უკონტროლო პესტიციდები
ხილი და ბოსტნეული, რომლის სარგებლობაზეც ყველას ბევრი გვსმენია,ზოგჯერ, შესაძლოა, მავნეც იყოს. ასე მაგალითად, თუ საზამათროს მეშვეობით ნიტრატების დიდ დოზას მიიღებთ, ის კუჭნაწლავში მოხვედრის შემდეგ ნიტრიტად - აზოტოვანი მჟავის მარილად გარდაიქმნება, რეაქციაში შევაჰემოგლობინთან და ხელს შეუშლის უჯრედების ჟანგბადით მომარაგებას. ეს მაშინ ხდება, როცაადამიანის ორგანიზმში დიდი რაოდენობით ნიტრატი ხვდება. ადამიანისთვის დღეში დასაშვები ნორმა მაქსიმუმ 500 მილიგრამი ნიტრიტია, 600 მილიგრამი კი უკვე მომწამვლელ დოზად ითვლება. ხილი და ბოსტნეული მავნე პროდუქტად მაშინ გარდაიქმნება, როცა ფერმერი მათი მოყვანის დროს აგროქიმიკატებს, სასუქებსა და პესტიციდებს არასწორი დოზით და აგროტექნიკური ვადების დარღვევით იყენებს.
საჭიროზე მეტი რაოდენობით გამოყენებული პესტიციდები საფრთხეს უქმნის ადამიანის ჯანმრთელობას და სიცოცხლეს, ამიტომ ევროპარლამენტისა და ევროსაბჭოს რეგულაცია 396/2005 სურსათში პესტიციდების ნარჩენების დასაშვებ მაქსიმალურ ზღვარს ადგენს.
სურსათი, რომელშიც პესტიციდების ნარჩენების რაოდენობა მაქსიმალურ დასაშვებ ზღვარს აღემატება,ევროკავშირის ბაზარზე არ დაიშვება. ასევე დაუშვებელია მისი გადამუშავება ან განზავების მიზნით სხვა სურსათთან შერევა.
სახელმწიფო კონტროლი სურსათში პესტიციდების ნარჩენების დასაშვებ მაქიმალურ ზღვარზე ევროკავშირის წევრი ყველა ქვეყნისათვის სავალდებულოა. კვლევის დროს უნდა დადგინდეს პესტიციდის სახეობა და მისი ნარჩენის დონე სურსათში. ასეთი კონტროლი, შეიძლება მომხმარებლებისთვის სურსათის მიწოდების ადგილებშიც ხორციელდებოდეს.
პესტიციდები დასახელმწიფო კონტროლი
ევროკავშირთან ასოცირების შეთანხმებით, საქართველომ აიღო ვალდებულება, რომ მომდევნო 8 წლის განმავლობაში პესტიციდების მდგრადი გამოყენების საკითხი ევროკავშირის მოთხოვნებთან შესაბამისობაში მოიყვანოს. სურსათის ეროვნული სააგენტოს პესტიციდებისა და აგროქიმიური საშუალებების სამმართველოს უფროსი მარინა ღვინეფაძე: "მომდევნო 8 წლის განმავლობაში პესტიციდებთან დაკავშირებით 10-მდე რეგულაცია უნდა მივიღოთ. აქედან მთავარი პესტიციდების მდგრადი გამოყენებაა. პესტიციდების მდგრადი გამოყენების სამოქმედო გეგმა მიმართულია პესტიციდების გამოყენების შემცირებისკენ. საშიში პესტიციდები ხმარებიდან უნდა ამოვიღოთ და მათ მაგივრად ნაკლები რისკის მქონე პესტიციდები დავნერგოთ. ევროკავშირის დირექტივა 128 -2009 არეგულირებს პესტიციდების რეგისტრაციის, იმპორტის, განთავსების, შენახვის, შეფუთვის, გაყიდვის და გამოყენების წესებს. ეს რეგულაცია მოითხოვს, რომ სოფლის მეურნეობაში აგროტექნიკური, მექანიკური, ფიზიკური, სელექციური და ბიოლოგიური მეთოდების ხარჯზე შემცირდეს ქიმიური ნივთიერებების გამოყენება. შევიდა