ქათმისა და კვერცხის მწარმოებლები ითხოვენ, რომ სხვა სასოფლო სამეურნეო პროდუქტების მწარმოებელი ფირმების მსგავსად იბეგრებოდნენ.  2008 წლიდან კვერცხი, ხოლო 2012 წლიდან ქათმის ხორცი სხვა სასოფლო სამეურნეო პროდუქტებისაგან განსხვავებით გამონაკლისია და იბეგრება დამატებული ღირებულების გადასახადით (დღგ). 2012 წელს მეხორცულმა მეწარმეებმა გააპროტესტეს საკანონმდებლო ცვლილება, მაგრამ უშედეგოდ. ამას ისიც ემატება, რომ ქათმის ხორცისა და კვერცხის იმპორტიორები საქართველოში გათავისუფლებული არიან იმპორტის 12% გადასახადისაგან. შესაბამისად, კვერცხისა და ქათმის მწარმოებლები არათანაბარ პირობებში იმყოფებიან, როგორც ქათმის ხორცის შემცვლელი პროდუქტების მწარმოებლებთან, ასევე იმორტიორ კონკურენტებთან შედარებით.

საქართველოს საგადასახადო კოდექსის XXIII-ე თავის 168-ე მუხლის 4-ე პუნქტის ფ) ქვეპუნქტის მიხედვით ჩათვლის უფლებით დღგ-ისგან გათავისუფლებულია:

"საქართველოში წარმოებული სოფლის მეურნეობის პროდუქციის (გარდა საგარეო-ეკონომიკური საქმიანობის ეროვნული სასაქონლო ნომენკლატურის 0407 00 190 00 და 0407 00 300 00 კოდებში მითითებული საქონლისა (კვერცხისა) და 0207 11 სუბპოზიციაში მითითებული საქონლისა (შინაური ქათამი აუქნელი, ახალი ან გაციებული) მიწოდება მის სამრეწველო გადამუშავებამდე (სასაქონლო კოდის შეცვლამდე);"

საქართველოში ქათმის ხორცის მწარმოებელი კომპანიები არიან "ბიუბიუ", "ნოზაძე", "როსტერი" და სხვა არცნობადი პატარა სიმძლავრის საწარმოები. Eugergia.info შეეცადა გარკვეულიყო მეხორცული ქათმის მწარმოებლების მოთხოვნის არსსა და მიმდინარე ვითარებაში. ჩვენგავესაუბრეთ როსტერის დამფუძნებლებს.  მათი მტკიცებით სახელმწიფომ გაატარა მცირე ჯგუფის ინტერესები და ახლა უკვე არსებული რეგულაციის გაუქმება უჭირთ, რაგდან საწყის ეტაპზე კვერცხის და ქათმის ხორცის მწარმოებლებისაგან დღგ-ს სახით მიღებული საბიუჯეტო შემოსავლები შემცირდება.  ჯგუფი, რომლებმაც 2008–ში თვითონ მოითხოვეს კვერცხის დაბეგვრა დ.ღ.გ.–ის გადასახადით არიან  "კოდა",  "დილის პროდუქტები",  "კუმისი", "პატარძლეული"  და "სავანეთი". დღეს ხელისუფლება ერიდება კონკრეტული ქმედების განცხორციელებას, რადგან თუკი გააქმუებს დასახელებულ რეგულაციას შესაძლოა გარკვეული ჯგუფის უკმაყოფილება გამოიწვიოს.

ბიზნესმენებთან საუბრისას ირკვევა, რომ ადგილობრივ ბაზარზე კვერცხის მიმწოდებლებმა კონკურენტი  იმპორტიორებისაგან დაცვა მოითხოვეს 2008 წელს, სანაცვლოდ კი დღგ-ს გადახდა შესთავაზეს სახელმწიფოს. მთავრობა დათანხმდა ამ ინიციატივას და ჩამოყალიბდა კომისია  მეკვერცხულთა ასოციაციაში, რომელიც განსაზღვრავდა კონკრეტული ფირმები შემოსულიყვნენ თუ არა ქართული კვერცხის ბაზარზე. "მეკვერცხულთა ასოციაციას უნდა დაკითხვოდა სახელმწიფო ჰქონოდა თუ არა იმპორტიორს ადგილობრივ ბაზარზე გაყიდვის უფლება. ასოციასთან მისული პირი კი აწყდებოდა ბიუროკრატიას -  საბჭოს რომელსაც უნდა მიეღო გადაწყვეტილება მიზეზები არ ელეოდა. ასოციაციას შემოჰქონდა სადედე მეკვრეცხული ფრინველი და კვრეცხის ფასი იყო 32 თეთრი. ამით გაზარდეს წარმოება და დღეს 102%-ს აწარმოებენ" - აცხადებს ჯაბა პაპიძე. 

