შეერთებული შტატების ფედერალური სარეზერვო სისტემის მიერ საპროცენტო განაკვეთის ზრდის გავლენის მომოხილვა
ე.წ. „ფედერალური თავისუფალი ბაზრის კომიტეტის“ (Federal Open Market Committee) მორიგი შეკრების შემდეგ ფედერალური სარეზერვო სისტემის ხელმძღვანელმა ჯანეტ იელენმა ფედერალური ფონდების განაკვთის (federal-funds rate) ზრდის შესახებ განცხადება გააკეთა. აშშ-ში ეს საპროცენტო განაკვეთი ბანკებსა და სხვა მსხვილ ფინანსურ ინსტიტუტებს შორის ფულის ერთდღიანი გასესხების ან სესხების, შესაბამისად, სარგებელი ან გადასახადია. ეს საპროცენტო გაანკვეთი ამერიკის „ცენტრალური ბანკის“ ხელში არსებული მნიშვნელოვანი მონეტარული ინსტრუმენტია, რომელიც ეკონომიკის მდგრადი განვითარების პირობების შესაქმნელად გამოიყენება. ფედერალური ფონდების განაკვეთის ზრდა ნიშნავს, რომ ბანკებს შორის მოკლევადიანი ურთიერთ-სესხება ძვირი გახდება; ეს კი გავლენას ახდენს ზოგადად ბანკების მიერ ოჯახებსა და ფირმებზე გაცემულ სესხებზე. მოკლევადიანი საპროცენტო განაკვეთის ცვლილება გავლენას ახდენს გრძელვადიან განაკვეთებზეც, როგორიცაა იპოთეკისა და ფინანსური ქაღალდების განაკვეთები. თავის მხრივ, გრძელვადიანი განაკვეთების ზრდა შეცვლის ფასებს ქონებასა და კაპიტალზე.
აშშ-ს ფედერალური სარეზერვო სისტემის (ცენტრალური ბანკის) თამჯდომარის ჯანეტ იელენის განცხადებით, ფედერალური ფონდების საპროცენტო განაკვეთის ზრდა უახლოეს წლებში მაქსიმალური დასაქმებისა და მიზნობრივი ორ პროცენტიანი ინფლაციის მისაღწევად მოხდა. განცხადებაში ასევე აღნიშნულია, რომ ამ საპროცენტო განაკვეთის ზრდა შემდეგ წლებშიც განხორციელდება და 2019 წლისთვის, დაახლოებით, 3 პროცენტს მიაღწევს, რაც დღევანდელ მაჩვენებელთან შედარებით სამჯერ მეტია და რაც ასევე ფინანსურ ბაზარზე მნიშვნელოვან მოლოდინებს ქმნის. ამ კომენტარში საგულისხმოა ის მონაკვეთი, როდესაც თავმჯდომარის მიერ ყურადღება გამახვილებულია ფისკალური პოლიტიკის სავარაუდო ცვლილებებზე, რაც ირიბად ტრამპის ეკონომიკურ გეგმას გულისხმობს, რომლის მიხედვით ეკონომიკის ზრდის ტემპებმა 3-4 პროცენტს უნდა მიაღწიოს. გეგმის მიხედვით კი ეს ძირითადად უნდა განხორციელდეს გადასახადების შემცირებითა და სახელმწიფო ხარჯების ზრდით. ვინაიდან არსებობს ვარაუდი, რომ ტრამპისეული ფისკალური პოლიტიკა გამოიწვევს დოლარის მოცულობის ზრდას ამერიკის ბაზარზე, ფედერალური ფონდის განაკვეთის ზრდის პოლიტიკა შესაძლოა, მივიჩნიოთ ე.წ. შემხვედრ მონეტარულ პოლიტიკად, რომელსაც, თავისთავად აქვს პოტენციალი შეამციროს დოლარის მოცულობა ამერიკის ბაზარზე (ზოგადად, გაიზრდება სესხებზე საპროცენტო განაკვეთი, რაც შეამცირებს ამერიკელების სურვილს აიღონ სესხი, თუნდაც სამომხმარებლო მიზნით) და ამ მექანიზმის საშუალებით დაარეგულიროს ამერიკის ეკონომიკა „გადახურებისგან“.
თუმცა, სანამ ტრამპის გეგმის რეალურად განხორციელება დაიწყება, ჩვენ უკვე სახეზე გვაქვს ფედერალური ფონდების საპროცენტო განაკვეთის ზრდა, რომელიც საერთაშორისო ინვესტორებს ამერიკულ ფასიან ქაღალდებში ინვესტირების დამატებით სტიმულს აძლევს, რაც თავისთავად ზრდის დოლარზე მოთხოვნას. ეს ტენდენცია კი, ფინანსურ ბაზრებზე, სავარაუდოდ, დოლარის უფრო მეტად გამყარებაში აისახება.
