სახელმწიფომ ფერმერებს უნდა მოუსმინოს
"თუ ხელისუფლება გლეხებს და წვრილ ფერმერებს საარსებო წყაროს გადაუკეტავს, ბუნებრივია, მოსახლეობაში გაჩნდება ნოსტალგია რუსეთზე. ჩვენ გვინდა, რომ არ არსებობდეს ნოსტალგია რუსეთზე და პირიქით, მოსახლეობას ევროკავშირთან ასოცირების პერსპექტივა ავუხსნათ”.
გთავაზობთ ინტერვიუს ასოციაცია "მომავლის ფერმერის" თავმჯდომარესთან, რუსუდან გიგაშვილთან.
- ჩვენი მომავალი კეთილდღეობა პირდაპირ უკავშირდება სოფლის მეურნეობის სფეროში დღეს არსებული გამოწვევების სწორად გადაჭრას. ეკონომიკის განვითარებაში ლოკომოტივის როლი შეიძლება სოფლის მეურნეობამ შეასრულოს. ევროკავშირთან ასოცირების შეთანხმების ხელმოწერის შემდეგ სულ სხვა რეალობის წინაშე დავდექით. სოფლის მეურნეობა ამ დიდ შესაძლებლობას ძალიან მოუმზადებელი შეხვდა. ჩვენ ჩამორჩენა გვაქვს ვალდებულებების შესრულებაში.
- რომელ ვალდებულებებს გულისხმობთ?
- ფერმერებისთვის ყველაზე პრობლემური სურსათის უვნებლობის სფეროა. ამ სფეროში გარკვეული ღონისძიებების განხორციელება 2004 წლიდან უნდა დაწყებულიყო. უნდა მომხდარიყო ქართული კანონმდებლობის დაახლოება ევროკავშირის კანონმდებლობასთან. საკანონმდებლო მიახლოების პროგრამა მხოლოდ ნაწილობრივ შესრულდა. გეგმის თანახმად, 2012 წელს სურსათის უვნებლობის კუთხით ევროდირექტივების შესაბამისად 8 ნორმატიული აქტი უნდა შესწორებულიყო, 2013 წელს კი 5 ახალი ნორმატიული აქტის უნდა მიგვეღო. ამ ჩამორჩენის გამო, სოფლის მეურნეობის სამინისტრომ შეიმუშავა ახალი პროგრამა, რომლის მიხედვითაც 2012-2013 წელს შეუსრულებელი საქმიანობები 2014-2020 წლებზე გადანაწილდა.
2013 წლის დეკემბერში, იმისთვის, რომ კანონმდებლობის მოთხოვნა ფორმალურად არ დარღვეულიყო, ტექნიკურ რეგლამენტებად დამტკიცდა არაერთი კანონქვემდებარე აქტი. ჩქარი ტემპით მიღებულ ნორმაში შეცდომები დაუშვეს. ექსპერტებმა დაიწუნეს ბიზნესოპერატორთა კონტროლის მექანიზმები და ამაზე საერთაშორისო ორგანიზაციებმაც მიგვითითეს. საწარმოთა ინსპექტირების ვადები, მეთოდები და მექნიზმები ბოლომდე არ შეესაბამება დირექტივებს. ახლა ისევ დავუბრუნდით ამ საკითხების განხილვას და იმედია, ხელისუფლება ამ შენიშვნებს ამჯერად მაინც გაითვალისწინებს.
- რატომ არ შეესაბამება ეს მექანიზმები დირექტივებს?