ცვლილებები ტექნიკურ რეგლამენტში და ახლა მასში გათვალისწინებულია პრიორიტეტი, რომელიც ევროკავშირში არსებობს. ეს არის ადამიანის ჯანმრთელობა და გარემოსა დაცვა. თუ ადრე იყო მიდგომა, რომ პესტიციდი პირველ რიგში მცენარის დაცვის თვალსაზრისით უნდა ყოფილიყო ეფექტიანი, ახლა მთავარია რომ ის უყოს უსაფრთხო როგორც ადამიანის ჯანმრთელობისთვის, ისე გარემოსთვის. არსებობს საქართველოში გამოსაყენებლად ნებადართული პესტიციდების სახელმწიფო კატალოგი, რომელიც მუდმივად ახლდება. გვაქვს გადაფასების პროგრამა: თუ ევროკავშირი და აშშ მათ მიერ ნებადართული პესტიციდების სიიდან იღებს რომელიმე პესტიციდს, ამ ნივთიერებას საქართველოში გამოსაქვეყნებლად ნებადართული პესტიციდების სახელმწიფო კატალოგიდან ჩვენც ვიღებთ. საქართველოში არ არის დაშვებული არცერთი ისეთი პესტიციდი, რომელიც ევროკავშირსა და აშშ-ში აკრძალულია”.
პესტიციდების მდგრად გამოყენებას სამი მთავარი მიზანი აქვს: დაიცვას ფერმერი, მის მიერ მოყვანილი პროდუქტების მომხმარებელი და გარემო. ეროვნული სამოქმედო გეგმის ფარგლებში პესტიციდების გამოყენება სურსათის ეროვნულმა სააგენტომ უნდა აკონტროლოს. სააგენტომ უნდა იზრუნოს როგორც მათი მოხმარების, ისე გამოყენებით გამოწვეული რისკის და ზარალის შემცირებაზე.
მსხვილი ფერმერული მეურნეობები პესტიციდების მოხმარების და მათი გამოყენებით გამოწვეული რისკის და ზარალის შემცირებაზე თავად ზრუნავენ. “მხოლოდ საქართველოში დარეგისტრირებულ და კარგად აპრობირებულ პესტიციდებს ვყიდულობთ და მხოლოდ ოფიციალური დისტრიბუტორებისგან. რაც მთავარია, პესტიციდებს ვიყენებთ მარტო იმ შემთხვევაში, როცა ამის საჭიროებაა. პროფილაქტიკისთვის შხამქიმიკატებს არასოდეს ვიყენებთ. პესტიციდები ძვირი ღირს. ჩვენ ძალიან დიდ ფართობზე მოგვყავს პროდუქცია და მოხმარების ყველა წესის, დოზის და შეწამვლის რაოდენობის დაცვის შემთხვევაშიც ამ პრეპერატების მოხმარება ძალიან ძვირი გვიჯდება. ამიტომ, მაქსიმალურად ვცდილობთ, რომ პესტიციდების გამოყენება შევამციროთ. ჩვენს პროდუქციაში პესტიციდების ნარჩენების დონე მუდმივად კონტროლდება. მაქსიმალური დასაშვები ზღვრისთვის არასოდეს გადაგვიჭარბებია,” - აცხადებს შპს “მარნეული აგროს” დირექტორი, ვანო ცუკილაშვილი.
როგორ ხდება პესტიციდების გამოყენების კონტროლი? “შეუძლებელია თავზე დაადგე მილიონ 500 ათას ადამიანს, რომელიც თავის მეურნეობაში პესტიციდს იყენებს. ასეთი რესურსი არცერთ სახელმწიფოს არ აქვს. მაგრამ არსებობს კონტროლის მექნიზმი. კონტროლდება ნარჩენების რაოდენობა პროდუქციაში. თუ ნარჩენები დასაშვებ დონეს აღემატება, ე. ი. დარღვეულია პესტიციდის მოხმარების რეგლამენტი: ხარჯვის ნორმა, წამლობის რაოდენობა და ლოდინის პერიოდი - დრო პესტიციდის ბოლო გამოყენებიდან მოსავლის აღებამდე,” - ამბობს მარინა ღვინეფაძე.
