გაუჩნდება თუ არა ავეჯის წარმოებას ხის ნედლეული ტყის ახალი კოდექსით
„საქმიან ეზოებში” მეწარმეებისთვის ხის მასალის გაცილებით დიდი ასორტიმენტი იქნება”
2020 წლის მაისში საქართველოს პარლამენტმა ტყის კოდექსი მიიღო. ახალმა კოდექსმა ტყის რესურსებისა რაციონალური გამოყენება, მისი დაცვა და აღდგენა უნდა უზრუნველყოს. გარდა ამისა, ტყის ეკონომიკური პოტენციალის ეფექტიანად გამოყენებასაც უნდა შეუწყოს ხელი.
ახალი კოდექსით გაუქმდება სოციალური ჭრა და ხის შეძენა საშეშე მასალად და კომერციული მიზნებისთვის მხოლოდ ე.წ. „საქმიანი ეზოებიდან” მოხდება. „საქმიანი ეზოს” შექმნას ელოდება ავეჯის კლასტერი, რომელსაც წარმოებისთვის ხის რესურსის სტაბილური ბაზა ესაჭიროება. რამდენად ხელმისაწვდომი გახდება ხის მასალა ავეჯის წარმოების და ტყის ახალი კოდექსის სხვა დეტალებზე EUGEORGIA.INFO-თან ბიომრავალფეროვნებისა და სატყეო დეპარტამენტის უფროსი, კარლო ამირგულაშვილი საუბრობს:
-კოდექსის მთავარი მიზანი არის, რომ საქართველოს ტყეების ეკონომიკური, სოციალური და ეკოლოგიური ფუნქციები სწორად იყოს გამოყენებული და შენარჩუნებული. ახალი კოდექსით იწყება სატყეო მეურნეობების აღდგენა, რომლებიც 1999 წლის შემდეგ დაიშალა და გაუქმდა. რადგან წლების განმავლობაში მთლიანად სოციალურ ჭრაზე ვიყავით დამოკიდებული, მოსახლეობას საშეშე მერქანს ვაძლევდით და მათ წვდომა აღარ ჰქონდათ სამასალე მერქანზე. ტყის ახალი კოდექსით ეტაპობრივად უნდა გაუქმდეს სოციალური ჭრა, რაც იყო მახინჯი ფორმა.
საქართველოს არ აქვს საექსპლუატაციო ტყეები და ექსპორტიორი ვერ გახდება, მაგრამ შეუძლია ეროვნული საჭიროებები დააკმაყოფილოს, რეკრეაცია უზრუნველყოს, ეკოტურიზმი განავითაროს. ტყეს არ უნდა შევხედოთ, მხოლოდ როგორც შეშას და მერქანს, არამედ, როგორც ქვეყნის უდიდეს ფასეულობას. საქართველოს ტყეებს უდიდესი პოტენციალი აქვს რეკრეაციის და ეკოტურიზმის თვალსაზრისით. ტყის სწორი მართვით მოხდება მისი ბიომრავალფეროვნების დაცვა, მოხდება ბუნებრივი კატასტროფების შემცირება, როგორიც არის, ეროზიები, წყალდიდობები, წყალმოვარდნები, რაც ძალიან ხშირად ხდება. ტყის სწორი, მდგრადი მართვა ნიშნავს, რომ იმაზე მეტი არ უნდა მოიჭრას, ვიდრე ხის ბუნებრივად ზრდა და ნედლი სახით შემატება ხდება.
ამ კოდექსმა ხელი უნდა შეუწყოს კვალიფიციური სპეციალისტების დაბრუნებას სატყეო სფეროში. არანაკლებ 3500 ჰექტარზე უნდა მუშაობდეს ერთი სპეციალისტი, ვისაც ექნება პროფესიული და უმაღლესი განათლება. ეს ნიშნავს, რომ გაიზრდება დასაქმებულთა რაოდენობა ამ სექტორში, რადგან მეურნეობების მოწყობას გაცილებით მეტი კვალიფიციური სპეციალისტი სჭირდება. ამ ღონისძიებებით გაძლიერდება სექტორი და რეგიონებში ხალხი დამაგრდება, ტყეში მუშაობა სარისკო საქმეა, განსაკუთრებით საქართველოში, სადაც ციცაბო ფერდობები გვაქვს. ამიტომ იქ უნდა მუშაობდნენ კვალიფიციური პირები, სატყეო საქმის სპეციალისტი, მუშა, რომელმაც იცის, ხე როგორ მოჭრას, როგორ დაასაწყობოს და მეტყევე-სპეციალისტები, რომლებსაც აქვთ ბაკალავრის ან მაგისტრის ხარისხი. 