- იმიტომ, რომ ძალიან დაჩქარებულად მიიღეს ეს ნორმატიული აქტები და რაც მთავარია, ამ აქტებზე მუშაობის პროცესში არ იყვნენ ჩართული ის ადამიანები, რომლებსაც ეს ცვლილებები ეხებათ. მთავარია სიჩქარეში ხარისხი არ დავკარგოთ. მთავარი პრობლემა არის ის, რომ მთავრობასა და ფერმერს შორის კომუნიკაცია არ არსებობს. ფერმერები და გლეხები ინფორმაციულ ვაკუუმში არიან. დღეს ყველაზე მეტად საჭიროა, რომ სახელმწიფოს ფერმერის და გლეხის მაჯისცემა ესმოდეს. დღეს ამ ხალხმა არ იცის, რას აკეთებს და რას მოითხოვს მათგან სახელმწიფო. არიან ელიტარული ფერმერები. ეს ფერმერთა მცირე ჯგუფია, რომელიც მთავრობის მიერ გამართულ ყველა ღონისძიებას მუდმივად ესწრება და რომლისთვისაც ინფორმაცია ხელმისაწვდომია. ფერმერთა დიდი ნაწილისა და სოფლის მეურნეობის სფეროში ჩართული კერძო საკონსულტაციო კომპანიებისთვის ინფორმაცია მიუწვდომელია.
შეხვედრებზე, სადაც ხელისუფლების წარმომადგენლები მიდიან, მხოლოდ მათ მიერ შერჩეული და მათთან დაახლოებული სეგმენტი ხვდება. ეს ხალხი ზოგადად ფერმერთა კი არა, ხშირად საკუთარ აზრსაც არ აფიქსირებს. რამდენიმე დღის წინ მეფუტკრეებთან იყო შეხვედრა. შეხვედრაზე არ იყო მიწვეული ერთ-ერთი ისეთი წარმატებული მეფუტკრე, რომელმაც საკუთარი ძალებით თაფლის ექსპორტზე გატანა მოახერხა და რომელიც განათლებასა და განვითარებაზეა ორიენტირებული და მუდმივად ეძებს სიახლეს. ახლა მუშაობენ "რძის და რძის ნაწარმის" ტექნიკური რეგლამენტის მომზადებაზე. რძის წარმოებასთან დაკავშირებული ფერმერები ვერც ამ რეგლამენტის განხილვაზე მყოფ ადამიანებს შორის ვნახე.
სოფლის მეურნეობის სფეროში არსებულ მდგომარეობა რეალურად უნდა შევაფასოთ. არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ სოფლად მცხოვრები ადამიანების სოციალურ-ეკონომიკური კეთილდღეობა პირდაპირ უკავშირდება სოფლის მეურნეობის განვითარებას. სოფლად ცხოვრობს ქვეყნის მოსახლეობის 46,2% და ამ ხალხის შემოსავლები პირდაპირ მიბმულია აგრარულ საქმიანობასთან. ფერმერებს და იმ ადამიანებს, რომლებიც თავს საოჯახო მეურნეობებით ირჩენენ, უნდა მოუსმინონ და გაიგონ, მათ რა აწუხებთ. არ შეიძლება მათი ასე იგნორირება. დღეს მათ აქვთ განცდა, რომ არსებობის საშუალებას ართმევენ.
- რა არის ასეთი განცდის საფუძველი?
- სახელმწიფო მოხელეების ერთი ნაწილი ძალიან ხისტად საუბრობს. ამას წინათ, ერთ-ერთმა მაღალი თანამდებობის პირმა სატელევიზიო გამოსვლის დროს განაცხადა, რომ ადგილობრივი წარმოების ევროკავშირის სტანდარტებთან და რეგულაციებთან შესაბამისობაში მოყვანა იქნება ბუნებრივი გადარჩევის პროცესი - ბევრი გადარჩება, ბევრი კი ალბათ, დაიხურება-ო. ასეთი საუბარი მიუღებელია. აღმოსავლეთ ევროპის ერთ-ერთ ქვეყნაში მოხდა ასე. რეფორმა იმდენად სწრაფი ტემპით ჩაატარეს, რომ მეურნეობათა დიდი ნაწილი გაკოტრდა. იმედია, საქართველოს ხელისუფლება სხვა ქვეყნების გამოცდილებას გაითვალისწინებს და მათ მიერ დაშვებულ შეცდომებს არ გაიმეორებს.
ევროკავშირთან ასოცირების ხელმოწერის შემდეგ რამდენიმე ფერმერს, რომლებიც მანამდე მაღაზიაში ყველს უპრობლემოდ აბარებდნენ, ყველის ჩაბარებაზე უარი უთხრეს. მაღაზიებმა მათ ლაბორატორიის ცნობა მოსთხოვეს.