იმ ქართველი ბიზნესმენების მოთხოვნაზე. რომლებიც არა კვერცხს არამედ ფრინველის ხორცს აწარმოებენ და ასეთ ვითარებაში პრაქტიკულად დაჩაგრულები აღმოჩნდნენ, სახელმწიფომ მოიშველია არგუმენტი, რომ ადგილობრივი წარმოების კონტროლი საგადასახადო თვალსაზრისით უფრო რთულია, ვიდრე იმპორტირებულის.  დამეთანხმებით, მსგავსი დასაბუთება  რეალობას მოკლებული და არალოგიკურია.  ამავე ლოგიკით ქვეყანაში არაფერი უნდა იწარმოებოდეს.  მეწარმეები კი აცნობიერებენ, რომ ადგილობრივი წარმოების განავითარება მნიშვნელოვანია ეკონომიკური ზრდისა და სტაბილურობისათვის. მეტიც, თავად ხელისუფლებას უწერია პრიორიტეტებში იმპორტის ადგილობრივი ნაწარმით ჩანაცვლება და ამით სავაჭრო დეფიციტის შემცირება, რაც თავისთავად ლარის კურსის დასტაბილურების ერთ-ერთი    ინსტრუმენტია.  მაგალითად, ქათმის მწარმოებლებს  საკვებად სჭირდებათ სიმინდი,  რომელიც შეუძლიათ ადგილობრივ ბაზარზეც იყიდონ;  მაგრამ ამას არ აკეთებენ, რადგან ადგილობრივ სიმინდს  არ მოყვება დღგ, ანუ სიმინდის შემსყიდველი მეწარმე ამ ხარჯს დოკუმნტურად ვერ ასახავს იმის გამო, რომ ადგილზე სიმინდის მწარმოებელთა უმეტესობას არ გააჩნია გამართული ბუღალტერია.   შესაბამისად, იმპორტირებულ სიმინდს მოიხმარენ. ე.ი. იქმნება მოთხოვნა უცხოურ ვალუტაზე.  ხოლო თუკი სიმინდს იყიდდა ქართველი გლეხისგან, უცხოური ვალუტის ნაცვლად ლარზე მოთხოვნა გაიზრდებოდა. 

აგრარული კომიტეტის ყოფილმა თავმჯდომარემ eugeoorgia.info-სთან საუბრისას განაცხადა, რომ ხელისუფლება აპირებს სასაქონლო ნომენკლატურის კოდების მიხედვით ეტაპობრივად კვერცხისა და ქათმის წარმოების დღგ-საგან გათავისუფლებას.  მაგრამ 2018 წლამდე გელა სამხარაულის თქმით, ცვლილება მაინც ვერ განხორციელდება, რაგდან “დაგეგმილი არ არის”. ამასთან ერთად, სულ ორი პროდუტია - კვერცხი და ქათამი (აუქნელი, ნედლი, ახალი შეციებული), ხოლო კვერცხში ორი კატეგორია გამოიყოფა საკონდიტრო და სადედე.  შესაბამისად, რომ არსებობდეს პოლიტიკური ნება კოდების სიმრავლე (სულ სამი კოდი) ვერ იქნება ხელისშემშლელი.

ჯაბა პაპიძე, “როსტერის” ერთ-ერთი დამფუძნებელი, საუბრობს იმპორტიორ კონკურენთებთან შედარებით არათანაბარ პირობებზე: "თუ იმპორტიორი 2001 წელს აკმაყოფილებდა სტანდარტს, მას შემდეგ მას აღარავინ ამოწმებს. აქ კი მე ვალდებული ვარ ყოველ კვირას ანგარიში ჩავაბარო. ფერმერს ხელი უნდა შევუწყოთ, რომ აქ განვითარდეს მეწარმეობა და უფრო მეტი პირი დასაქმდეს. ამით გადასახადებიდან მიღებული შემოსავალი სახელმწიფოს არ შეუმცირდება". პაპიძე ამბობს, რომ მისმა კომპანიამ წინააღმდეგობების მიუხედავად თავი მაინც დაიმკვიდრა ბაზარზე და დღეს წარმატებით ამარაგებს არაერთ ორგანიზაციას, თუ ობიექტს: "დღესდღეობით ძირითადად თბილისის ბაღებს ვამარაგებთ, ასევე გვაქვს საკუთარი მაღაზიები.  ბრენდინგი კარგი გვაქვს, გვყავს ჩვენი სამომხმარებლო სექტორი, რომელიც მზადაა მეტი გადაიხადოს მაღალი ხარისხის პროდუქციაში. ახლა გვინდა, რომ სხვა მცირე ფერმერებს შევუწყოთ ხელი განვითარებაში. ამისათვის შევქმენით საინტერგაციო ჯგუფები, სადაც დაახლოებით 50 დღგ-ს გადამხდელი ფერმერია გაწევრიანებული"- აცხადებს პაპიძე.