კითხვაზე, არის თუ არა შეერთებული შტატების ეკონომიკა მზად თავი გაართვას მაღალ საპროცენტო განაკვეთებს, აზრთა სხვადასხვაობაა. ოპტიმისტების ხედვით ეს ხელს შეუწყობს ეკონომიკურ ზრდას, რაც დადებითად აისახება სხვა ქვეყნებზეც. მათი თქმით პირველადი ზრდა 0,25 პუნქტით მცირეა და დიდ გავლენას ვერ მოახდენს ფართო ბაზრებზე, თუმცა, ეს მიზნობრივია ცენტრალური ბანკის მიერ ინფლაციის კონტროლისათვის. სკეპტიკოსები კი გვაფრთხილებენ, რომ ინფლაცია დარჩება ქვედა ზღვარზე, მსოფლიო ბაზარზე ეს კი გავლენას მოახდენს და დოლარი კიდევ უფრო გამყარდება. აღნიშნული მოსაზრებები არ არის საფუძველს მოკლებული; გამოცხადებულ ზრდას არ აქვს ერთჯერადი ხასიათი და 2019 წლისათვის იგეგმება საპროცენტო განაკვეთის ახლანდელი 0,5-0,75%-დან 3%-ზე მეტად გაზრდა, რაც საკმაოდ დიდი მასშტაბია მსოფლიო ბაზარზე გავლენის მოსახდენად. ფაქტია, რომ 2016 წლის 14 დეკემბერს გაკეთებული განცხადების შემდეგ დოლარის ინდექსი გამყარდა 2 პროცენტით. investing.com აქვეყნებს მსოფლიო ბაზარზე მომხდარ ცვლილებებს საპროცენტო განაკვეთის ზრდის შესახებ დაზუსტებული ინფორმაციის შემდეგ. შედეგები ასეთია: დოლარის ინდექსმა საშუალოდ 102 ნიშნული შეადგინა, რაც ბოლო 14 წელში მაქსიმალური მაჩვენებელია; ევრო დაეცა $1.05-ს ქვემოთ, რაც ბოლო 21 თვის მინიმუმია, ასევე დაეცა ფუნტი სტერლინგი 2%-ით; საპროცენტო შემოსავალი შეერთებილი შტატების ორწლიან სახაზინო ობლიგაციებზე გაიზარდა 1,3%-ით 14 დეკემბერთან შედარებით. დასახელებული ფაქტები მეტყველებს, რომ საერთაშორისო ბაზრებზე გავლენა აქვს შეერთებული შტატების მიერ გამოცხადებულ ცვლილებას.
აშშ-ში საპროცენტო განაკვეთის ზრდას სხვადასხვა აგენტზე სხვადასხვა გავლენა ექნება. გამომდინარე იქიდან, რომ ბევრი კორპორაცია სარგებლობდა დაბალი საპროცენტო განაკვეთის უპირატესობით ფასიანი ქაღალდების ბაზარზე ისინი ჯერჯერობით მშვიდად არიან, რადგან მათთვის ფასები წინასწარ დადგენილია. მაგრამ კომპანიებისთვის, რომლებსაც ფინანსური სახსრები ნასესხები აქვთ დაბალი განაკვეთით მათთვის სესხის მომსახურება შესაძლოა უფრო სწრაფად გაიზარდოს. საერთაშორისო ბაზარზეც, ერთი მხრივ, გაძვირდება დოლარში სესხება, ხოლო მეორე მხრივ, დოლარში ფულის დაბანდება უფრო მიმზიდველი ხდება საერთაშორისო ინვესტორებისათვის, რაც ზრდის მოთხოვნას დოლარზე და კიდევ უფრო აძლიერებს დოლარის გამყარებას. თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ ინვესტორები დაახლოებით ერთი წელია ელოდებიან "ნულოვანი საპროცენტო განაკვეთის პოლიტიკის" დასასრულს. შესაბამისად, მოლოდინები წინასწარ შექმნილი იყო, საზოგადოებას ქონდა შესაბამისი სიგნალებიც. ე.ი. შედეგები შედარებით მცირე მასშტაბისაა, ვიდრე იქნებოდა მოლოდინების არქონის შემთხვევაში.
გლობალური საინვესტიციო ბანკის, “Nomura”-ს ეკონომისტი ლუის ალექსანდერი Financial Times”-თან ინტერვიუში ამბობს, რომ ცენტრალური ბანკი ყოველთვის აქცევდა ყურადღებას მსოფლიოში მიმდინარე მოვლენებს, მაგრამ ახლა ეს ფაქტორი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი გახდა ამერიკის ეკონომიკისთვის.