ფოტო: საქმიანი ეზო
-ახალი კოდექსით გათვალისწინებულია, რომ ყველა რეგიონში უნდა მოეწყოს „საქმიანი ეზო”, საიდანაც მოხდება მასალის გაყიდვა. „საქმიანი ეზო” რა ფორმით ჩამოყალიბდება?
-უკვე 10-მდე „საქმიანი ეზო” გაიხსნა სხვადასხვა მუნიციპალიტეტში. მათი რაოდენობა წლის ბოლომდე 20-მდე გაიზრდება. თუ აქამდე, სოციალური ჭრის ფარგლებში მოქალაქეს ვაძლევდით ბილეთს და ტყიდან ხის გამოტანაზე, თავად იყო პასუხისმგებელი, ახალ პირობებში შეეძლება თავის მუნიციპალიტეტში მოწყობილ „საქმიან ეზოში” მივიდეს და სასურველი ასორტიმენტის და ხარისხის მერქანი, საშეშე ხე თუ ეზოს შესაღობი მეორადი ნახევრად სამასალე მერქანი შეიძინოს.
სატყეო სააგენტო ატარებს ინვენტარიზაციას, რომ დააზუსტოს, რა ქონებას ფლობს, შემდეგ განსაზღვრავს, რა რაოდენობის ხე შეიძლება მოიჭრას. ამის შემდეგ სპეციალისტი ჭრის, გადააქვს „საქმიან ეზოში” და იქ ხდება მისი დახარისხება სამასალედ, ნახევრად სამასალედ, საშეშედ და ბიომასად. გვინდა ხელი შევუწყოთ მშრალი შეშის გაყიდვას, რადგან მოსახლეობა ხეს წლების განმავლობაში სველი შეშის სახით მოიხმარდა, რა დროსაც, რესურსის ენერგეტიკული ღირებულების 40% იკარგებოდა.
„საქმიან ეზოში” მხოლოდ ხის მასალა არ იქნება. ტერიტორიაზე შეიძლება მოეწყოს პუნქტი, საიდანაც მოხდება ტურიზმის ოპერირება, კენკრის მოკრეფა. 2023 წლის 1 იანვრამდე ქვეყანა სრულად უნდა გადავიდეს მეურნეობის ამ სქემაზე და სოციალური ჭრა გაუქმდეს. ეს ნიშნავს, რომ 2023 წლიდან ტყეში მხოლოდ მეტყევე და სპეციალისტი შევა და მოსახლეობას ტყესთან ურთიერთობა მხოლოდ „საქმიანი ეზოს” მეშვეობით იქნება.
ტყეში იკრიფება ბალახი, ფოთოლი, მოცვი, ზღმარტლი, ჯონჯოლი. ამ პროდუქტს მოსახლეობა მოიხმარს და ექსპორტზეც გადის. ასეთი არამერქნული რესურსებით სარგებლობა 2021 წლის 1 იანვრიდან კომერციულად დასაშვები ხდება. იმ პირებს, რომლებიც აქამდე ამ საქმიანობას არალეგალურად ეწეოდნენ, შეეძლებათ, ეს ბიზნესი ლეგალურად განახორციელონ. მათ პირადი სარგებლობისთვის უსასყიდლოდ შეუძლიათ მაგალითად, სოკოს მოკრეფა, მაგრამ თუ უნდათ, რომ გაყიდონ ან აწარმოონ, ექსპორტზე გაიტანონ, ამისთვის სატყეო სააგენტოდან ნებართვა უნდა აიღონ. ამ ნებართვისთვის მოსაკრებლის ოდენობა 1 იანვრისთვის უკვე იქნება განსაზღვრული.
-„საქმიანი ეზოების” შექმნაზე დიდ იმედს ამყარებს ავეჯის სექტორი, რადგან ამჟამად ამ ბიზნესს ხარისხიანი ხის მასალის შეძენის პრობლემა აქვს. მეურნეობების შექმნა ამ პრობლემას როგორ მოაგვარებს?