eugeorgia.info დაინტერესდა ქათმის ნედლი ხორცის საწარმოო პროცესით. ქათმის ხორცზე ორიენტირებული ფერმები სპეციალური ჯიშის ქათმის კვერცხს ან წიწილას ყიდულობენ და შემდეგ ზრდიან.  "ორი წლის წინ სრულად დამოკიდებული ვიყავით სადედე კვერცხის თურქეთიდან იმპორტზე.  აქედან მოყოლებული ნელ-ნელა დაიწყო განვითარება და დღეს უკვე სადედე გუნდები, რომლებიც ამ განაყოფიერებულ კვერცხს იძლევა, ქართულ ბაზარზეც ხელმისაწვდომია; ასეთი ორი კომპანიაა, თუმცა მათ ძალიან უჭირთ საგადასახადო ვალდებულებების შესრულება, რადგან დღგ განვითარების საშუალებას არ აძლევს. ახლო მომავალში, სულ რაღაც ექვს თვეში ხელახლა მოგვიწევს საინკუბაციო კვერცხის შემოტანა თურქეთიდან, - ვარაუდობს ჯაბა, - როცა შესაძლოა მოვლენები პირიქით განვითარებულიყო."

მეხორცული ქათმის ჯიშის ანუ, ე.წ. სადედე გუნდების გამომყვანი საწარმოს, ხელმძღვანელი, ლევან ცხადაძე მოგვითხრობს,  თუ როგორ აფერხებს დღგ მისი ბიზნესის განვითარებას.  იგი 1997 წლიდან ჩაბმულია სასოფლო სამეურნეო ბიზნესში და კარგად იცნობს არსებულ მდგომარეობას. ამჟამად მას ჰყავს ქათმის სადედე გუნდები, რომლებისგანაც გამოჰყავს სახორცე ჯიშის ქათმები და ადგილობრივ ბაზარზე წიწილებს მიაწვდის. მისი მომხმარებლები არიან, როგორც ადგილობრივი, ასევე სომეხი და აზერბაიჯანელი ფერმერები. ცხადაძე  აცხადებს, რომ მას შეუძლია გაყიდოს უფრო მაღალ ფასად სომხეთში წიწილა, მაგრამ ურჩევნია ადგილობრივი ფერერების განვითარებას შეუწყოს ხელი. ლევანი ამბობს, რომ ფერმერების მხრიდან მოთხოვნაა საინკუბაციო კვერცხზეც, თუმცა ეს არამომგებიანია დღგ-ს გამო.  გამომდინარე იქიდან, რომ წიწილა ცოცხლად იყიდება მასზე დღგ-ს არ იხდის. ხოლო თუ საინკუბაციო კვერცხს გაყიდის მაშინ მოუწევს დღგ-ს გადახდა.  ეს კი გააძვირებს მის კვერცხს და შესაძლოა კონკურენციაც კი ვერ გაუწიოს იმპორტირებულს. შესაბამისად, იგი უარს ამბობს ამ კვრეცხის გაყიდვაზე და მხოლოდ იმ რაოდენობის კვერცხი გამოყავს, რასაც თავად მოიხმარს წიწილების გამოსაჩეკად. რაც შეეხება იმპორტირებულ კვერცხს, ფერმერები დამაბრკოლებელ ფაქტორად ასახელებენ იმას, რომ თუნდაც ჩვენ მეზობელ ქვეყნებში ეს დარგი გათავისუფლებულია მოგების გადასახადისაგან, ხოლო საქართველოში კი იმპორტი გათავისუფლებულია იმპორტის 12%  გადასახადისაგან. ასევე, ჩვენი უცხოელი კონკურენტები სუბსიდირებული არიან სახელწიფოს მიერ. ეს ფაქტი კვერცხისა და ქათმის მწარმოებლებისათვის დისკრიმინაციულია არა მხოლოდ იმპორტიორების, არამედ ადგილობრივი პროდუქციის მწარმოებლებთან მიმართებაშიც. ცხადაძე და მასთან ერთად პაპიძეები ცალსახად აცხადებენ: "ჩვენ, ფერმერები, არ ვითხოვთ იმპორტის შეზღუდვას ან რაიმე სახის გადასახადის დაწესებას. მოგვცენ საშუალება თანაბარ პირობებში გავუწიოთ კონკურენცია."

