1 იანვრიდან ტყეში სამკურნალო მცენარეების მოსაკრეფად ნებართვა იქნება საჭირო
მცირე ფერმერებს ზემო აჭარაში ფინანსური მხარდაჭერა სჭირდებათ
ხულოს ცენტრიდან სოფელ რიყეთამდე სულ რაღაც 17 კილომეტრია, თუმცა, მის გავლას მანქანით თითქმის 2 საათს ვანდომებთ. იმის გამო, რომ გზა ქვიანი, ბევრგან დაზიანებული და ზოგიერთ ადგილას ჩამოშლილია. ზემო აჭარის ულამაზესი ხედები მტვრის ბუღის მიღმა მოჩანს. რიყეთი ზღვის დონიდან 1400 მეტრზეა. სოფელში ათამდე ადგილობრივი გველოდება. იქ იმ ადამიანებს უნდა შევხვდეთ, რომლებიც ძირითადი საქმიანობის -მეცხოველეობის გარდა, ტყეში სამკურნალო მცენარეებს აგროვებენ და ყიდიან, დამატებითი შემოსავალი რომ ჰქონდეთ. სოფლის მიმდებარე ტყეებსა და მთის ფერდობებზე უმეტესად ველურ მოცვს და ასკილს კრეფენ. ყველაზე მეტი რაოდენობით ეს ორი მცენარე იშოვება და მოთხოვნაც უფრო მეტია.
კილოგრამი მოცვი ადგილზე 3 ლარად იყიდება. შემსყიდველები სოფელში მიდიან, შეგროვილ ნაყოფს ყიდულობენ, შემდეგ ბარში მიაქვთ და უმეტესად გადამამუშავებელ საწარმოებს აბარებენ. ასე ხდება ასკილზეც, რომელსაც ადგილობრივებისგან ერთ ლარად იბარებენ.
აჭარის ტყეებში და ალპურ ზონაში სხვა სამკურნალო მცენარეებიც მოდის: კუნელი, ხარისშუბლა, პიტნა, უკვდავა, რასაც ადგილობრივები ნეგოს ეძახიან. ასევე, კრეფენ მთის ქონდარს.
რეზო კოჩალიძე წლების განმავლობაში სამკურნალო მცენარეებს აგროვებს, ახმობს და ყიდის. სამკურნალო მცენარეების დამზადების წესი წინაპრებისგან ისწავლა. მცენარეებს ადგილობრივებიც ყიდულობენ, თუმცა, უმეტესად ბეშუმში ჩასული დამსვენებლებს მიაქვთ. ამ საქმიანობას მისთვის სეზონზე 3-4 ათასამდე ლარამდე შემოსავალი მოაქვს.
„მოცვის ჩაი მხედველობისთვის არის კარგი, დიაბეტის სამკურნალოდაც. კლდის ქონდარიც დიაბეტის წამალია. მოცვის ფოთოლს მისი ნაყოფი სჯობს. ველური მცენარე სამკურნალო თვისებებით კულტივირებულს ყოველთვის სჯობს, თუნდაც, პიტნა იყოს. ამ მცენარეებს ვახმობ და წამლად ვამზადებ. ეს ცოდნა დედაჩემისგან გადმომეცა. მას მისი დედისგან, ასე, ზეპირი სახით. მაქვს კარაბადინები და სხვა წიგნებიც. სამი კარაბადინიც გამოვიწერე. ყველა მცენარეს მოკრეფის თავისი დრო აქვს. ზოგი ყვავილობის დროს უნდა მოიკრიფოს, ზოგი უფრო გვიან. ნედლი თუ ხმელი, ყველაფერი შემიძლია დავამზადო”,- გვიყვება რეზო კოჩალიძე.
მისი თქმით, ზემო აჭარაში სამკურნალო მცენარეების შეგროვების პოტენციალი არსებობს. 
