ქართველ ინვესტორებს დღეს არჩევანი პრაქტიკულად არ აქვთ
„საფონდო ბირჟაზე ვაჭრობა საქართველოში წამგებიანია“
განვითარებული ქვეყნების მთლიან შიდა პროდუქტში საფონდო ბირჟის ხვედრითი წილი 50%-ზე მეტია. თუმცა, სახელმწიფოს ეკონომიკამ ასეთი სარგებელი რომ ნახოს, ამისთვის კომპანიების სააქციო საზოგადოებად რეგისტრაციაა საჭირო. მხოლოდ საჯარო ფინანსური ანგარიშგების მქონე სააქციო საზოგადოებას შეუძლია, რომ კაპიტალის მოსაზიდად ფასიანი ქაღალდები გამოუშვას და საფონდო ბირჟაზე გარიგებები დადოს. ინვესტორები ყოველთვის ინტერესდებიან ლიკვიდური და სანდო ბაზრით, რაც ეკონომიკის სიძლიერეზე აისახება.
ქართული საფონდო ბირჟისა და კომპანიების აქციონირების სირთულეებზე www.eugeorgia.info CFS investment bank-ის მმართველ დირექტორს, მარინა გულედანს ესაუბრა:
-სააქციო საზოგადოებას, როგორც კაპიტალის მოზიდვის შესაძლებლობას, რა უპირატესობები აქვს ბანკში კრედიტის აღებასთან შედარებით და რა საფრთხეებს შეიცავს?
-კრედიტის აღებასთან შედარებით ერთადერთი უპირატესობა არის კორპორატიული მართვის ხარიხსი. მაგრამ, ეს ხარისხი სააქციო საზოგადოებას, როგორც სამართლებრივ ფორმას, ავტომატურად არ მოჰყვება. თუ საზოგადოების აქციები ბირჟაზე იყიდება, არსებობს ბაზრის წნეხი, მაგრამ ეს ასპექტები საქართველოში აქტუალური არ არის. შედეგად, სააქციო საზოგადოებას, როგორც ორგანიზაციულ ფორმას, ქართველი მეწარმეები იშვიადად ირჩევენ. მითუმეტეს, რომ პრაქტიკულად ერთადერთი განსხვავება შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოებისგან (შპს) -არის მისი წილის მიმოქცევა და ერთი და იგივე ნომინალური ღირებულების მქონე ფასიან ქაღალდებად დაყოფა. ეს კი მხოლოდ იმ შემთხვევაში არის უპირატესობა, თუ კომპანია აპირებს რომ საჯაროდ ივაჭრებოდეს.
-საქართველოს საჯარო რეესტრში სააქციო საზოგადოების მხოლოდ 2400 ჩანაწერი იძებნება, შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოების კი 124 460. რითი არის გამოწვეული ეს სხვაობა? განვითარებულ ქვეყნებში ბიზნესის ამ ორ ფორმას - შპს და სს-ს შორის როგორია ბალანსი (პროცენტულად რომელი უფრო მეტია) ?
-სხვა ქვეყნებში განსხვავებები შპს-ს და სს-ს შორის სხვადასხვაგვარია იმისდა მიხედვით, თუ რომელ იურისდიქციაზე ვსაუბრობთ. ზოგადად, ორივე შეზღუდული პასუხისმგებლობის ფორმაა, ანუ ორივე არის limited.
საქართველოში ეს რაოდენობრივი განსხვავება გამოწვეულია იმით, რომ შპს უფრო მოქნილი და „შინაურული“ ფორმაა საწარმოს მართვისთვის, ანუ ის უფრო ახლოს დგას მეწარმის ბუნებრივ მოთხოვნებთან, უშუალოდ აკონტროლოს საწარმოს საქმიანობა. სს უფრო ესადაგება დიდ საწარმოს, სადაც ბევრი სხვადასხვა ინტერესი იყრის თავს, ბევრი დამფუძნებელია და საჭიროა ყველა ტიპის მონაწილის (აქციონერი, მუშაკი, დირექტორი, კრედიტორი და ა.შ.) უფლებების და ინტერესების გატარება. ასევე არსებობენ მცირე წილის მესაკუთრეები. ზოგადად, სს ერთი პერიოდი (როდესაც ფასიანი ქაღალდების კანონმდებლობა ახალი ჩამოყალიბებული იყო) ანგარიშვალდებული იყო ფასიანი ქაღალდების მარეგულირებლის წინაშე მხოლოდ იმიტომ, რომ სს იყო. ეს უარყოფითი ფაქტორი იყო საწარმოსთვის, რომლის ფორმა სს იყო. ბევრი იმ პერიოდში პირიქით, გარდაიქმნა შპს-დ, რომ არ ჰქონოდა ანგარიშგების ვალდებულება.