 

თუკი დღგ აღარ შეაფერხებს ამ საქიანობას, მაშინ ლევან ცხადაძე მზადაა თავად გაფართოვდეს და ხელი შეუწყოს ადგილობრივ მეწარმეებს, ასევე უბრალო გლეხებს.  თანამედროვე სტანდარტების დანერგვის გამო დღეს გლეხი  (რომელსაც მაგალითად, ჰყავს 300-500 ქათამი) ბაზარს ვერ მიაწვდის დაკლულ ქათამს. ცოცხლად კი დღეს იშვიათად თუ იყიდის საბოლოო მომხმარებელი და ამიტომ ცოცხალი ქათმის ფასიც დაბალია.  ლევანი ამბობს, რომ თავად გაუწევს ორგანიზებას გლეხებმა თავად გაზარდონ ყველა სტანდარტის დაკმაყოფილებით ქათმები, შემდეგ იგი იქნება შემგროვებელ-დისტრიბუტორი სასაკლაოებამდე. ასე სასაკლაოებისთვისაც გამარტივდება გლეხების მომსახურება.

 

ლევანი ასევე მზადაა ხელი შეუწყოს დარგში ახალგაზრდა პროფესიონალების (ვეტერინარების) გადამზადებას, პრაქტიკული უნარების განვითარებას და უფრო მეტი სპეციალისტის არსებობას.

 

ფერმერთა მოსაზრებების პარალელურად თვალი გადავავლოთ კვერცხისა და ქათმის წარმოების სტატისტიკას ქვეყნის მასშტაბით.

დიაგრამა 1.

წყარო: საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური.

როგორც დიაგრამიდან ჩანს იმპორტის ჩანაცვლების პოლიტიკამ შედეგი გამოიღო და საქართველოში კვერცხს ძირითადად ადგილობრივი ფირმები მიაწვდიან. ადგილობრივი ბაზარი სრულადაა ათვისებული.  2015 წელს კი თვითკმაყოფილების ინდექსი 102% იყო. რაც იმას ნიშნავს, რომ ადგილობრივი მიწოდება აღემატება ადგილობრივ მოთხოვნას.

 დიაგრამა 2.

წყარო: საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური

კვერცხის მწარმოებლებისაგან შედარებით, შინაური ფრინველის ხორცი ქართულ ბაზარზე ძირითადად იმპორტირებულია. 2006-2015 წლებში  საშუალოდ ადგილობრივი მოთხოვნის 80%-ს  შინაურ ფრივნელებზე იმპორტი აკმაყოფილებს. როგორც ვნახეთ,  ადგილობრივი ქათმის ხორცის წარმოება ხელოვნურად შეზღუდულია მცირე ჯგუფის ინტერესების გამო. ადგილობრივი წარმოების დაბეგვრა დღგ-თი და იმპორტის გათავისუფლება იმპორტის გადასახადისაგან, იწვევს ადგილობრივი უფრო მაღალი ხარისხის პროდუქტის წარმოების გაძვირებას. დაბალი მსყიდველობითი უნარის მქონე მომხმარებელს კი ურჩევნია იყიდოს იაფი, გაყინული ქათმის ხორცი. მესამე დიაგრამზე ნათლად ჩანს, რომ ქათმის პროდუქტების იმპორტში დომინირებს გაყინული ქათამი.  ქათმის ხორცის მწარმოებელთა მიერ მოწოდებული ინფორმაციით გაყინულ ქათამს შეუძლია შეიწოვოს დაახლოებით 42% წყალი, რომელიც მომზადების პროცესში ორთქლდება. ადგილობრივი აუქნელი ქათამი კი ახლად შეციებულია.  ასევე, ქვეყნის ქათმის ხორცზე მოთხოვნის დაახლოებით 5% აკმაყოფილებენ წვრილი და მცირე ფერმერები, რომლებიც ვერ ვითარდებიან დღგ-ს გამო.  მათ არც კოოპერაცია აწყობთ რადგან, 200 000 ლარიან ზღვარს ძალიან მარტივად გადააჭარბებენ და მსხვილი ბიზნესის მსგავსად დაიბეგრებიან.

 

დიაგრამა 3.

წყარო: საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური

სტატიაში აღწერილი მდგომარეობა ნათელყოფს, რომ ხელისუფებამ შესაძლოა ლობირება გაუწიოს კონკრეტულ ჯგუფს ისე, რომ არ გაითვალისწინოს შესაძლო გავლენის ქვეშ მყოფთა ინტერესები. საკითხისადმი კომპლექსური მიდგომის არარსებობა აფერხებს დარგის თავისუფალ განვითარებას. შესაძლოა სტრატეგიაში მიზნად დასახული იყოს მაღალი ეკონომიკური ზრდა და თანასწორობა, მაგრამ პრაქტიკა სხვას მეტყველებდეს.

ავტორი: მარიამ ლუკაშვილი  (ISET-ის ეკონომიკის მაგისტრი)