-ორგანიზებული მეურნეობა, რომლის ინსტრუმენტი იქნება „საქმიანი ეზო”, სასიკეთოდ შეცვლის ეკონომიკურ და ეკოლოგიურ მდგომარეობას. მცირე მეწარმეებს დღეს მხოლოდ აუქციონზე შეუძლიათ მერქნის ყიდვა. აუქციონები დარჩება, მაგრამ მეწარმეებისთვის „საქმიან ეზოებში” ხის რესურსის გაცილებით დიდი ასორტიმენტი იქნება. ეს პოზიტიურად იმოქმედებს მცირე ბიზნესზე და რეგიონებში პატარა წარმოებაზე, როგორიც არის მაგალითად, პარკეტის წარმოება. სოციალური ჭრის ცუდი პრაქტიკის პირობებში, რაც 90-იან წლების ენერგეტიკული კრიზისმა განაპირობა, ღუმელში იწვებოდა იმ სამასალე მერქანი, რაც ამ ბიზნესს სჭირდებოდა. საშეშე მერქანს კი ტოვებდნენ ტყეში. დატოვებული ხის ნარჩენი ერთი მხრივ, ნადგურდებოდა და მეორე მხრივ, იწვევდა ჩახერგვას და ტყეებში ხანძრის გაჩენის საშიშროებას ქმნიდა.
-როგორ მოხდება ხის მასალის გაყიდვა „საქმიანი ეზოდან”?
-რეალიზაცია მოხდება პირდაპირ წესით, თუმცა, ჩატარდება აუქციონებიც. იქნება სხვადასხვა სახის ლოტები, რომ ყველა სახის მსურველმა, მსხვილმა თუ მცირე მეწარმემ, შეძლოს მონაწილეობა. მზადდება დადგენილება, რომლითაც დაწესდება შეზღუდვები განსაზღვრული სახის საშეშე მერქნის დამზადებაზე, ერთმა ან ორმა პირმა რომ არ შეიძინოს მთელი მუნიციპალიტეტისთვის საჭირო მერქანი და მოქალაქეები ზამთარში შეშის გარეშე დარჩნენ.
-ხეს ვინ მოჭრის, დაამუშავებს და დაამზადებს მასალად?
- ამას სატყეო სააგენტო და მისი კონტრაქტორები გააკეთებენ. ეს იქნებიან კომპანიები და ინდმეწარმეები. მათ შორის ის პირები, ვინც დღეს უკანონო ჭრებს ახორციელებენ, მაგრამ ამ სფეროში გამოცდილება აქვთ. მათ საშუალება ექნებათ, რომ სატყეო ბიზნესში ლეგალურად დასაქმდნენ. ყველაფერი სატყეო სააგენტოს ზედამხედველობით მოხდება. ამ რეფორმის მთავარი მიზანი სწორედ ის არის, რომ გარეშე პირები არ ოპერირებდნენ ტყეში და ყველა პროცესი სატყეოს ზედამხედველობის ქვეშ ხდებოდეს.
პოტენციურმა მეწარმემ, მისი ბიზნესი რომ იყოს მდგრადი, სატყეო სააგენტოში უნდა მოიძიოს ინფორმაცია, რა მოცულობის რესურსის მიწოდება შეუძლია სატყეო სააგენტოს „საქმიან ეზოში” მომდევნო წლებში და გააფორმოს ხელშეკრულება. თუ მეწარმეს უნდა რესურსის სტაბილური მიღება, სააგენტოს მოცულობაზე წინასწარ უნდა შეუთანხმდეს. ამ ინფორმაციას მოგვცემს ინვენტარიზაცია, რომელიც აჩვენებს, 10 წლის განმავლობაში რა მოცულობის ხე შეიძლება მოიჭრას სატყეო უბნებში.
- ანუ ავეჯის მწარმოებელს ეცოდინება, „საქმიან ეზოში” რა რაოდენობის და სახეობის ხის მასალა დახვდება და მას როგორ შეიძენს...
- მან ეს საკითხები აუცილებლად უნდა გაარკვიოს შესაბამის მუნიციპალიტეტში, მეტყევესთან და გაიგოს, რა ფორმით შეუძლია შეიძინოს მერქანი. შეიძლება პირდაპირი მიყიდვის წესით შეიძინოს ან აუქციონში მიიღოს მონაწილეობა. ეს ფორმები ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესშია და 1 იანვრამდე დაზუსტდება.