„მარტო ჩვენ სოფელში 7-8 ტონა მოცვის მარცვლის დამზადება შეგვიძლია. გვირილა აქ იმდენია, მთელ საქართველოს ეყოფა. ასკილიც ბევრია, ნეგოც. ხარისშუბლა ჩვენი პირველი წლის მოსავალია. მისგან პლატიფილინი მზადდება. წელს კილოგრამი 40-42 თეთრი ღირდა. კარგ ადგილას თუ მივა კაცი, ერთი ტონა შეუძლია მოკრიფოს. ჭინჭარიც შეიძლება დამზადდეს. ამ მცენარეების მოკრეფა ჩვენთვის ერთგვარი დამხმარე საქმეა. მეცხოველეობაა ჩვენი ძირითადი საქმიანობა, მაგრამ მას დიდი ხარჯი აქვს. ეს მცენარეები კი ბუნების საჩუქარია.
წელს ასკილმა ბევრი მოისხა და კარგი ფულიც შემოიტანა. 200 კილო ასკილი რომ მოკრიფოს გლეხმა, ეს უკვე 300 ლარია, რაც აქაური ოჯახისთვის დიდი შეღავათია, შაქრის და პურის ფულია. ჩემმა ძმამ ერთ დღეში 85 კილოგრამი მოცვი მოკრიფა, ეს კარგი შემოსავალია. მოდის შემსყიდველი,და მოკრეფილი მოცვი მიაქვს, მაგრამ არ ვიცით სად ყიდის, ვის აბარებს. პირველ ხელს რომ ვიცნობდეთ, ჩვენთვის კარგი იქნებოდა. ბევრი რამის დამზადება შეგვიძლია. მთავრია, მყიდველი იყოს.
გზა არის ჩვენი მთავარი პრობლემა. ნახევარი საათიც არ უნდა ხულოდან 17 კილომეტრის გავლას, მაგრამ საათნახევარი -ორი საათი გვჭირდება. თანაც, მანქანას მძიმე ტვირთი ვერ გადააქვს. გლეხი სოფლად იშრომებს, მაგრამ გზას ვერ გააკეთებს. გზა მთავრობამ უნდა გააკეთოს”,- ამბობს რეზო კოჩალიძე.
ადგილობრივებს გადამამუშავებელი საწარმოს და საშრობის გაკეთება უნდათ, სადაც მოცვს, ასკილს და სხვა სამკურნალო მცენარეებს გააშრობენ. გადამუშავებული პროდუქტს ისინი უფრო ძვირად გაყიდიან.
ზურაბ ხოზრევანიძე(სოფელ რიყეთის მცხოვრები): „მოცვის და ასკილის შეგროვება საკმაოდ პერსპექტიული საქმეა. ნედლეული საკმარისი რაოდენობით არის, მცირე გადამამუშავებელი საწარმო რომ გაკეთდეს, მოსახლეობა მოკრეფილ მცენარეებს ჩააბარებს, რამოდენიმე ადამიანიც დასაქმდება და სოფლის მცხოვრებლები სარგებელს ნახავენ. საწარმო ნედლეულს დისტრიბუტორზე უფრო მაღალ ფასში ჩაიბარებს და მოსახლეობაც მეტი ინტერესი გაუჩნდება.
ხელს თუ შეგვიწყობენ, მცირე საწარმოს გავაკეთებთ, გავაშრობთ ნაყოფს, დავამზადებთ მურაბას, ჯემს. ამისთვის ტრეინინგები გვჭირდება, სწავლა გვინდა. ჩვენ მხოლოდ ის ვიცით, მურაბა და ჯემი სახლის პირობებში როგორ დავამზადოთ. ჩვენ წარმოებულ პროდუქტს ადგილობრივ ბაზარზეც გავყიდით და ევროპაშიც შეიძლება გავიტანოთ”. 
