შემცირდება თუ არა მთავრობის პირდაპირი ჩარევა ელეტროენერგიის ბაზარზე ?

2017 წლის 25 დეკემბერს საქართველოს მთავრობამ მიიღო დადგენილება, რომლის თანახმადაც ცვლილება შედის N214 დადგენილებაში, რომელიც, თავის მხრივ, წარმოადგენს საქართველოში ელექტროსადგურების მშენებლობის ტექნიკურ-ეკონომიკური შესწავლის, მშენებლობის, ფლობის და ოპერირების შესახებ ინტერესთა გამოხატვის წესს. ეს წესი არეგულირებს მთავრობასა და კერძო ინვესტორს (ელქტროსადგურის მშენებლობაზე ინტერესის გამომხატველი სუბიექტი) შორის  ურთიერთობას, შუამავლების ან მათ გარეშე.  ურთიერთობის ეს პროცესი მოკლედ შემდეგნაირად აღიწერება: ენერგეტიკის სამინისტრო ( აწ უკვე ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროსთან შერწყმული) აცხადებს ინტერესთა გამოხატვის ეტაპს. გარკვეული ვადის ფარგლებში დაინტერესებულმა კომპანიებმა სამინისტროში უნდა წარადგინონ მოთხოვნილი დოკუმენტები. შემდეგ მიმდინარეობს კონკურსი, შერჩევის ეტაპი, რომლის კრიტერიუმები ზემოთხსენებულ მთავრობის დადგენილებაშია განსაზღვრული. და ბოლოს, საქართველოს მთავრობასა და კონკურსში გამარჯვებულ კომპანიას შორის ფორმდება გარანტირებული შესყიდვის მემორანდუმი,.

ცვლილების შედეგად, „ელექტროენერგეტიკული სისტემის კომერციული ოპერატორი“ (ესკო) აღარ იქნება ის სუბიექტი, რომელიც მომავალ ინვესტორებზე ელ.ენერგიის შესყიდვის გარანტიებს გასცემს. ანუ, მემორანდუმი გაფორმდება საქართველოს მთავრობასა და გამარჯვებულ კომპანიას შორის, თუმცა ამ ცვლილებას პრინციპული მნიშვნელობა არ აქვს, ვინაიდან მემორანდუმის მეორე მხარედ მაინც სახელმწიფო რჩება, შესაბამისად ისევ ვაწყდებით იმ ფისკალურ რისკებს, რაზეც საერთაშორისო სავალუტო ფონდმა არაერთხელ მიგვითითა. სახელწიფოს პირდაპირი ჩარევით ვარღვევთ ელ.ენერგიის ბაზრის თავისუფალ წონასწორობას. თუმცა, აქვე უნდა ავღნიშნოთ ის ფაქტი, რომ ენერგოგაერთიანების ფარგლებში აღებული ვალდებულებების შესაბამისად, მთავრობა მუშაობს ელ.ენერგიის გარანტირებული შესყიდვების ხელშეკრულების რაოდენობისა თუ მოცულობების შესამცირებლად.   

ცვლილება შეეხო ასევე  ელექტროსადგურების წინასამშენებლო გარანტიებს, რომლის მიხედვითაც განაცხადის წარმდგენელმა, სხვა სავალდებულო დოკუმენტებთან ერთად, სამინისტროს უნდა წარუდგინოს 15 ათასი აშშ დოლარის ექვივალენტი საბანკო გარანტიები საპროექტო ელექტროსადგურის დაგეგმილი სიმძლავრის თითოეული მეგავატისთვის. ანუ, იმ შემთხვევაში თუ, მაგალითად, სუბიექტი გამოხატავს ჟინვალჰესის მსგავსი (დადგმული სიმძლავრე 130 მგვტ) მაშტაბის ჰესის მშენებლობის ინტერესს, მას წინასამშენებლო გარანტიის სახით დაახლოებით ორი მილიონი ა.შ.შ დოლარის საბანკო გარანტიების წარდგენა მოუწევს. ასეთი მოცულობის საბანკო გარანტიის მოპოვება კი მსგავსი მაშტაბის ჰესის მშენებლობის ინიციატორი კომპანიისთვის პრობლემას არ უნდა წარმოადგენდეს. აქედან გამომდინარე, შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ ახალი ინიციატივა (საბანკო გარანტიების გასამმაგება) პოტენციური ინვესტორებისთვის არ იქნება გადაულახავი ფინანსური ბარიერი. მეორეს მხრივ, ეს უკანასკნელი ცვლილება ამაღლებს ქართულ ენერგოსექტორში შემომავალი კომპანიების ლისტინგის (შერჩევის) სტანდარტს, ანუ აწესებს უფრო მაღალ სტანდარტებს ვიდე ეს 2017 წლამდე იყო.

ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს მიერ მოწოდებული ინფორმაციის მიხედვით გარანტირებული ხელშეკრულებები გაგრძელდება ენერგო-უსაფრთხოებისთვის სტრატეგიულ ენერგოკომპანიებთან. მსგავსი ხელშეკრულებების აუცილებლობა საქართველოში განპირობებულია იმ სამწუხარო რეალობით, რომლის მიხედვითაც ჩვენ დეფიციტურ პერიოდში (შემოდგომა-ზამთრის პერიოდი) დღემდე ელ.ენერგიის იმპორტიორი ქვეყანა ვართ. გარდა ამისა, არსებული პროგნოზით, 2018 წელს ელ.ენერგიის მოხმარებაში გვექნება დაახლოებით 7 პროცენტიანი ზრდა, რის ფონზეც დეფიციტურ პერიოდში გარანტირებული ელ.ენერგიის შესყიდვის ხელშეკრულებები ქვეყნის ენერგოუსაფრთხოებისთვის კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი ხდება. შესაბამისად, გაგვიჭირდება გარანტირებულ ელ.ენერგიის ხელშეკრულებებზე უარის თქმა, მანამ სანამ არ გავზრდით ელ.ენერგიის გენერირების ადგილობრივ სიმძლავრეებს, ამ უკანასკნელის განხორციელება კი უცხოური კაპიტალის მონაწილეობის გარეშე რთული წარმოსადგენია. შესაბამისად, უდიდესი ძალისხმევის მიმართვაა საჭირო საქართველოს ენერგოსექტორში უცხოური ინვესტიციების მოსაზიდად. ბოლო სამი წლის სტატისტიკა ამ მამართულებით დამაიმედებელი არ არის, ყოველ წელს უცხოური ინვესტიციების მოცულობა ჩვენს ენერგოსექტორში დაახლოებით 40 მილიონი ა.შ.შ დოლარით მცირდება.    