- ჩვენ გავარკვიეთ ეს საკითხი და სურსათის უვნებლობის სამსახურის უფროსის მოადგილემ გვითხრა, რომ კანონი მარკეტს ავალდებულებს, რომ დახლზე მხოლოდ უვნებელი სურსათი განათავსოს, ყველის მწარმოებელს კი ლაბორატორიიდან მხოლოდ ერთი ცნობის აღება სჭირდება.
- ასე არ არის. მას შემდეგ, რაც კონსულტაციისთვის რამდენიმე ფერმერმა მოგვმართა, თვითონ დავრეკე სურსათის უვნებლობის სამსახურის ცხელ ხაზზე. იქ მითხრეს, რომ საჭირო ინფორმაციისთვის სოფლის მეურნეობის ლაბორატორიას უნდა დავკავშირებოდი. დავუკავშირდი ლაბორატორიას. ლაბორატორიაში არ იცოდნენ, რა ნორმა ამოქმედდა და კონკრეტულად რაზე უნდა შეემოწმებინათ ყველი. ძალიან ბევრ დამაბინძურებელზე შეიძლება შემოწმდეს ეს პროდუქტი და ყველა შემოწმებას თავისი ფასი აქვს. გარდა ამისა, ლაბორატორიაში ამიხსნეს, რომ მათ მიერ გაცემული საბუთი საკმარისი არ არის. მეწარმეს კიდევ სჭირდება დასკვნა, რომელიც სურსათის უვნებლობის სამსახურმა უნდა გასცეს. წარმოდგინეთ, რამხელა გზა უნდა გაიაროს გლეხმა და რა თანხა უნდა გაიღოს იმისთვის, რომ 10 კგ ყველი მაღაზიას ჩააბაროს. ეს იმას ნიშნავს, რომ მცირე მეწარმეებს და გლეხებს მაღაზიებისთვის ყველის ჩაბარების შესაძლებლობა აღარ ექნებათ.
ძალიან დიდი პრობლემაა ის, რომ ყველა რაიონში არ არის ლაბორატორია, რომ პროდუქტის ხარისხი და უვნებლობა შეამოწმონ. ეს ძალიან მნიშვნელოვანი საკითხია. ევროკავშირის ქვეყნებში არსებობს მობილური ლაბორატორიები. შესაძლებელია ამ გამოცდილების საქართველოში გადმოღება.
გარდა ამისა, გლეხმა არ იცის, რა სანიტარულ-ჰიგიენურ ნორმებს უნდა იცავდეს. აქამდე ეს მისთვის არავის მოუთხოვია. ეს ძალიან დიდი პრობლემაა სოფლად მცხოვრები მოსახლეობისთვის, რადგან საქართველოს რეგიონებში, განსაკუთრებით კი მაღალმთიან რაინებში, მოსახლეობის დიდი ნაწილი თავს რძის და რძის პროდუქტების წარმოებით ირჩენს. ძალიან მნიშვნელოვანია ახალი სტანდარტების და მოთხოვნების სოფლად მცხოვრებ მოსახლეობამდე მიტანა.
არის ერთი მაღალმთიანი სოფელი, რომელიც ჩვენი ინფორმაციით, წელიწადში 1 მლნ ლარის ღირებულების რძეს აწარმოებს. ამ სოფლის მოსახლეობისგან რძეს ერთ-ერთი ქარხანა ყიდულობს და ეს მათთვის შემოსავლის მთავარი წყაროა. მათი უმეტესობა ჰიგიენის წესებს არ იცავს. არ იციან, კანონით რა მოეთხოვებათ. არც ის იციან, როგორ უნდა დანერგონ მიკვლევადობა. მიკვლევადობა თუ არ იქნება დანერგილი, რამდენიმე წელში საწარმო ამ სოფლიდან რძეს ვეღარ იყიდის. ეს კი დიდი დარტყმა იქნება როგორც იმ მოსახლეობისთვის, რომლისთვისაც რძის წარმოება მთავარი შემოსავალია, ასევე საწარმოსთვის. რით შეავსებს ქარხანა რძის დეფიციტს, რძის ფხვნილით? რძის გადამამუშავებლებთან თუ ყველის მწარმოებლებთან ბევრად კარგად არის საქმე და ეს სეგმენტი ახალი რეგულაციებისთვის უფრო მზად არის.
