ქვეყანაში სანერგეების კლასტერის ჩამოყალიბების პერსპექტივა არსებობს

ნოდარ ხატიაშვილი: „საქართველოს შეუძლია ნერგების ექსპორტიორი ქვეყანა გახდეს”

ქვეყანაში სანერგე მეურნეობების რაოდენობა ყოველწლიურად იზრდება. ამ პროცესს სტიმული ახალი ბაღების გაშენებით მიეცა, რამაც ბუნებრივად გააჩინა ნერგებზე მოთხოვნა. შესაბამისად, დღის წესრიგში დადგა ახალი სანერგე მეურნეობების მოწყობა. ამჟამად ქვეყანაში თესლისა და სარგავი მასალის სერტიფიცირების სისტემის დანერგვის სამუშაოები მიმდინარეობს, რაც ევროკავშირის კანონმდებლობასთან დაახლოების პროცესის ნაწილია და ის 2024 წლისთვის უნდა დასრულდეს. ნერგის და სარგავი მასალის სიას, რომელიც სავალდებულო სერტიფიცირებას დაექვემდებარება, მთავრობა განსაზღვრავს. სერტიფიკატის მიღებაზე განაცხადის გაკეთება მხოლოდ იმ სანერგეს შეეძლება, რომელსაც კვალიფიციური სანერგის სტატუსი ექნება. კვალიფიციურობის შეფასების პროცესი ქვეყანაში 2016 წლიდან მიმდინარეობს. საქართველოში, სერტიფიცირების სისტემის დანერგვა, ევროკავშირისა და სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციების (FAO, USAID და ა.შ.) პროგრამების მხარდაჭერით ხორციელდება.

ქვეყანაში სანერგეების რიცხვი უკვე 80-ს აჭარბებს, რამაც მათი გაერთიანების შექმნის აუცილებლობა გააჩინა. ამ სფეროს სპეციალისტები მიიჩნევენ, რომ სამომავლოდ სანერგეების მონაწილეობით კლასტერის ჩამოყალიბების პერსპექტივა არსებობს.



ნოდარ ხატიაშვილი (სოფლის მეურნეობის სამეცნიერო-კვლევითი ცენტრის დირექტორის მოადგილე): „იმ სიტუაციის გათვალისწინებით, რაც ამჟამად დარგში არის, კარგი იქნება სანერგე მეურნეობების ასოციაციის ჩამოყალიბება. აგრობიზნესში ჩართული ფერმერები კონსერვატორი ხალხია და ისინი მაგალითით სწავლობენ. ასოციაციის წევრობა, მათთვის იქნება საშუალება, ნახონ, რა შეიძლება გაერთიანებამ მოუტანოს.  სერტიფიცირების და ხარისხის სისტემის დანერგვა სანერგეების ბიზნესს განავითარებს, რაც კლასტერის შექმნას შესაძლებელს გახდის. 

ასოციაციის ჩამოყალიბება და ფუნქციონირება ამ ბიზნესში გამოცდილი პირების მონაწილეობას საჭიროებს, რომლებიც მკაფიოდ ჩამოაყალიბებენ მიზნებს, შეიმუშავებენ სამოქმედო გეგმას, რომელიც ფერმერების და მათი პროდუქტის მომხმარებლების ინტერესებზე იქნება მორგებული. ისინი ამ გეგმას ნერგის მწარმოებლებს გააცნობენ და გაერთიანების შესაძლებლობებში მათ დარწმუნებას შეძლებენ.

ასოციაციაში გაწევრიანება ფერმერს საშუალებას მისცემს, უკეთესად დაგეგმოს ბიზნესი, წარმოებაც და გაყიდვებიც. ასოციაციას შეეძლება ჩაატაროს ბაზრის კვლევა, მოიძიოს გასაღების ახალი ბაზრები, ორგანიზება გაუწიოს ტრეინინგებს, ფერმერებს გააცნოს სიახლეები, რასაც ისინი მოკლებულნი არიან და ბევრი სხვა სასარგებლო რამ გააკეთოს. მათ ასოციაცია მომავალში გაუხსნის გზას უცხოეთის ბაზრისკენ, სადაც შესაძლებელია განხორციელდეს სარგავი მასალის ექსპორტი.