- სააქციო საზოგადოების გამჭირვალე ფინანსური ანგარიშგება რა სირთულეებს უკავშირდება?
-ზოგადად, თუ საწარმო ანგარიშვალდებული არ არის მარეგულირებლის წინაშე (საბანკო სექტორი, ფასიანი ქაღალდების ემიტენტი), ანგარიშგების გამჭვირვალობა არანაირად არ არის გარანტირებული. ყველაფერი დამოკიდებულია საწარმოს კორპორატიული მართვის ხარისხზე. ზოგადად, თუ საწარმოს ჰყავს ცოტა აქციონერი (closely held), ის ძალიან ემსგავსება შპს-ს. კორპორატიული მართვის ხარისხი ქართული კანონმდებლობით არანაირად არ რეგულირდება მაღალ დონეზე. არსებობს მხოლოდ საუკეთესო პრაქტიკა, რომელსაც ემხრობა საბანკო სექტორი და მეტნაკლებად „თავმოყვარე“ საწარმოების ნაწილი. ასევე მოქმედებს გამჭვირვალობაზე დაკრედიტება - ბანკები ხშირ შემთხვევაში ამ კუთხით წნეხს ახორციელებენ იმ კომპანიებზე, რომლებზეც კრედიტი გასცეს.
-კორპორატიული მართვის კუთხით არის თუ არა სააქციო საზოგადოება უკეთესი მოდელი ბიზნესის სხვა ფორმასთან შედარებით?
-იდეაში არის, პრაქტიკაში ნაკლებად. ანუ სტრუქტურულად იძლევა საშუალებას, რომ დაალაგო სწორად კორპორატიული მართვა, მაგრამ საბოლოო ჯამში ცხადია, ყველაფერი დამოკიდებულია ნებაზე, ასევე რიგ ფაქტორებზე. მაგალითად, თუ სს არსებობს ფაქტობრივად, მაგრამ მას სულ 2 აქციონერი ჰყავს, აქედან ერთი კი დირექტორია, არარეალურია მოლოდინი, რომ კორპორატიული მართვა იქნება აწყობილი. აქ ხიდი აქციონერს და აღმასრულებელს შორის უბრალოდ არც არსებობს.
-რა სახის ინსტრუმენტებს იყენებს სააქციო საზოგადოება კაპიტალის მოსაზიდად?
-საქართველოში ძალიან ცოტაა საწარმო, რომელიც, იმის გამო, რომ სააქციო საზოგადოებაა, განსხვავებულად შეიძლება მოიპოვებდეს კაპიტალს. კლასიკური სასესხო დაფინანსების პარალელურად მხოლოდ თითზე ჩამოსათვლელი კომპანიები გვყავს, ვინც IPO-თი ( Initial Public Offering – კომპანიის აქციების პირველად გამოტანა საჯაროდ) მოიზიდა კაპიტალი. ცხადია, სააქციო საზოგადოების, როგორც ორგანიზაციული ფორმის მთავარი უპირატესობა სააქციო კაპიტალის აქციების განთავსებით მოზიდვის შესაძლებლობა უნდა იყოს. უბრალოდ, საქართველოში განთავსების ლიკვიდური ბაზარი არ არსებობს. დღემდე ლონდონში მხოლოდ ორი IPO განხორციელდა - „საქართველოს ბანკის“ და „თი ბი სი ბანკის“.
-მომგებიანია თუ არა ქართული კომპანიებისთვის ფასიანი ქაღალდებით საფონდო ბირჟაზე ვაჭრობა, თუ გაცილებით სარგებლიანია მათთვის ბანკებიდან კრედიტის გამოტანა? საფონდო ვაჭრობის გამართული სისიტემა რომ იყოს, მაშინ როგორი ტენდენცია იქნებოდა?
-საფონდო ბირჟაზე ვაჭრობა დღეს საქართველოში წამგებიანი საქმიანობაა. უშუალოდ ემიტენტებისთვის საფონდი ბირჟაზე კოტირებას არ მოაქვს ის ეფექტი, რაც იგივე მოვლენას აქვს კაპიტალის განვითარებულ ბაზრებზე. კომპანიებს ურჩევიათ, რომ სესხი აიღონ, რადგან შედეგი არის იგივე და უკეთესი (ვგულისხმობ საპროცენტო განაკვეთსაც), სახსრების მოზიდვის პროცესი კი უფრო უმტკივნეულო და მორგებული მის ინტერესებს. ასევე არ არსებობს გაურკვევლობა და რისკები, რომ ფასიანი ქაღალდი ვერ განათავსო. ანუ ბაზარი არის სრულიად არალიკვიდური და გაუთვითცნობიერებელი.