-ავეჯის მწარმოებლები ამბობენ, რომ ხის მასალა ხშირად იყიდება „შავ ბაზარზე”, რომლის ხარისხი საეჭვოა. ტყის კოდექსი თუ შეცვლის ამ სიტუაციას?
-ეს საქმიანობა რა თქმა უნდა, დასჯადია და ამ საამქროებს ცხადია, არც ხარისხიანი პროდუქტი ექნებათ ამ სფეროში სირთულეებს ქმნიდნენ ლიცენზიანტები, რომლებიც სრულ პროცესს თვითონ ახორციელებდნენ. ამ ფორმამ ეკონომიკური, ეკოლოგიური და სოციალური შედეგი ვერ მოიტანა და პირიქით, ტყეების მდგომარეობა გააუარესა. ახალო კოდექსით, ლიცენზიები უქმდება. ვვარაუდობთ, რომ უკანონო სარგებლობის შემთხვევები თანდათან შემცირდება. ეს ხელს შეუწყობს ჩრდილოვანი ბაზრის გაქრობას.
- სატყეო სააგენტოს თუ აქვს ინფორმაცია, რა მოცულობის ხის მასალაზე არის მოთხოვნა ქვეყნის შიგნით და ხის ჭრაზე შეზღუდვების პირობებში ბიზნესის მხრიდან მოთხოვნა რამდენად იქნება დაკმაყოფილებული?
- სამწუხაროდ, არ ვიცით, ბაზრისთვის რა მოცულობის ხის მასალის მიწოდება შეგვიძლია. ტყის ინვენტარიზაციის დასრულებამდე ვერც იმას ვიტყვით, რა რაოდენობის ხის მოჭრის საშუალება გვაქვს. სვანეთში, კახეთში მიმდინარეობს ინვენტარიზაცია. ბორჯომში ეს პროცესი დასრულდა და ადგილობრივი საჭიროებებისთვის საკმარისი რაოდენობის მერქანი უკვე არის იდენტიფიცირებული.
-„საქმიანი ეზოების” შექმნა ხომ არ გამოიწვევს ხის მასალის გაძვირებას?
- ბოლო პერიოდში ხის მასალა გააძვირეს იმ ბრიგადებმა, რომლებიც ტყეში ოპერირებდნენ. ეს საწვავის, მუშახელის, ბენზოხერხის თუ სხვა საშუალებების გაძვირებას უკავშირდებოდა. პრობლემა იყო ისიც, რომ მათ მიერ მხოლოდ 7 ან 15 კუბური მეტრი საშეშე მასალა მზადდებოდა, ნარჩენს კი ტყეში ტოვებდნენ. როდესაც ორგანიზებული ტყითსარგებლობა მოხდება, ტყეკაფში არა მხოლოდ 7 კუბური მეტრი, არამედ, 100 ან 500 კუბური მეტრი ხე შეიძლება მოიჭრას და მოხდეს მისი მთლიანად ათვისება- სამასალედ, ნახევრად სამასალედ, საშეშედ და ბიომასად. მოხდება ხის ორგანიზებული დამზადება, გამოტანა და დახარისხება. ეს შეამცირებს ოპერირების ხარჯებს, რაც აისახება გასაყიდ ფასზე და მის კლებას გამოიწვევს.
-თუ მოსახლეობას , მაგალითად, ჭიგო დასჭირდება, „საქმიან ეზოში” უნდა შეიძინოს?
- უსასყიდლოდ მხოლოდ ფიჩხის მოპოვება იქნება დასაშვები. მოსახლეობას შეუძლია ტყიდან 6 სანტიმეტრამდე დიამეტრის მქონე ტოტები გამოიტანოს. უფრო დიდი ზომის ხის ბოძის თუ ჭიგოს შეძენა „საქმიანი ეზოდან” მოხდება.
-მომავალში რესურსი რომ არ შემცირდეს, ამისთვის ტყის რეგენერაცია, აღდგენა თუ ხდება?
-ეს ძალიან მნიშვნელოვანი საკითხია. საქართველოს ტყეებს ბუნებრივად განახლების დიდი პოტენციალი აქვს, ამიტომ ის ბოლო 30 წლის განმავლობაში მიმდინარე დიდი ექსპლუატაციას გადაურჩა. უსისტემო ჭრის მიუხედავად, დეგრადაციის პროცენტი დიდი არ არის. სვანეთსა და თუშეთში ტყის კარგი ბუნებრივი განახლება ხდება. ახალი კოდექსით, როცა დაფიქსირდება ტყის დეგრადაცია, მაგალითად, მასშტაბური ხანძრის შედეგად, დაუყოვნებლივ უნდა მოხდეს მისი შეფასება, კვლევა და სატყეო სააგენტო ვალდებულია, არაუგვიანეს 3-გან 5 წლისა, დაიწყოს ტყის აღდგენის პროცესი.