“როდესაც ფედერალური ფონდების საპროცენტო განაკვეთი იცვლება ამას უდიდესი გავლენა აქვს ამერიკის ეკონომიკაზე. ეს აისახება ვაჭრობაზე, რომელსაც ამერიკის ეკონომიკის დიდი წილი უჭირავს. ჩვენ ასევე ვხედავთ უფრო მეტ ე.წ. “გადამდებ ეფექტს” ( საზღვარგარეთის ქვეყნების განვითარების პროცესების გადაცემა ამერიკის ფინანსურ მდგომარეობაზე), რაც მეორე მნიშვნელოვანი არხია, რომელიც ფედმა მხედველობაში უნდა მიიღოს,”-ამბობს ლუის ალექსანდერი.
პეტერსონის საერთაშორისო ეკონომიკის ინსტიტუტის უფროსი მკვლევარის, ტედ ტრუმანის თქმით, დოლარის გამყარების ფონზე ჩინეთის ეკონომიკური ზრდა შენელებულია, რაც შემზღუდველი იქნება ფედერალური სარეზერვო სისტემისთვის გაზარდოს საპროცენტო განაკვეთი. გარდა ამისა, გლობალურ ფინანსურ ბაზრებზე არსებული ღრმა კავშირებიდან გამომდინარე, სხვა ქვეყნების ცენტრალური ბანკები იძულებული გახდებიან მოახდინონ შესაბამისი კორექტირება. ასევე გასათვალისწინებელია მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნებში არსებული პოლიტიკური არასტაბილურობა. მაგალითად ბრექსიტი, რომელიც დამატებით კითხვებს აჩენს, დიდი ბრიტანეთის ევროკავშირიდან გასვლის შემთხვევაში მოხდება თუ არა რეზერვების გამოთხოვა.
“ამერიკის მონეტარული პოლიტიკა უნდა იყოს ნაკლებად აგრესიული და მეტი ყურადღება უნდა მიექცეს გლობალურ ფინანსურ მდგომარეობას”- აცხადებს ტედ ტრუმანი
რადგან სხვაობა ამერიკულ და სხვა ქვეყნების აქტივების მომგებიანობას შორის იზრდება უფრო მეტი ინვესტორი გადაერთვება US ფასიანი ქაღალდების ყიდვაზე. განვიხილოთ მაგალითი: ვთქვათ, ევროპელ ინვესტორს შეუძლია სახსრები ისესხოს ბერლინში უფრო იაფად და იყიდოს მაღალ-შემოსავლიანი US ობლიგაცია, (ე.ი. მოთხოვნა US დოლარზე იზრდება) შედეგად დოლარი მყარდება ევროსთან მიმართებაში, სხვა თანაბარ პირობებში. დოლარის გამყარება აისახება სხვა ქვეყნების ვალუტებზეც. დოლარის გამყარებას ეფექტი ექნება რუსეთის ეკონომიკაზეც. რუსეთს გაუჭირდება საერთაშორისო რეზერვების შევსება. თურქეთს და საქართველოს, ქვეყნებს რომელთაც საკმაოდ დიდი საგარეო ვალი აქვთ, კიდევ უფრო გაუჭირდებათ ვალის მომსახურება და დაფარვა. დოლარის გამყარება საქართველოზე გავლენას მოახდენს სავაჭრო-პარტნიორი ქვეყნების ვალუტების გაუფასურების გზითაც. გრძელვადიან პერიოდში ლირის და სხვა სავაჭრო პარტნიორების ვალუტის გაუფასურება საქართველოში გამოიწვევს იმპორტის ზრდას და ლარის ღირებულების კლებას. მსგავსი არასახარბიელო სცენარის თავიდან ასარიდებლად საქართველო თავად უნდა იყოს ექსპორტიორი ქვეყანა, რათა ლარის გაუფასურებამ დადებითი გავლენა მოახდინოს ეკონომიკის ზრდაზე. ექსპორტზე ორიენტაციისათვის კი აუცილებელია უცხოური ინვესტიციებისა და ადგილობრივი წარმოების ზრდა. ეს, თავის მხრივ, დაასტაბილურებდა ლარს, თუმცა არასტაბილური მაკრო გარემო საქართველოში მსხვილმასშტაბიანი უცხოური ინვესტიციებისთვის ნაკლებმიმზიდველია. მაკრო გარემოს დასტაბილურება ქვეყნისთვის არ არის ადვილი, რადგან უამრავ გარეშე ფაქტორზეა დამოკიდებული, ამიტომ სახელმწიფო პოლიტიკა მიმართული უნდა იყოს იმ პარამეტრების გაუმჯობესებაზე, რაც ივესტორებისთვის საქართველოში საქმიანობის დაწყების სტიმულებს შექმნის. ესენი შეიძლება იყოს: პოლიტიკური სტაბილურობა, მოქნილი საკანონმდებლო ბაზა, განვითარებული ინფრასტრუქტურა, კვალიფიციური სამუშაო ძალა და ფინანსებზე ხელმისაწვდომობა.
მარიამ ლუკაშვილი