სურსათის ეროვნული სააგენტო გეგმის ფარგლებში მონიტორინგს ახორციელებს და სურსათში პესტიციდების ნარჩენების რაოდენობას ამოწმებს. ერთი შეხედვით, მდგომარეობა დამაკმაყოფილებელია. მონიტორინგის შედეგების თანახმად, სურსათში პესტიციდების ნარჩენები უმეტეს შემთხვევბში ნორმის ფარგლებშია. სააგენტოს მონაცემებით, 2015 წელს აღებული 180 ნიმუშიდან, დარღვევა მხოლოდ 9 შემთხვევაში დაფიქსირდა, წელს არებული 17 ნიმუშიდან კი დარღვევა არცერთში არ აღმოჩეილა. “ძირითადად, ეს ალბათ იმითაა გამოწვეული, რომ წვრილ მეურნეობებს არ აქვთ იმდენი ფინანსური საშუალება, რომ დიდი რაოდენობით პესტიციდები შეიძინონ და ყოველ მე-5 დღეს გამოიყენონ. მაგალითად, გერმანიაში ვაშლს 5 დღეში ერთხელ წამლიან და 17 შეწამლვა ხდება. ჩვენი აგროსქემით ვაშლი მხოლოდ 9-ჯერ იწამლება. შესაბამისად, პროდუქტში პესტიციდი არ დაგროვდება. მთავარია დაცული იყოს ლოდინის პერიოდი. არავის აქვს ფუფუნება, რომ პესტიციდები ზედმეტად ასხუროს,” - განმარტავს სურსათის ეროვნული სააგენტოს პესტიციდებისა და აგროქიმიური საშუალებების სამმართველოს უფროსი.
სურსათის ეროვნული სააგენტოს მონიტორინგის შედეგების თანახმად, ბაზარზე ფალსიფიცირებული პესტიციდების მოხვედრის რისკიც მინიმუმამდე შემცირდა. 2016 წელს განხორციელებული პესტიციდებისა და აგროქიმიკატების ხარისხის სახელმწიფო კონტროლის ფარგლებში დღემდე გამოკვლეულია 86 სარეალიზაციო ობიექტიდან აღებულია 145 პესტიციდის და აგროქიმიკატის ნიმუში. მონიტორინგის შედეგად ფალსიფიცირების არცერთი შემთხვევა გამოვლენილი არ არის.
პესტიციდებისა და აგროქიმიკატების ხარისხის და სურსათში მათი ნარჩენების სახელმწიფო კონტროლის დადებითი შედეგის მიუხედავად, ბევრი ფერმერი ეჭვობს, რომ მათ მიერ შეძენილი პესტიციდი და აგროქომიკატი ფალსიფიცირებულია, მაგრამ ამის დამტკიცებას საქართველოში ვერ ახერხებს. გენადი კერძევაძე ერთ-ერთი მათგანია. ის შპს “აგროჯავახეთის” ერთ-ერთი დამფუძნებელია. კერძევაძემ პარტნიორებთან ერთად, ნინოწმინდაში 5 ჰა ფართობზე კარტოფილი დარგო. “პირველი კლასის თესლი შემოვიტანეთ უცხოეთიდან. მარტო თესლში 40 000 ლარი გადავიხადეთ. 