- კლასტერში გაერთიანება ფერმერს რა სარგებელს მოუტანს?

- კლასტერში უშუალოდ ჩაერთვებიან არა მხოლოდ ნერგის მწარმოებლები, არამედ ამ სფეროსთან დაკავშირებული სხვა მომსახურეობის განმახორციელებელი პირები. კლასტერი უფრო მაღალი დონის გაერთიანება იქნება, სადაც გაწევრიანდებიან ფერმერები, მწარმოებლები, გადამზიდავი კომპანიები, მომხმარებლები, ვინც ბაღებს აშენებენ და ა.შ. სანერგეს სჭირდება მექანიზაცია, შესაფუთი მასალები, ლაბორატორიები, სამეცნიერო ცენტრები, ტრეინინგები, მარკეტოლოგი, რეკლამისა და გაყიდვების სპეციალისტები. ისინი უნდა ეცნობოდნენ ქვეყანაში არსებულ რეგულაციებს. კლასტერში ასევე, ჩაერთვებიან შესანახი და გადამამუშავებელი, შეფუთვისა და გადაზიდვის კომპანიები, სუპერმარკეტები. ღირებულებათა მთელი ეს ჯაჭვი გახდება კლასტერის პოტენციური წევრი. ასეთ გაერთიანებას შეუძლია ფერმერს დამატებითი სარგებელი მოუტანოს.

- საქართველოში წარმოებული ნერგები შეიძლება რომ საექსპორტო პროდუქტი გახდეს?

- დიახ, განსაკუთრებით ვაზის ნერგები. მოლდავეთში, რუსეთში, იტალიაში, გერმანიასა და ევროპის სხვა ქვეყნებში არსებობს ინტერესი ქართული ვაზის ჯიშების მიმართ. განსაკუთრებით საფერავის ნერგებზე არის მოთხოვნა. ევროპის ზოგიერთ ქვეყანაში არსებობს სანერგე, სადაც საფერავის ჯიშის ნერგები გამოჰყავთ. არის ის შემთხვევებიც, როცა ჩვენს მომხმარებელს საფერავის ნერგი უცხოეთიდან შემოაქვს. ეს სავარაუდოდ იმიტომ ხდება, რომ ჩვენი სანერგეების მიმართ მომხმარებელს ნდობა არ აქვს. ქვეყანაში არის სანერგეები, სადაც მაღალხარისხიანი პროდუქციის ყიდვა არის შესაძლებელი, თუმცა, მომხმარებლების ნდობის მოსაპოვებლად და კონკურენტუნარიანობის ასამაღლებლად აუცილებელია სანერგის კვალიფიციურობის შეფასება და შემდგომ პროდუქციის სერტიფიცირება. კომპეტენტური ორგანოსგან მიღებული შეფასება - სერტიფიცირება კონკურენტულს გახდის ადგილობრივ წარმოებას და ბაზარს ხარისხიანი პროდუქციით უზრუნველყოფს. მომხმარებელს, რომელიც ამჯობინებდა ვაზის და სხვა კულტურის ნერგების ევროპიდან შემოტანას, ქართველი მწარმოებლების მიმართ ნდობა გაუჩნდება. ვაზის ქვეყანას ნერგები უცხოეთიდან არ უნდა შემოჰქონდეს. უცხოეთიდან შემოტანას ვერავის აუკრძალავ, მაგრამ შესაძლებელია მოთხოვნა ადგილობრივი წარმოებით დაკმაყოფილდეს და ამის რესურსი არის. საქართველოს აქვს სათესლე და სარგავი მასალის საექსპორტო შესაძლებლობაც. ქვეყანაში უკვე მუშაობს რამოდენიმე უცხოური კომპანია, რომელიც სათესლე მასალას აწარმოებს. მათ შორის არის ფრანგული კომპანია, რომელსაც სიმინდის თესლი ექსპორტზე გააქვს რუსეთსა და დსთ-ს რამოდენიმე ქვეყანაში. საფრანგეთიდან დაინტერესდნენ ქართული ხორბლის ჯიშებით. არსებობს ინტერესი სელექციაში გამოიყენონ ქართული ხორბლის ძველი ჯიშები და სახეობები, რომლის გენოფონდის შენახვას, დაცვასა და გამრავლებას სოფლის მეურნეობის სამეცნიერო-კვლევითი ცენტრი ახორციელებს. 