თემურ კოჩალიძე(რიყეთის მცხოვრები): „სოფელში ყველა იბრძვის, რომ რაღაც იშოვოს. ტყის მცენარეებსაც იმიტომ ვკრეფთ, რომ დამატებითი შემოსავალი გვქონდეს. მოცვის მოკრეფა ძალიან შრომატევადია, ვწვალობთ, მაგრამ სხვა შემოსავალი რომ არ არის, ვკრეფთ ტყეში. სეზონზე ჩვენ სოფელში რამდენიმე ტონა ხარისშუბლა იკრიფება. მოცვი დიდწილად ნედლი სახით ბარდება. თუმცა, ზოგი ახმობს კიდევაც. გამხმარი მოცვი შარშან 35 ლარად იყიდებოდა. წელს რა იქნება მისი ფასი, ჯერ არ ვიცით. შვიდი კილოგრამი მოცვისგან გაშრობის შემდეგ ერთი კილოგრამი მშრალი მარცვალი მიიღება. გლეხმა რომ გამოაშროს და ისე გაყიდოს, მისთვის უფრო მომგებიანია. საშრობი რომ იყოს სოფელში, კარგი იქნებოდა, მაგრამ საამისო ფინანსები ჩვენ არ გვაქვს. სხვა ხილიც ბევრია აქ, მსხალი, ვაშლი, მაგრამ გადამუშავება არ ხდება. ბარში ვერ მიგვაქვს, ვერ ვყიდით, ამიტომ ლპება და ფუჭდება. საშრობი რომ იყოს სოფელში, ჩირს დავამზადებდით”.
ზემო აჭარლები ფიქრობენ, რომ მოსავლის ერთობლივად გადამუშავებისთვის გაერთიანება იქნება აუცილებელი. რიყეთის მცხოვრებლები ფიქრობენ, რომ გაერთიანების შემთხვევაში ფინანსების მოძიება გაუმარტივდებათ. კვლევითი ჟურნალისტიკის და ეკონომიკური ანალიზის ცენტრი მცირე ფერმერებს დაპირდა, რომ კლასტერის შექმნასა და დონორი ორგანიზაციებიდან დაფინანსების მოპოვებაში დაეხმარება.
„სამკურნალო მცენარეები მცირდება, ზოგიერთი სახეობა კი უკვე დეფიციტურია”
საქართველოში სამკურნალო მცენარეების დამზადებას რამდენიმე საწარმო ახორციელებს. მათ შორის ერთ-ერთი ყველაზე მსხვილი კომპანია არის „ფარკონი”. 2017 წლიდან კომპანია დაფნის ფოთოლთან ერთად, სხვადასხვა სახის სამკურნალო მცენარეებს და სუნელ-სანელებლების ექსპორტს ევროკავშირსა და აშშ-ში ახდენს. კომპანიას საქართველოში 2 ქარხანა აქვს, ქუთაისსა და ვანში, სადაც ნედლეულის მოწოდება საქართველოს მთელი ტერიტორიიდან ხდება.
მამუკა ალფაიძე(შპს „ფარკონის” ხელმძღვანელი): „სამკურნალო მცენარეებს საქართველოს ნებისმიერი კუთხიდან ვიბარებთ. გლეხებსაც მოაქვთ და დისტრიბუტორებსაც. ჩემთვის პროდუქციის პირდაპირ გლეხისგან შესყიდვა უფრო ხელსაყრელია, მაგრამ ამისთვის შესაბამისი ინფრასტრუქტურა მჭირდება. ადგილზე მისვლას და ნედლეულის წამოღებას ზოგჯერ ვერ ვახერხებთ, რადგან ამისთვის ტრანსპორტი და თანამშრომელი არის საჭირო, რომელიც ხარისხში ერკვევა, პროდუქცია ადგილზე რომ დაათვალიეროს. ასეთი სპეციალისტის მოძიება ჭირს. ქარხანაში მყავს სპეციალისტი, რომელიც დისტრიბუტორის შემოტანილ პროდუქტს ამოწმებს და ხარისხი თუ არ მოეწონება, შემიძლია უკან გავატანო. ეს გაცილებით ხელსაყრელია ჩემთვის, სოფლებში ტყუილად სიარული აღარ გვიწევს”.