1 ჰა-დან 30 ტონა მოსავალი უნდა მიგვეღო, მაგრამ ახლა ისეთი პირი უჩანს, ამ 5 ჰექტრის გადახვნა მოგვიწევს. თესლი დაავადდა და არ აღმოცენდა. არადა დარგვის წინ ის შვეიცარული წარმოების პრეპარატით, სელესტოპით დავამუშავეთ. პესტიციდებს და აგროქიმიკატებს ყოველთვის ოფიციალური დისტრიბუტორებისგან ვყიდულობთ, რომ ფალსიფიცირებული პროდუქტისგან დაზღვეული ვიყოთ. ძალიან დიდი ეჭვი გვაქვს, რომ ჩვენ მიერ შეძენილი სელესტოპი ფალსიფიცირებული იყო, თესლს დარგვიდან მოკლე პერიოდში ძალიან ბევრი დაავადება გაუჩნდა და პრეპარატის ეფექტი საერთოდ არ გამოჩნდა. იგივე პრობლემა ჰქონდათ სხვა ფერმერებსაც. გვინდოდა სელესტოპის ლაბორატორიული კვლევა ჩაგვეტარებინა. დისტრიბუტორიც თანახმა იყო, მაგრამ სოფლის მეურნეობის სამინისტროს ლაბორატორიაშიც და “მულტიტესტშიც” გვითხრეს, რომ ამ პრეპარატის ლაბორატორიული კვლევა მათთან არ კეთდება,” - ამბობს გენადი კერძევაძე.
საქართველოში 300 პესტიციდი (რეგისტრირებული პესტიციდების ჩამონათვალში 715 პესტიციდია, თუმცა აქედან ბევრი ანალოგია - აქვს სხვადასხვა სავაჭრო დასახელება, თუმცა ერთსა და იმავე აქტიურ ნივთიერებას შეიცავს და მოქმედების ეფექტიც ერთნაირი აქვს) და 560 აგროქიმიკატია რეგისტრირებული. ერთადერთი ლაბორატორია, რომელიც პესტიციდებში აქტიური ნივთიერებების რაოდენობას და ხარისხს, ანუ მისი ფალსიფიცირებისა და არაფალსიფიცირებულობის საკითხს და სურსათში პესტიციდების ნარჩენების დასაშვებ მაქსიმალურ ზღვართან შესაბამისობას არკვევს, “მულტიტესტია”. სწორედ ამ ლაბორატორიაში ამოწმებს სურსათის ეროვნული სააგენტო გეგმიური მონიტორინგის ფარგლებში აღებულ ნიმუშებს.
“გულახდილად გეტყვით, რომ მონიტორინგის ზომა დიდი არ არის. “მულტიტესტი” ერთადერთი ლაბორატორიაა, რომელიც ამ ანალიზებს აკეთებს და ჩვენთან სურსათში 43 პესტიციდის ნარჩენის კვლევა ხდება: 300 შესაძლო შემთხვევიდან ჩვენთან მხოლოდ დაახლოებით მეექვსეედი მოწმდება,” - აცხადებს “მულტიტესტის” დირექტორი ლევან კალანდაძე, - “თუ ვაცხადებთ, რომ ჩვენი ექსპორტის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი წყარო სოფლის მეურნეობის პროდუქტები უნდა იყოს, მაშინ უფრო მასშტაბური მონიტორინგი გვჭირდება. ამ ეტაპზე სურსათის ეროვნული სააგენტოდან ველით პასუხს კითხვაზე: რომელი პესტიციდები მოიხმარება ყველაზე მეტად საქართველოში და რომლის კონტროლია აუცილებელი. ამ კითხვაზე პასუხის მიღების შემდეგ კვლევის სხვა მეთოდებიც დავნერგავთ და სხვა პესტიციდების ნარჩენების შემოწმებასაც დავიწყებთ.”