-ახალი კოდექსით, ტყის კატეგორიებად დაყოფა მოხდება. რას გულისხმობს ეს დანაწილება?
-ეს არის კოდექსის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სიახლე. ტყე დაიყოფა 4 კატეგორიად: დაცული ტყეები, დაცვითი ტყეები, საკურორტო-სარეკრეაციო და სამეურნეო. ყველა მმართველი ვალდებული იქნება, ტყის კატეგორიისა და ფუნქციური დატვირთვის მიხედვით, მისი სათანადოდ მართვა განახორციელოს. მაგალითად, დაცვით ტყეში იმდენი ხე არ უნდა მოიჭრას, რომ ეროზია დაიწყოს ან წყალმოვარდნას შეეწყოს ხელი.
- ყველაზე დიდი გამოხმაურება ტყის კოდექსის იმ მუხლს მოჰყვა, რომელიც საპატრიარქოსთვის ტყის გადაცემას გულისხმობს. რატომ გახდა საჭირო კოდექსში ამის ჩაწერა?
-ეკლესია-მონასტერებს ახალი კოდექსით არაფერი გადასცემია. აქამდე, მთავრობას უფლება ჰქონდა, რომ ეკლესიისთვის განუსაზღვრელი რაოდენობის ქონება მიეცა, მათ შორის ტყეც. ახალმა კოდექსმა, მთავრობას და საპატრიარქოს, ეს უფლება პირიქით, შეუზღუდა. ის ხელშეკრულებები, რითაც საპატრიარქო სარგებლობდა, გაუქმდება. ახალ კოდექსში იქნება ჩანაწერი, რომ ეკლესიას არ აქვს უფლება 20 ჰექტარზე მეტი ტყე მოითხოვოს, ისიც არსებულ მონასტერთან, რომელიც ისედაც ტყის ტერიტორიაზეა. კაპიტალური მშენებლობა ტყის ტერიტორიაზე კანონით აკრძალულია, მათ შორის ეკლესიის მშენებლობაც. არაუმეტეს 20 ჰექტარი ტყის მოთხოვნა მხოლოდ უკვე არსებულ ეკლესია-მონასტრებს შეუძლიათ. თუ მათი მხრიდან ასეთი მოთხოვნა იქნება, ის დიდ ტერიტორიას არ შეეხება. ეს შეიძლება იყოს არაუმეტეს 5 ათასი ჰექტარი ქვეყნის მთლიანი ტყის მასივიდან.
ეკლესიისთვის ტყის გადაცემის საკითხს სპეციალური სახელმწიფო კომისია შეისწავლის, ტყის ინტერესიდან გამომდინარე მიიღებს გადაწყვეტილებას და წარუდგენს მთავრობას, რომელიც იღებს საბოლოო გადაწყვეტილებას. თუ რომელიმე მონასტერს გადაეცემა ტყის ფართობი, მისი მოვლის და დაცვის პასუხისმგებლობა შესაბამისად, მესაკუთრეს დაეკისრება.
-------------------------------------------
ტყეს საქართველოს მთლიანი ტერიტორიის 40%- 3 მილიონი ჰექტარი უკავია. მისი 98% მთის ტყეა, რაც მთლიანად ბუნებრივი წარმოშობისაა. ტყე 100%-ით სახელმწიფო საკუთრებაშია და მას საქართველოს სატყეო სააგენტო განკარგავს. აჭარაში ტყეს- აჭარის სატყეო სააგენტო მართავს. ტყის ნაწილი არის დაცული ტერიტორიების სააგენტოს მმართველობაში. თბილისის მუნიციპალიტეტის მმართველობაში დაახლოებით 12 ათასი ჰექტარი ტყეა.
სტატიის ავტორი: ნონა ქვლივიძე
სტატია მომზადებულია ლიეტუვას საგარეო საქმეთა სამინისტროს და „თანამშრომლობის განვითარების და დემოკრატიის ხელშეწყობის ფონდის" ფინანსური მხარდაჭერით.