აქ კიდევ ერთი პრობლემაა. რძის წარმოებაში ჩართული მოსახლეობის დიდი ნაწილი ეთნიკური ქართველი არ არის. მათ ქართული ენა ძალიან ცუდად იციან. ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ სახელმწიფომ მათ ახალი მოთხოვნებისა და ნორმატივების შესახებ მათთვის გასაგებ ენაზე აუხსნას. ხელისუფლების წარმომადგენლებმა უნდა იფიქრონ კომუნიკაციისა და სიახლის მიწოდების მეთოდების დახვეწაზე.
კარგია, რომ სურსათის უვნებლობის სამსახურმა ბიზნესოპერატორთა ინსპექტირება დაიწყო. მაგრამ, ინსპექტირება არ უნდა იყოს დასჯასა და სანქციაზე ორიენტირებული, ის უნდა იყოს სწავლებაზე მიმართული. მეწარმესა და ფერმერს სახელმწიფომ უნდა მიუთითოს ხარვეზზე და პრობლემის გამოსწორებისთვის გონივრული ვადა მისცეს. ინსპექტირების ფორმაც კატეგორიებად უნდა იყოს დაყოფილი. არ შეიძლება მცირე, დიდ ფერმებს და საოჯახო მეურნეობებს ერთი და იმავე მეთოდებით ამოწმებდნენ. ინსპექტირების და კონტროლის სისტემა უნდა იყოს გამჭვირვალე. სურსათის უვნებლობის სამსახურის ვებგვერდზე უნდა დაიდოს ინფორმაცია, რომელ კომპანიას შეუჩერეს საქმიანობა და რატომ.
საექსპორტო პერსპექტივებს რომ თავი დავანებოთ, დადგა დრო, რომ ყველა ფერმერმა, მეწარმემ, ბიზნესოპერატორმა და ადამიანმა შეიგნოს, რომ უვნებელი საკვები სიცოცხლის უფლების უმნიშვნელოვანესი წინაპირობაა. ეს ყველას უნდა ავუხსნათ. რას ითხოვს ახალი სტანდარტები, რა არის მიკვლევადობა, რისკების ანალიზი, მომხმარებელთა უფლებების დაცვა, ეს მცირე კი არა, მსხვილ ფერმერთა დიდმა ნაწილმაც არ იცის. გარდა იმისა, რომ სახელმწიფომ მათ უნდა მოსთხოვოს ახალი ნორმების და სტანდარტების შესრულება, უნდა მისცეს ამ სტანდარტების შესრულების შესაძლებლობაც.
არსებობენ კერძო ოგანიზაციები, რომლებიც ფერმერების განათლებაზე მუშაობენ. იმ დროს, როცა სახელმწიფომ ფერმერები მიატოვა, მათ განვითარებაზე ამ ორგანიზაციებმა იზრუნეს. სახელმწიფომ უნდა გამოიყენოს ეს ორგანიზაციები და მათ გამოცდილება, ასევე ადგილობრივი ხელისუფლების შესაძლებლობებიც. ევროკავშირთან ასოცირების შეთანხმების ფარგლებში არსებული ვალდებულებების შესრულებისთვის საჭიროა ყველა სექტორის ძალისხმევის კოორდინაცია.
თუ ხელისუფლება გლეხებს და წვრილ ფერმერებს საარსებო წყაროს გადაუკეტავს, ბუნებრივია, მოსახლეობაში გაჩნდება ნოსტალგია რუსეთზე. ჩვენ გვინდა, რომ არ არსებობდეს ნოსტალგია რუსეთზე და პირიქით, მოსახლეობას ევროკავშირთან ასოცირების პერსპექტივა ავუხსნათ.