„ფარკონის” ხელმძღვანელი ამბობს, რომ საქართველოში სამკურნალო მცენარეების რაოდენობა კლებულობს და ბევრი სახეობა უკვე დეფიციტი გახდა.
„სოფელში ხალხი მცირდება და მცენარეების დამკრეფი თითქმის აღარ დარჩა. საქართველოში სამკურნალო მცენარეებზე მოთხოვნილებაც თანდათან კლებულობს, როცა საზღვარგარეთ პირიქით, მოთხოვნა მზარდია. სამწუხაროდ, ექიმები პაციენტებს სამკურნალო მცენარეებს კი არა, ქიმიურ ნივთიერებებს უნიშნავენ. 
ველურად მზარდი მცენარეები იმაზე რაოდენობა კლიმატური ცვლილებების გამო თანდათან მცირდება. მაგალითად, მოცვის მოსავლიანობა ყოველწლიურად კლებულობს. ადრე ასეულობით ტონას ვამზადებდით, მაგრამ ახლა უკვე აღარ არის. მოცვი დეფიციტის გამო, იმდენად გაძვირდა, ვეღარ ვყიდულობ. კილოგრამი ნედლი მოცვი 10 ლარი ღირს ბაზარზე. ერთი კილოგრამი გამომშრალი ნაყოფის ფასი 70 ლარი გამოდის. ამას ემატება თანამშრომლის ხელფასი, სხვა ხარჯებიც და ფასი 100 ლარს აღწევს.
ყველა მცენარის შესყიდვის ინტერესი მაქვს, მთავარია, მისაღები ხარისხი და ფასი ჰქონდეს. კრაზანა, ჭინჭარი, ვირისტერფა. თუ დაბალი ფასი და კარგი ხარისხი ექნება, შეგვიძლია ექსპორტზეც გავიტანოთ. მაგალითად, ასკილს დიდი რაოდენობით აწარმოებს მოლდავეთი, ბულგარეთი, ჩილე, სამხრეთ აფრიკა. ამიტომ მსოფლიო ბაზარზე მაღალი ფასი არ აქვს. ერთხელ დავამზადე 20 ტონა ხმელი ასკილი, 3 წელი მქონდა საწყობში და ძლივს გავყიდე. მხოლოდ იმ წელს გაიყიდა, როცა სხვა ქვეყნებში ასკილის მოსავალი არ მოვიდა”,- ამბობს მამუკა ალფაიძე.
სამკურნალო მცენარეების დაკრეფაზე მოსაკრებელი წესდება
ზემო აჭარლებმა, ისევე, როგორც სხვა რეგიონის მცხოვრებლებმა, ტყეში სამკურნალო მცენარეები რომ შეაგროვონ, ნებართვა უნდა აიღონ. 1 იანვრიდან არამერქნული რესურსებით სარგებლობისთვის, რაც კომერციული დანიშნულებით გამოიყენება, სპეციალური ნებართვა იქნება საჭირო. ხოლო პირადი სარგებლობისთვის ამ რესურსით სარგებლობა უსასყიდლო იქნება.