ენერგოგაერთიანებაში საქართველოს გაწევრიანებით მიღებული დირექტივები და რეგულაციები, დიდწილად, სწორედ, ენერგობაზრების ლიბერალიზაციას მიემართება.  გარანტირებული შესყიდვების ხელშეკრულებები კი ლიბერალიზაციის იდეას ეწინააღმდეგება. ენერგობაზრის ლიბერალიზაცია, როგორც ევროპულ მესამე ენერგოპაკეტშია ნახსენები, ენერგოსექტორში საერთაშორისო თუ ადგილობრივი ინვესტიციების ზრდას უწყობს ხელს. თუმცა, ამ კუთხით ჩვენ შეგვიძლია განვიხილოთ ურთიერთსაწინააღმდეგო სცენარები. ერთის მხრივ, ინვესტორები, ენერგობაზრის სტრუქტურისა და ვაჭრობის მოდელთან ერთად ყოველთვის ინტერესდებიან გარანტირებული შესყიდვის საკითხით, ვინაიდან ეს უკანასკნელი კომპონენტი მათთვის რისკების დივერსიფიცირებისა და ინვესტიციის პერსპექტივის განსაზღვრის საშუალებაა. თუმცა, როგორც განვითარებული ქვეყნების  ენერგოპოლიტიკის ტენდენციები გვიჩვენებს, ეტაპობრივად მცირდება ელ.ენერგიის  გარანტირებული შესყიდვის სახელშეკრულებო ვადები, ჩვენ კი ამ მიმართულებით მხოლოდ ახლა ვიწყებთ პირველი ნაბიჯების გადადგმას. აქვე უნდა ავღნიშნოთ, რომ 2017 წელს  საერთაშორისო სავალუტო ფონდის რეკომენდაციით, საქართველომ თავი უნდა შეიკავოს 8 თვეზე ხანგრძლივი ვადის მქონე გარანტირებული ხელშეკრულებების გაფორმებისგან, რათა ფისკალური რისკები თავიდან იქნას აცილებული.

მეორეს მხრივ, გარანტირებული ხელშეკრულებების ფორმით სახელმწიფოს პირდაპირი ჩარევა ელ.ენერგიის ბაზარზე ამახინჯებს თავისუფალი ბაზრის სიგნალებს, რომლის მიხედვითაც ინვესტორმა უნდა გადაწყვიტოს უღირს თუ არა მას ინვესტიციის განხორციელება. ანუ, ბაზრის ლიბერალიზაციის შემდეგ ინვესტორი ადგილობრივი ენერგობაზრისგან გაცილებით ჯანსაღ და სანდო სიგნალებს მიიღებს, რაც ბაზარს ინვესტორებისთვის კიდევ უფრო მიმზიდველს ხდის. 

ბაზრის ლიბერალიზაციის პროცესი საქართველოს ენერგოსექტორისთვის წარმოადგენს ძირეული ცვლილებების ეტაპს, შესაბამისად ეს პროცესი ქმნის მნიშვნელოვან გამოწვევებს. ჩვენი სტატიის თემა ამ ცვლილებების ერთ-ერთი მაგალითია. გარანტირებული ხელშეკრულებების მაშტაბების შემცირება ჩვენთვის, მოკლევადიან პერსპექტივაში,  ენერგოდეფიციტურ პერიოდში ქმნის ელ.ენერგიის მიწოდების არასტაბილურობის რისკს, თუმცა გარდამავალი პერიოდის განმავლობაში ეს მოსალოდნელი დისბალანსი დროებით ელ.ენერგიის იმპორტით შეიძლება დაბალანსდეს. როგორც უკვე ავღნიშნეთ, ენერგობაზრის რეფორმის გზაზე წინ გველის სირთულეები, თუმცა სწორი პოლიტიკის გატარებით ეს ცვლილებები საზოგადოებას ტვირთად არ დააწვება. 

და ბოლოს, ზემოთ ნახსენები მთავრობის მიერ მიღებული ცვლილების ნაწილი, რომელიც გარანტირებული შესყიდვის ხელშეკრულებების თემას მიემართება, გამოკვეთს ტენდენციას, რომელიც ნაწილობრივ ითვალისწინებს ენერგოგაერთიანების ფარგლებში აღებული ვალდებულებების შესრულებას. ანუ, ეს ცვლილებები, თავის მხრივ, შემდეგ უახლოეს წლებში ელ.ენერგიის გარანტირებული შესყიდვის ხელშეკრულებების რაოდენობისა თუ მოცულობის შემცირების მოლოდინს აჩენს. ეს უკანასკნელი კი, ჩვენი აზრით, დადებითად აისახება ადგილობრივი ელ.ენერგიის ბაზრის გრძელვადიან პერსპექტივებზე, სექტორში გაზრდილი კაპიტალდაბანდების კუთხით.