ევალება თუ არა სოფლის მეურნეობის სამინისტროს ლაბორატორიას პესტიციდების ხარისხის და სურსათში პესტიციდების ნარჩენების განსაზღვრა და რას აკეთებს ამ მიმართულებით? “პესტიციდების ხარისხის განსაზღვრაზე ჩვენ არ ვმუშაობთ. ამ ეტაპზე ჩვენთვის პრიორიტეტული იყო თაფლის, როგორც ერთ-ერთი მთავარი პოტენციური სექსპორტო პროდუქტის ლაბორატორიული კვლევის მეთოდების დანერგვა. დავნერგეთ იმ ანტიობიოტიკების და პესტიციდების ნარჩენების კვლევის მეთოდები, სადაც რიგაში ჩვენს მიერ გაგზავნილი თაფლის ნიმუშების შემოწმების შედეგად პრობლემები გვქონდა. ახლა თაფლის კველვის მეთოდებიც გვაქვს და აკრედიტაციაც - ჩვენს მიერ გაცემულ დასკვნას ევროკავშირის ყველა ქვეყანა აღიარებს. რეფერალური გადამოწმების შედეგად დადგინდა, რომ ჩვენი კვლევის პასუხები ზუსტი და სანდოა. თუ თაფლში ვსინჯავთ პესტიციდების ნარჩენებს, ეს იმას ნიშნავს, რომ იგივე კვლევას სხვა პროდუქტებზეც გავაკეთებთ. არსებობს პესტიციდების ორი სახე: ქლორორგანული და ფოსფორორგანული. ჩვენ ვიკვლევთ ქლორორგანულ პესტიციდებს. რაც შეეხება ფოსფორორგანულ პესტიციდებს, მათ ნარჩენებზე შემოწმებას წლის ბოლოსთვის შევძლებთ. თუმცა, ამ შემთხვევაში საუბარი არ არის იმაზე, რომ საქართველოში რეგისტრირებული ყველა პესტიციდის ნარჩენების განსაზღვრას შევძლებთ. ამას ძალიან დიდი დრო და ფული სჭირდება. ერთადერთი მიზეზი, რის გამოც პესტიციდების ნარჩენების კვლევის მეთოდების დანერგვა დავაგვიანეთ, არის ის, რომ მას შემდეგ, რაც გასულ წელს კერძო ლაბორატორიებმა მათთან არაჯანსაღ კონკურენციაში დაგვადანაშაულეს, სურსათში პესტიციდების ნარჩენების კვლევის პრეროგატივა მათ დავუთმეთ. სამწუხაროდ, კერძო ლაბორატორიებმა ბევრი კვლევის მეთოდის დანერგვა ვერ მოახერხეს.”
სასარგებლო ბმულები და ინფორმაცია
ევროკავშირში ხილის და ბოსტნეულის შეტანის მსურველმა ბიზნესოპერატორებმა უნდა გამოიყენონევროკომისიის პესტიციდების ბაზა, რომელიც მოიცავსრეგულარულად განახლებად ინფორმაციას სურსათის სახეობების,პესტიციდების ნარჩენებისა და მათი მაქსიმალური ზღვრულიდონეების შესახებ. ბაზა საშუალებას იძლევა, რომ საჭიროინფორმაციის ადვილად მიკვლევადობის მიზნით, მონაცემებიგაიფილტროს როგორც სურსათის სახეობების, ასევე პესტიციდებისაქტიური ნივთიერებების მიხედვით.
ევროკავშირის პესტიციდების ბაზა განთავსებულია შემდეგელექტრონულ მისამართზე:
შესაძლებელია, რომ ევროკავშირის ზოგიერთ ქვეყანას, ანდა რომელიმე კონკრეტულ სავაჭრო ქსელს ევროკავშირის მიერ დამტკიცებულ ნორმებთან შედარებით უფრო მკაცრი ნორმები ჰქონდეს. ამიტომ, სასურველია, რომ ექსპორტიორმა სურსათში ამა თუ იმ პესტიციდის ნარჩენის მაქსიმალური დასაშვები ზღვრის ოდენობა უშუალოდ იმ ქვეყნის და მაღაზიათა ქსელის მიხედვით გაარკვიოს, სადაც ის პროდუქციის შეტანას აპირებს.
საქართველოში 2008-2013 წლებში რეგისტრირებული პესტიციდების და აგროქიმიკატების ჩამონათვალი