კარლო ამირგულაშვილი: (ბიომრავალფეროვნებისა და სატყეო დეპარტამენტის უფროსი): „არამერქნული რესურსის კომერციული მიზნით მოპოვება ამ დრომდე არალეგალურად ხდება. სამი სახეობის არამერქნული რესურსის -თეთრყვავილას და ყოჩივარდას ბოლქვები და სოჭის გირჩის გარდა, რომელიც ლიცენზირებას ექვემდებარება. ყველა სხვა სახეობის არამერქნული რესურსით სარგებლობისთვის, მოცვის, ზღმარტლის, ჯონჯოლის, სოკოს მოკრეფისთვის, ბალახის, ფოთოლის, სხვადასხვა მცენარის მტვერის, თესლის შესაგროვებლად მოკლევადიანი ნებართვები გაიცემა. ნებართვა გაიცემა დაინტერესებულ პირზე, განსაზღვრული პირობებით, განსაზღვრულ ფართობზე. მაგალითად, პირობა იქნება, რომ მცენარე არ ამოთხარონ მიწიდან, არ მოტეხონ ტოტი, არ დააზიანონ და ა.შ. ნებართვა იქნება რამდენიმე თვიანი ან ერთ წლიანი. ვადა დამოკიდებული იქნება მცენარის სახეობაზე. ნებართვას სატყეო სააგენტო გასცემს. მაგ, აჭარაში ფიზიკურმა პირმა ბათუმში, აჭარის სატყეო სააგენტოს უნდა მიმართოს. მასთან მოხდება ხელშეკრულების გაფორმება, შესაბამისი პირობებით. ამ პირობების დაზუსტება ამჟამად მიმდინარეობს.
ნებართვა ფასიანი იქნება. ვფიქრობთ, რომ დასაწყისისთვის ეს იქნება სიმბოლური თანხა. ამჟამად მიმდინარეობს კვლევა იმ სახეობებზე, რომლებიც ყველაზე ფართოდ იკრიფება. ნებართვის საფასურის დასადგენად ხდება ბაზრის შესწავლაც. მიღებული ინფორმაციის დამუშავების საფუძველზე ეკონომისტებთან ერთად მოხდება სანებართვო საფასურის განსაზღვრა. ფასი სახეობების მიხედვით განსხვავებული იქნება და შესაძლოა, იყოს მიბმული მოპოვებული რესურსის წონაზე ან ფართობზე, ეს დამოკიდებული იქნება იმაზე, მოსაპოვებელი რესურსი არის ბალახი, კენკრა თუ სხვა რამ”.
„ფარკონის” ხელმძღვანელი ამბობს, რომ ნებართვების შემოღება სამკურნალო მცენარეების ისედაც შემცირებულ მოპოვებას, ხელს შეუშლის და ამ ბიზნესს დააზარალებს.
„ისეთი სამკურნალო მცენარეები, რომლებიც შეიძლება დიდი რაოდენობით დამზადდეს, თითზე ჩამოსათვლელია. საქართველოში მოკრეფილ მცენარეებს მაღალი სამკურნალო ღირებულება აქვს, მაგრამ ყველაფერი მცირე რაოდენობით გვაქვს. ექსპორტი მიზერულია. მხოლოდ დაფნის ფოთოლი გადის ექსპორტზე შედარებით დიდი მოცულობით. ევროპაში გვინდოდა მოცვის ექსპორტი, მაგრამ სიძვირის გამო 500 კილოგრამიც ვერ გავყიდეთ. უცხოეთიდან მაყვლის შეკვეთა გვქონდა, მაგრამ ვერ შევაგროვეთ. ძალიან ცოტა იკრიფება უკვდავას ყვავილიც.
ამ დროს აპირებენ, ამ მცენარეების დაკრეფაზე მოსაკრებელი შემოიღონ. ხალხმა ტყეში მაყვლის ფოთოლი რომ მოკრიფოს, ამისთვის მოსაკრებელი უნდა გადაიხადოს. ისედაც ვეხვეწებით, დაკრიფონ რამე და მოსაკრებელი რომ იქნება, ვინ მოჰკიდებს ხელს. პროდუქტი გაძვირდება და ყიდვა აღარ ეღირება”,- ამბობს მამუკა ალფაიძე.
სტატიის ავტორი: ნონა ქვლივიძე
სტატია მომზადებულია ლიეტუვას საგარეო საქმეთა სამინისტროს და „თანამშრომლობის განვითარების და დემოკრატიის ხელშეწყობის ფონდის" ფინანსური მხარდაჭერით.