სარგავი მასალის საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისი სერტიფიცირების სისტემის დანერგვა, უცხოური ინვესტიციების მოზიდვის საუკეთესო ინსტრუმენტი უნდა გახდეს. კომპანიებს შეეძლებათ საქართველოში შედარებით იაფად აწარმოონ პროდუქცია და გაიტანონ ექსპორტზე, მათ შორის ევროპის ქვეყნებში. ამის კარგი მაგალითია დასავლეთ საქართველოში იტალიური ინვესტიციით შექმნილი კომპანია „აგრიჯორჯია”, რომელმაც იტალიიდან შემოტანილი მაღალი კატეგორიის სარგავი მასალით სადედე მეურნეობა შექმნა და თხილის ნერგებს აწარმოებს. კომპანია პროდუქციას ადგილობრივ ბაზარზეც ყიდის და ექსპორტზეც გააქვს. მათ აქვთ გამოცდილება, ჰყავთ უცხოელი მენეჯერი და გადამზადებული ქართველი თანამშრომლები. კომპანიას დაცული აქვს მიკვლევადობა, დანერგილი აქვს ხარისხის სისტემა, კონტროლს ექვემდებარება ნიადაგი, წყალი, ტექნიკა და ა.შ. ბაღი მოვლილია, დოკუმენტაცია მოწესრიგებული, სერტიფიცირება გავლილი აქვს. მომხმარებელი და ბაზარი ენდობა მის პროდუქციას, რომელსაც ხარისხის დამადასტურებელი დოკუმენტი გააჩნია.

მომხმარებელს სურს, რომ პროდუქტი, რომლის შეძენაც უნდა, სტანდარტთან შესაბამისი იყოს და ხარისხიც დადასტურებული ჰქონდეს. ამ სისტემების დანერგვაზე მუშაობს სოფლის მეურნეობის სამეცნიერო-კვლევითი ცენტრი. საქართველოში უკვე დაინერგა და ფუნქციონირებს მარცვლოვანი კულტურების თესლის სერთიფიცირების სისტემა. ამჟამად, უცხოელი პარტნიორების დახმარებით, საქართველოში სანერგე მასალის სერტიფიცირების სისტემის დანერგვა მიმდინარეობს. 

- ამჟამად სანერგების სექტორში რა პროცესი მიმდინარეობს?

- გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტრო რამოდენიმე წელია წარმატებით ახორციელებს ფერმერთა მხარდაჭერის პროგრამას „დანერგე მომავალი”, რომლის ერთ-ერთი ნაწილი ინტენსიური ტიპის მრავალწლოვანი ბაღების გაშენების მსურველი პირებისათვის, სარგავი მასალის და საირიგაციო სისტემის მოწყობის კომპონენტში თანადაფინანსებას გულისხმობს. ბენეფიციარისთვის სარგავი მასალის შეძენა უცხოური და ადგილობრივი სანერგე მეურნეობებიდან ხდება. ბუნებრივია, რომ სანერგე მეურნეობების პროდუქცია უნდა იყოს ხარისხიანი. შესაბამისად, საჭიროა ორგანიზაცია, ვინც ამ სანერგეებს გაუწევს კონტროლს. ასეთი ორგანიზაცია არის სოფლის მეურნეობის სამეცნიერო-კვლევითი ცენტრი. ცენტრის სპეციალისტები, ინსპექტორები, აკონტროლებენ სანერგეებს. კრიტერიუმების დაკმაყოფილების შემთხვევაში (კვალიფიციური კადრი, შემოწმებული ნიადაგი, იდენტიფიცირებული სადედე მასალა, დოკუმენტირებული პროცედურები და ა.შ.) სანერგეს ენიჭება კვალიფიკაცია. მას საშუალება აქვს პროდუქცია „დანერგე მომავლის” პროგრამის ბენეფიციარებზე გაყიდოს. ეს აქტივობები ფაქტიურად არის სერტიფიცირების პირველი ეტაპი. შემდეგ ეტაპზე, ჩვენი პარტნიორების FAO -ს და USAID-ის პროგრამების მხარდაჭერით შესაძლებელი გახდება სერთიფიცირების პროცედურების სრული დანერგვა, რომელიც სანერგე მეურნეობებს მისცემს საშუალებას აღმოფხვრან შესაძლო ხარვეზები (ვადაგასული სადედე ბაღი, ვირუსების არსებობა მცენარეებში და ა.შ.) და ნერგის მისაღებად ჯანსაღი სადედე მასალა ადგილზე აწარმოონ. ამ სისტემის სრულყოფილად დანერგვის შემდეგ ბაზარზე ხარისხიანი პროდუქტი გაჩნდება, მომხმარებელს გაუჩნდება ნდობა და საშუალება, შეიძინოს იმ კონკრეტული ჯიშის ნერგი, რომელიც სურს.

