის წინ ვიყავი საქართველოში. მაშინ ითქვა, რომ ცხოველთა შემოწმება სხვადასხვა დააავადებებზე მალე დამთავრდებოდა. როგორც ირკვევა, ტუბერკულოზზე და ბრუცელოზზე ძროხები ისევ არ მოწმდებიან. თუ ასეთი ტემპით იმუშავებენ სახელმწიფო სტრუქტურები, ჯანმრთელი რძე და რძის პროდუქტები საქართველოში კიდევ კარგა ხანს არ იქნება," - აბობს უკრაინის რძის მწარმოებელთა ასოციაციის ვეტერინარიის დეპარტამენტის დირექტორი, მიხაილ ბელოკონი.
"ჯერ უნდა გაზარდოთ რძის წარმოების მოცულობა, შემდეგ კი ხარისხი. დამატებითი რძე მოგცემთ რეინვესტიციის საშუალებას. აუცილებელია ინვესტიცია კარგი გენეტიკის მქონე საქონელში, პროფესიონალ ადამიანებში და ხარისხიან კომბინირებულ საკვებში. ქართულ რძეში მაღალია ცხიმის და ძალიან დაბალია ცილის შემცველობა. მიზეზი უხარისხო და დაუბალანსებელი საკვებია. ყველაზე იაფია რძე, რომლის წარმოებაშიც ლუდის ან მზესუმზირის ზეთის წარმოების ნარჩენები გამოიყენება. კოოპერირებული შესყიდვის შემთხვევაში ამ ნარჩენების ყიდვა იაფად შეგიძლიათ. ასე აკეთებს ისრაელი. ისინი უკრაინაში მზესუმზირის ზეთის წარმოების ნარჩენებ სუკრაინაში ყიდულობენ, თანაც ჩვენთან შედარებით ორჯერ იაფად, რადგან ყველაზე მსხვილი შემსყიდველია." - აცხადებს იური სივოვი, საკონსულტაციო ცენტრ ABM-ის დირექტორი.
წარმატებული და მსხვილი ქართული ფერმის მაგალითი
ეს "ყვარლის ბაგაა". ის 2 წელია ფუნქციონირებს. ფერმაში ამჟამად ჰოლშტეინის ჯიშის 530 ძროხაა. "ფურები მეორე ლაქტაციაზე არიან. ერთი ძროხა წელიწადში 8000 ლ-ს იწველის. დღეში 3000 ტონა რძეს ვაწარმოებთ, რომელსაც მთლიანად "სანტე" ყიდულობს. 200 ჰა მიწა გვაქვს, სადაც სიმინდი, შვრია და სასილოსე სიმინდი მოგვყავს. ფერმაში მაღალი პროდუქტიულობის ძროხებს დაბალპროდუქტიული და გასაშრობად გამზადებული ძროხებისგან განსხვავებული კვების რაციონი აქვთ, რაც რძის წარმოებას ეფექტიანს ხდის. "ყვარლის ბაგაში" 20-მდე ადამიანია დასაქმებული. თვეში ერთხელ ისრაელიდან ვეტერინარი ჩამოგვყავს, რომელიც რჩევებით გვეხმარება. ბიზნესის დაწყებამდე კონსულტაცია გავიარეთ აშშ-სა და ევროპაში და ფერმის მოწყობისთვის ისრაელის მოდელი ავირჩიეთ: ბუნებრივ-კლიმატური პირობებით საქართველოს და ისრაელს ბევრი აქვთ საერთო. ფერმის რენტაბელობა გათვლილია 8 წელზე," - ამბობს "ყვარლის ბაგას" დირექტორი, ლევან არქანია.
ფერმაში 9 მლნ დოლარის ინვესტიციაა ჩადებული და დამფუძნებლის - ბიზნესმენ ლაშა პაპაშვილის კაპიტალთან ერთად გამოყენებულია საერთაშორისო საფინანსო კორპორაციის - IfC-ის, ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკის და პროექტ - "შეღავათიანი აგროკრედიტის პროექტის" ფარგლებში აღებული სესხები.