- ამ ეტაპზე ვისთვის არის საინტერესო ფასიანი ქაღალდების ქართული ბაზარი ?
- ფასიანი ქაღალდების ბაზარი დღეს საქართველოში სრულიად არალიკვიდურია და ის არავისთვის არის საინტერესო. ეს ბაზარი საინტერესოა მხოლოდო მათთვის, ვისაც ნომინალურად სურს ამ სფეროში რაღაც შექმნას. არალიკვიდურია. ამ სფეროს მიმართ ნამდვილი კომერციული ინტერესი არ არსებობს.
-საჭიროა თუ არა საკანონმდებლო ცვლილებები ფასიანი ქაღალდების ბაზრის განვითარების შესახებ კანონში?
-ვფიქრობ, აუცილებელია.
-საფონდო ვაჭრობის სტიმულირებისთვის მთავრობამ რა უნდა გააკეთოს?
- კომპლექსურად ბევრი რამ.
-ბანკში დაბალპროცენტიან ანაბარზე თანხის განთავსებას ჯობია თუ არა დანაზოგის ლიკვიდურ ფასიან ქაღალდებში დაბანდება ?
-გააჩნია, რა შემთხვევაში. მთავარია, მომხმარებელს ჰქონდეს ინფორმირებული არჩევანის გაკეთების საშუალება. ყველა ინვესტორს თავისი მადა აქვს. დღეს ქართველ ინვესტორებს ეს არჩევანი პრაქტიკულად არ აქვთ.
-ბაზრის სიმცირის გათვალისწინებით, რა პერსპექტივა აქვს აქციონირებისა და საფონდო ვაჭრობის განვითარებას?
- არანაირი, თუ არ მოხდა სტიმულირება კომპლექსურად.
-რამდენად მდგრადია ფინანსური ბაზრის გადანაწილების ქართული მოდელი? კომერციული ბანკები ყველაზე მძლავრად არიან წარმოდგენილნი, სხვა ფინანსური ინსტიტუტები უმნიშვნელოდ. ეკონომიკური კრიზისის შემთხევაში რა შედეგი შეიძლება მოჰყვეს ასეთ გადანაწილებას?
-ცხადია, უნდა იყოს ფინანსური ბაზარი დივერსიფიცირებული. სისტემური რისკების შერბილება ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ფუნქციაა. ამ თვალსაზრისით, კაპიტალის ბაზარი რაც უფრო მალე განვითარდება, ჩვენი ფინანსური სისტემა მით უფრო სანდო იქნება.
-საჭიროა თუ არა სააქციო საზოგადოებების არსებობა მდგრადი ეკონომიკისთვის?
-აუცილებელია, რომ არსებობდეს სააქციო საზოგადოება, როგორც მიმოქცევადი წილობრივი ფასიანი ქაღალდის ემისიის ერთადერთი წყარო ქართულ იურისდიქციაში.
-როგორ უნდა მოიქცნენ კომპანიები, რომ სააქციო საზოგადოების პლატფორმაზე გადავიდნენ? ამისთვის რა ძალისხმევის გაწევა მოუწევთ?
-იძულებით ეს ვერ მოხდება. შესაძლოა, მხოლოდ ბუნებრივი საჭიროების შემთხვევაში. ამისთვის აუცილებელია კაპიტალის ბაზარი, მათ შორის მეორადი ბზარი, იყოს ლიკვიდური, მოქნილი და საერთაშორისო ბაზრებთან ინტეგრირებული. დღეს ასე არ არის.
- ჩვეულებრივი მოქალაქე რატომ უნდა გულშემატკივრობდეს საფონდო ვაჭრობის განვითარების პროცესს? რა სარგებელი შეიძლება მოუტანოს მას ამ პროცესმა?
- ჩვეულებრივმა მოქალაქემ ამ პროცესს იმიტომ უნდა უგულშემატკივროს, რომ ჰქონდეს არჩევანი და თავისი ფული დაბალპროცენტიან დეპოზიტზე კი არ განათავსოს მცირე რისკის სანაცვლოდ, არამედ განათავსოს ფასიან ქაღალდებში, რასაც მეტი რისკი, მაგრამ ამავე დროს მეტი მოგება ახლავს თან.
ესაუბრა ზურა მოდებაძე