- ბოლო პერიოდში რა სახეობის ნერგებზე გაიზარდა მოთხოვნა?

- ასეთი ინფორმაციის შეკრება და აღრიცხვა სამეცნიერო-კვლევითი ცენტრის კომპეტენცია არ არის, ამიტომ ჩემი ინფორმაცია შესაძლოა, ზუსტი არ იყოს. თუმცა, სანერგეების შემოწმების, მეწარმეების ტრეინინგების და სემინარების პროცესში მონაწილეობა გვაძლევს გარკვეულ სურათს. ბოლო წლებში წამყვან პოზიციაზე კენკროვანი კულტურების და ვაზის ნერგებზე მოთხოვნამ გადაინაცვლა. გაზრდილია მოთხოვნა ვაშლის ახალ ჯიშებზე, რადგან ბევრი ძველი ბაღის განახლება ხდება. ასევე, კაკლის, ნუშის, ქლიავის ნერგებზე. ადრეულ სტადიაზე კაკლოვან კულტურებზე იყო გაზრდილი მოთხოვნა. საკმაო ფართობის ინტენსიური კაკლის ბაღები უახლოეს პერიოდში სრული მსხმოიარობის ეტაპზე გადავა, რაც გაზრდის სოფლის მეურნეობის პროდუქციის წილს ქვეყნის მთლიან შიდა პროდუქტში. ასევე, გაზრდის საექსპორტო შესაძლებლობებს და ინტერესს შენახვა-გადამუშავების საწარმოების სფეროში. ყოველწლიურად იზრდება მოთხოვნა ხარისხიან თესლსა და სარგავ მასალაზე, ვინაიდან ბაღების განახლება მუდმივად საჭიროა. მიმდინარეობს ასევე ახალი ტერიტორიების ათვისება. ამ სიტუაციაში ქვეყანა მზად უნდა იყოს დააკმაყოფილოს არა მარტო ადგილობრივი მოთხოვნა, არამედ შეძლოს საექსპორტო პროდუქციის წარმოებაც.

სარგავი მასალის ბიზნესი ფეხზე უნდა დადგეს. ამ ბიზნესის განვითარების შემდეგ ამ სფეროში ჩართული ფერმერები უკეთესად გააცნობიერებენ ასოციაციის შექნის სიკეთეს. მოწინავე ქვეყნების გამოცდილებაც გვაჩვენებს, რომ სოფლის მეურნეობის სფეროში გამსხვილება და ძალების გაერთიანება წარმატების ერთ-ერთი აუცილებელი პირობაა.  

სტატიის ავტორი: ნონა ქვლივიძე

სტატია მომზადებულია ლიეტუვას საგარეო საქმეთა სამინისტროს და „თანამშრომლობის განვითარების და დემოკრატიის ხელშეწყობის ფონდის" ფინანსური მხარდაჭერით.